7. Як Рыгор зьдзейсьніў рэцэдыў
Пакінуўшы негасьцінную Чэхію, Рыгор накіраваўся ў Нямеччыну. Дзе шукаць цёплы прыём, калі не на бацькаўшчыне сваіх улюбёных кампазытараў? «Зь немкамі хоць будзе пра што пагутарыць! Бэтховэн, Вагнэр, Малер... А Шубэрт! Шубэрт! Дый машыны ў іх сур'ёзныя. Мэрсэдэс! – ён пацмокаў. – А піва? Нямецкае піва мусіць хвацкае! Хоць кажуць, што лепшае ў сьвеце піва – чэскае, але я гэтага не адчуў», – помсьліва думаў Рыгор. Ён бадзёра крочыў палямі, лугамі, гаямі, з кашлем ды сьпевамі.
Колькі разоў зьвінеў тэлефон, прыемна разбаўляючы адзіноту. Першым быў спэцназавец Сяржук, які абвясьціў, што адшукаў нумар Рыгора, і на гэтай падставе запатрабаваў здавацца. Рыгор зарагатаў, сказаў спэцназаўцу грубыя і непрыемныя словы дый вымкнуўся, са злосным высілкам надавіўшы чырвоны гузік адбою. І адразу пашкадаваў: чаму не пагаварыў з жывым чалавекам? «Мала што там у мінуласьці было – усё можна паспрабаваць выправіць. Ну нічога, патэлефануе яшчэ». І праўда, неўзабаве тэлефон ізноў задрыжаў і запішчаў: нейкі дзядзька з задышкай тэлефанаваў па рэкамендацыі сяброў і прасіў паглядзець сваё аўто – праблемы з рухавіком. Рыгор учапіўся ў дзядзьку, пачаў выпытваць у яго ўсе найменшыя падрабязнасьці, не пагарджаючы нават ягонымі дылетанцкімі здагадкамі і домысламі. Хвілін празь пятнаццаць у слухаўцы пікнула, і размова перапынілася – мабыць, у суразмоўцы скончыліся на рахунку грошы.
Рыгор агледзеўся: палі, лугі, гаі, скрыжаваньне з бляшаным паказальнікам. Направа – Франкфурт, налева – Штутгарт. Не пасьпеў Рыгор сьцяміць, куды накіравацца, як тэлефон зазваніў зноўку. Гэта быў я. Я ўжо ведаў, што Рыгор ува ўцёках, і не выказваў ані патрабаваньняў, ані пагрозаў. Толькі нясьмела распытваў – як яно там, за мяжою?
– Дык нічога асаблівага, Піліпу! Тое ж трасца, што і ў нас. Бабы хоць ёсьць, але ўсё нейкія адурэлыя. Аднак частуюць нядрэнна, нічога не скажу. Флякі, зразы ўсялякія, смачна! Дый ты дарэчы сам можаш дзе хочаш пабываць, чуеш? Нафіга табе гэты пашпарт? Сядай у машыну, дый едзь – дзень у дарозе, і ты на месцы! Ты наогул у якую краіну масьціўся?
– У Італію, вядома! У Флярэнцыю асабліва, тамака мусіць шмат Ліпі.
– Ліпі?
– Ага, Піліп Ліпі, мастак гэты – ну памятаеш, ты мне альбом ягоны прынёс?
– Памятаю, здаецца... Нешта было такое.
Мы загаварылі пра мінулае, пра лазьню, пра піва, пра радасьці гародніны. Я расчуліўся, разгаварыўся і ўрэшце прызнаўся Рыгору, што авантурыст зь мяне слабы, сагнаць машыну я ня здолею, кіраваць ня ўмею, бяз пашпарту перабягаць мяжу баюся і... Я папрасіў Рыгора, каб ён пабываў у Флярэнцыі замест мяне.
– Дык з радасьцю, братачка! Я табе столькі альбомаў адтуль прывязу, што за год не пераглядзіш! – шчыра паабяцаў Рыгор. – Вось толькі ты парай, куды мне збочыць, на Франфурт ці на гэны Штугарт? Алё! Алё! Чорт.
Мой голас зьмянілі кароткія гудкі. Рыгор выялаўся і сунуў тэлефон у кішэню. Тое скрыжаваньне ён ужо мінуў, і зараз паабапал дарогі доўгімі радамі цягнуліся вінаградні са шчыльнымі нясьпелымі гронкамі. Наперадзе бачылася вёсачка, нізкія хаткі з чырвонымі дахамі. Пусты жывот смактала, і мажлівасьць падсілкавацца зьявілася вельмі дарэчы.
* * *
Ён прайшоў вёсачку бадай наскрозь, не сустрэўшы ніводнага гастранома і ніводнае асобы. Падобныя адна да другой хаткі са сьветла-шэрае цэглы за нізкімі каменнымі агароджамі, цішыня. Рыгор ужо наліваўся марадзёрнымі думкамі, але нарэшце на адной з адкрытых тэрасаў заўважыў адчыненыя дзьверы і няпэўны рух унутры.
– Гэй! Ці ёсьць хто? – ён паставіў нагу на агароджу.
Рух унутры ўвасобіўся ў ссохлую кабету сярэдніх гадоў, у карычневай сукенцы. Яна выйшла і стала, моўчкі гледзячы на Рыгора.
– У вас паесьці ня знойдзецца? Я заплачу! – спытаў ён.
– Праходзьце, – адказала яна роўна, бяз роздумаў, але і бязь ветлівасьці.
Ён прайшоў праз кветнік з бучнымі пятунямі і настуркамі і падняўся на тэрасу. Ва ўтульным цені падстрэшку стаяў плецены стол і лёгкія круглыя стольцы, на адзін зь якіх Рыгор паклаў торбу, а на другі асьцярожна сеў. Столец рыпнуў, але вытрымаў. Не прайшло і дзьвюх хвілін, як кабета зьявілася з падносам: вялікая пляскатая талерка белага хлеба і сыру, шкляны пітнік белага віна, бакал.
– Як цябе завуць? – пацікавіўся ён, складаючы бутэрброд.
– Жулі. Неўзабаве будзе суп, – адказала яна суха.
– Вось дык імя! Ты з Францыі прыехала, ці што? – яна моўчкі ўзьняла бровы, быццам ягонае пытаньне было ідыёцкае, але Рыгор не паддаваўся, працягваючы быць вясёлым і адкрытым: – Паясі са мной, га, Жулі? Аднаму кавалак у горла ня лезе!
Жулі паціснула плячыма і пайшла ў хату. Ён спытаў усьлед, ці няма піва, і яна матнула галавой. «Вось сучка!» – думаў Рыгор, але рахмана, ня злосна. Злосьць адыходзіла перад сьвежым духмяным хлебам і пругкім сырам. Спаталяючы першы голад, ён з асалодай зьеў усю талерку, задаволена ўздыхнуў і наліў сабе віна. Адзін бакал Рыгор выпіў залпам, заліў смагу, а другі цягнуў павольна, ацэньваў. Віно нагадвала густам піва, якое ўжо вытхнулася – спакойнае, бяз шумы і газаў. Нядрэнна. Падсунуўшы столец да драўляных парэнчаў, ён адкінуўся на іх і закурыў.
– Суп.
Жулі несла ў руках круглы белы збанок. Паставіла на стол, адклала вечка, паваліў пар. Рыгор нахіліўся і асьцярожна панюхаў. Пахла неяк салодка.
– Сахара не пашкадавала, здаецца? А гэта што? – ён патыкаў лыжкай у кавалак смажанай булкі, які плаваў зьверху.
– Ня хочаш – ня еш, – адрэзала Жулі і пацягнулася за збанком.
– Чакай! Я ж пажартаваў! Вось, трымай, – ён сунуў руку ў торбу, намацаў грашовы пачак і адпластаваў адну паперку, – паеш са мной, Жулі? Мне будзе прыемна.
Яна яму спадабалася – ясныя і незвычайна харошыя рысы. Хоць круглявасьць ейнага твару ўжо пачынала спрамляцца ад гадоў, а на шчоках чыталіся зморшчынкі. Вытрыманыя карыя вочы і каштанавыя валасы, якія былі абстрыжаныя ледзь вышэй плячэй і закручваліся ў кудзеркі на кончыках. Кудзеркі незгаворліва гайдануліся, і яна пайшла ў хату, сказаўшы, што прынясе рэшту. Рыгор запярэчыў, але яна ўжо зьнікла.
Суп быў цыбулёвы і ня вельмі спадабаўся Рыгору. Размоклую булку ён спачатку наогул не хацеў есьці, адсоўваючы яго лыжкай, і адважыўся на гэта толькі пад канец, калі збанок апусьцеў. Ён выпіў яшчэ адзін бакал віна, закурыў, і кветнік зь пятунямі і настуркамі прыемна паплыў вакол ягонае галавы. Нячутна зьявілася Жулі, сабрала посуд і спытала, што яшчэ прынесьці. Ён падняў галаву, пераклаў цыгарэту ў левую руку, а правай абняў яе за сьцягно.
– Прыбяры лапы! – яна грэбліва страсянула ягоную далоню, набы павука ці таракана. – Зараз паклічу мужа!
Рыгора лічыў сябе за вытрыманага чалавека, але ўсе гэтыя «хлопцы», «мужчыны» і «мужы» за час падарожжа зрабіліся ягоным балючым месцам. У вачох пацямнела зь лютасьці, і ён падскочыў. Стол здрыгануўся, сурвэткі рассыпаліся, столец паляцеў у настуркі.
– Мужа? Мужа, га? Ну дык давай, паказвай мне свайго мужа! Вядзі яго! – гыркнуў ён.
Жулі ценем віхнулася ў хату і паспрабавала зачыніць знутры дзьверы, а ён зароў і тыграм рынуўся за ёй, вырваўшы клямку і абваліўшы зашапацеўшыя жалюзі. Яна крычала, што ейны муж на службе і вось-вось вернецца, і, адыходзячы ўглыб, шпурляла ў яго лыжкі і талеркі. Ён насунуўся, нагнаў яе і схапіў за локаць. Жулі паспрабавала вырвацца, але Рыгор трымаў моцна. «Ну?! Дзе твой муж? Дзе?» – рыкаў ён. Яна выгнулася ўкусіць яго за руку, але ён сунуў пад ейны вытачаны нос свой правы кулак:
– Толькі паспрабуй куснуть! Панюхай, чым пахне! – аднекуль з глыбінь галавы ўсплыла гэтая дзіцячая, але дзейная пагроза.
Рыгор цягнуў яе па пакоях, кашляючы і патрабуючы паказаць мужа, а яна абмякла і паслухмяна пасьпявала побач, з поўнымі сьлёзаў вачыма. Дом быў добры, прасторны. У гасьцёўні – гіпсавы бюст Напалеона, абчэплены вусікамі плюшчу, піяніна і партрэт Бэрліёза ў букавай шыбе; у сонечнай ядальні – стол на дванаццаць пэрсонаў, старадаўнія крэслы, гадзіньнік са спружынай і салатавы сэрвант; у спальні – нізкі шлюбны ложак з папяровымі таршэрамі ля галоў; у дзяцёўні – двухпавярховая калыска ў выглядзе чырвонага лонданскага аўтобуса і калекцыя футбольных мячоў. У тупіку вітальні хаваўся ход у сутарэньне – стромкія, сьцёртыя падэшвамі прыступкі.
– Можа, ён у склепе нас чакае? – упарта рыкаў Рыгор, не жадаючы слухаць пра службу мужа на чыгуначнай станцыі, – Пайшлі ўніз, паглядзім! Дзе сьвятло? Уключай, кажу! Горай будзе!
Яна скарылася, кранула рукой непрыкметны ўключальнік і пачала спускацца ўніз. Рыгор, не адпускаючы ейнага заломленага локаця, тупаў ззаду. Глыбокае сутарэньне адасоблівалася ад лесьвіцы тоўстымі філёнкавымі дзьвярыма. Уздоўж мураваных сьценаў цягнуліся доўгія паліцы з пыльнымі бутэлькамі віна, бляшанкамі, збанкамі, скрынкамі. Склепавая прахалода прыемна абвеяла твар, але гнеў не астываў. Рыгор штурхнуў Жулі ўсярэдзіну, і яна мусіла прабегчы колькі крокаў, каб не зваліцца на бэтонавы пол.
– Сядзі тут, паскуда! Будзеш ведаць, як крывіць незадаволеныя рожы. Каралеўна знайшлася! Пачакай, я цябе правучу, – Рыгор успамінаў крыўды, нанесеныя яму чэскімі кабетамі, і злаваўся ўсё больш.
– Што ты хочаш ад мяне, вар'ят? Што табе трэба? Цябе чакае Бастылія! – яна ступіла да яго, сьціскаючы рукі.
– А ну стой, дзе стаіш!
Убачыўшы ў ягоных вачох сапраўдную лютасьць, яна адступіла назад і паглядала спадылба.
– Будзеш сядзець тутака, зразумела? Толькі паспрабуй выйсьці, шыю зламаю. Глядзі! Я жартаваць не люблю.
Рыгор грымнуў дзьвярыма і пайшоў наверх, дзівуючыся на сябе – што ён робіць і навошта? А зь іншага пункту, чаму б яму не рабіць тое, што прыйдзе ў галаву? Ён ужо перажываў падобнае пачуццё жахлівае свабоды – адразу пасьля першае застуды, калі пазнаў мажлівасьць беспакарана драцца ў кватэры.
Пашукаўшы па паліцах салатавага сэрванту, Рыгор знайшоў мяшок сухіх абрыкосавых костак і вялізарную бутэлю белага віна з тоўстым коркам у зеленаватым горле. Ён выцягнуў корак, і горла адказала яму кароткім сяброўскім гулам. Агладзіўшы рукою тонкі ільняны абрус, ён сеў за стол. Густ віна дзіўна падыходзіў да гаркавата-салодкіх ядзеркаў, а ўсё вакол сьвяцілася ўтульнасьцю, чысьцінёй і сьветлым дзённым спакоем. Як выдатна было б застацца тут жыць! Навошта йсьці некуды яшчэ? Вось толькі як уцюкаць у Жуліну галаву, што ніякага мужа няма? Рыгор быў упэўнены – час і чаканьне тут не дапамогуць, і ў Жулі заўсёды знойдзецца сотня гісторый, чаму ейны муж не вяртаецца. Затрымаўся на службе, неадкладна паляцеў у камандзіроўку, паехаў зь сябрамі на рыбу, выправіўся наведаць састарэлых бацькоў.
У гэты момант у вітальні рыпнулі дзьверы сутарэньня. Рыгор схапіў са стала белую вазку са стакроткамі, у два крокі выскачыў зь ядальні дый з усёй намогі шпурнуў букецік у глыбіню лесьвіцы. Пляснуўшыся аб вушак, вазка разарвалася бомбай, а разьяднаныя стакроткі яшчэ колькі сэкундаў пырхалі, асядаючы вільготнай дугою на падлогу. Дзьверы спалохана зачыніліся. Рыгор паважна вярнуўся за стол, дапіў шклянку і раптам натхнёна пляснуў па лобу: «Трэба яе застудзіць! Вось разьвязаньне! Яна адразу зразумее, што ды як мае быць на гэтым сьвеце». У хваляваньні ён падыйшоў да вакна і, пагладжваючы сэрвант, глядзеў у палісаду. На фоне кветнікаў яму маляваліся ідылічныя сцэны – зь ціхімі сямейнымі вячэрамі, са шпацырамі паўз вінаградняў, з папраўкай старых фольсквагэнаў, з добрай усьмешкай на Жуліным твары. Верная жонка, добры муж, пляны на адпачынак…
На верандзе ён знайшоў сіняе эмаляванае вядро, прыладзіў яго пад кранам у мыйцы і пусьціў халодную ваду. Але як тонка і павольна льецца! Ён чакаў, тупаючы нагой, пакуль вядро напоўніцца хоць бы па абадок. Дастаў, трохі расплюхаўшы. Спусьціўся ў сутарэньне і знайшоў Жулі на стосе кардонавых каробак з бутэлькай віна ў руках. Без аніякіх тлумачэньняў Рыгор цяжка размахнуўся і шухнуў на яе шырокую вадзяную хвалю. Яна віскнула, падхапілася і ў шаленстве швырганула ў яго віннай бутэлькай. Міма. Рыгор раўнуў і замахнуў вядром. Выйшла натуральна, і яна, рыдаючы са спалоху і крыўды, апусьцілася назад на скрынкі. Мокрая карычневая сукенка жаласьліва абляпіла ейную рабрыстую сьпіну. «Не раві! Гэта дзеля твайго ж дабра. Потым яшчэ падзякуеш мне! І ціха сядзі, ня рыпайся».
Асьцерагаючыся прыступаў агрэсіі зь ейнага боку, Рыгор заблякаваў дзьверы стольцам. Потым, дзеля справядлівасьці, выйшаў на тэрасу, мужна расставіў ногі і абліўся вадою сам. Брррррааах! Апасьля нетаропка шпацырыў па пакоях, скаланаўся і думаў – як паскорыць ейную застуду? Бо ў склепе ня надта ўжо і холадна. У засяроджанасьці Рыгор спыніўся перад бюстам Напалеона і раптам нечакана, краем сьвядомасьці, зразумеў, што знаходзіцца ўва Францыі. Гэта ня дужа зьдзівіла яго – паскораныя перамяшчэньні па прасторы ўжо зрабіліся звыклыя. Францыя дык Францыя. Вось толькі за нямецкіх кампазытараў крыўдна, так і не пабываў на іхнай бацькаўшчыне. Праскочыў Германію ў нейкі момант… Ён глянуў на ганарыстага Берлiёза і вярнуўся на веранду. «Бэрлiёз, Бізэ, Сэн-Санс – якое паскудзтва гэтыя францускія сымфаністы! Ну хіба што Франк». Ён ізноў напоўніў вядро вадой і паставіў яго ў халадзільнік.
* * *
Убачыўшы Рыгора зь вядром у руках, Жулі абняла сябе за плечы і скурчылася.
– Ты хочаш мяне забіць, га? Скажы! Ты хочаш, каб я памёрла? – яна горка заплакала. – Калі ласка, калі ласка, не аблівай мяне… Не рабі гэтага…
Ён разьбіў круглы ледзяны пляст на заінелым вядры і прыцэльна пляснуў ёй на плечы, на грудзі. Як і мінулага разу, яна ашалела і кінулася на яго з пазногцямі. Рыгор спрытна схапіў яе за руку і балюча сьцяў, жорстка працадзіўшы, што зараз адрэжа ёй вушы. Адрэжу, халера! Яна адразу абвяла, і толькі сутаргава хліпала. Рыгор засаромеўся і, каб неяк прымірыцца, расказаў сьвежы анэкдот:
– Селі аднаго разу Экзюперы з маркізам дэ Садам адзін насупраць аднаго ў аўтобусе. Едуць. Сад глядзіць у вакно, маўчыць. Экзюперы хмурыцца. Сад ветліва ўсьміхаецца. Экзюперы адварочваецца, падціскае вусны. Сад запытальна падымае брыво. Экзюперы пырхае, пагардліва жмурыцца. Нарэшце Сад пытаецца: што здарылася, даражэнькі Антуане? І тут Экзюперы раве на ўвесь аўтобус: ня сьмей думаць гэта пра майго Маленькага прынца!!!
Рыгор чакаў хоць бы ўсьмешкі, але Жулі толькі зіхацела вачыма, ненавісьніцкім шэптам заклікаючы на ягоную галаву гнеўнага мужа і грозных жандараў.
* * *
Пакуль Жулі застуджвалася, Рыгор рассудзіў не губляць часу і выправіцца паглядзець на Парыж, калі ўжо трапіў да французаў. Ён шчыльна прычыніў дзьверы ў сутарэньне, сунуўшы паміж палатном і вушаком кавалак кардону, але блякаваць іх зэдлічкам ня стаў – каб Жулі ў якім выпадку здолела выбрацца. На дарогу ён падмацаваўся рэшткамі цыбулёвага супу, знойдзенага на пліце ў рондальцы, і, выпіўшы добры бакал віна, выйшаў з хаты.
Палудзень ужо мінуў, сьпякота саступіла, і навокал расплываўся млявы спакой. Нерухомае лісьце дрэў, стомленыя мухі на сьценах дамоў, залацісты пясковы пыл на дарозе. Рыгор закінуў за сьпіну торбу і рушыў. Залацістыя аблачыны з-пад ног. Пад канец азірнуўся на хату і запомніў нумар – 17. Ён ня ведаў, у які бок трэба йсьці да Парыжу, але вяртацца і пытацца Жулі было няварта. Усё роўна дарога толькі адна, дык што дарма мітусіцца. У грудзёх крактала і папісквала, і ён закурыў. Тытунёвы дым напоўніў хрыпуткія поры, згладзіў шурпатасьці.
Вёсачка неўзабаве абарвалася, і ўздоўж дарогі пацягнуўся нізкі хмызьняк, ціхія сьветлыя палі, спадзістыя пагоркі. Цыгарэта яшчэ ня скончылася, калі насустрач Рыгору выплыў паказальнік «Парыж», з выразнай стрэлкай, накіраванай наперад па курсу, да зялёнага гарызонту. Рыгор затаптаў недакурак у зямлю, дадаў хады, і не прайшло і паўгадзіны, як ён ужо крочыў да цэнтру Парыжу шэрай каменнай набярэжнай, абыходзячы заводы, масты і складаныя транспартныя разьвязкі.
Пра Парыж Рыгор чуў няшмат: Эйфелева вежа, Луўр і Бастылія, якую быццам даўным-даўно разбурылі. Дзе іх шукаць, было незразумела. Мінакі не траплялася, а рэдкія машыны праносіліся міма, ігнаруючы ягоную паднятую руку. Дый ці трэба іх шукаць? Рыгор ня быў занадта заклапочаны аглядам славутасьцяў і наладзіўся на мінімум – невялічкі шпацыр па горадзе дый гастраном з халодным півам. Безаблічная аўтастрада ўжо стаміла яго, і пры першай мажлівасьці ён збочыў направа, апынуўшыся на ўтульным цяністым бульвары са старадаўнімі пяціпавярхоўкамі. Гастраномаў тут таксама ня бачылася, і Рыгор зьвярнуўся ў кафэ пад аранжавым тэнтам. Хмурная бармэнша нячульна прадала яму пяць бутэлек ледзянога піва, нават не зірнуўшы. Рыгор спытаў, ці слушна ён ідзе да Луўру, вунь туды, на што яна абыякава кіўнула. «Склеп па табе плача», – на дне Рыгора плесканулася злосьць, але плесканулася нямоцна.
* * *
Францускае піва ня ўразіла Рыгора густам, але дапамагло бавіць дарогу да Луўра, з даволі маркотнымі, аднастайнымі каменнымі дамамі і мутна-шэрай Сенай. Сам Луўр стаўся значна сьціплейшым за Рыгораву ўяву: двухпавярховая будыніна з чатырма калёнамі ля ўваходу і сумнымі скульптурамі ў нішах наўзбоч. «Што за трасца? Я думаў, ён будзе вялікі», – Рыгор азірнуўся абапал, шукаючы позіркам Эйфелеву вежу, але не знайшоў. З сумневам ён счакаў перад Луўрам і ўсёткі адважыўся ўвайсьці – трэба ж хоць недзе пабываць.
Бабулька-квіточніца доўга не хацела браць у яго стодаляравую купюру – угаворвала схадзіць памяняць яе на эўры. Рыгор нагінаўся перад празрыстым акенцам, усьміхаўся і на хаду прыдумляў рацыі, паводле якіх разьмен грошай быў немажлівы. Нарэшце бабуля махнула рукой і здалася, адарваўшы яму квіток ад тоўстага скрутку. Ён спытаў, ці ёсьць тутака карціны Піліпа Ліпі, і яна няпэўна кіўнула галавой у бок заляў.
На гранітнай падлозе добра адчувалася, што красоўкі гумовыя. Пругкі скрып-скрып. Рыгор адкаркаваў новую бутэльку і, разглядаючы паказальнікі, падняўся белакаменнай лесьвіцай. Сівавалосая, кучаравая бабулька-наглядальніца з высілкам устала з крэсла ля ўваходу ў залю і працягнула руку за білетам.
– Дзе ў вас Піліп Ліпі вісіць, бабуля? Я тут упершыню, пакуль што яшчэ ня звыкся, – ён азіраўся абапал.
– Ёсьць такі, ёсьць, а як жа! Італьянскі жывапіс, салён Карэ. Хадземце, я вас адвяду, – яна глядзела на яго так заклапочана і сур'ёзна, быццам гаворка йшла пра жыць ці памерці.
Яны рушылі залямі: маленькая белая бабуля, у чорнай сукенцы і шэрай футравай камізэльцы, ішла перавальваючыся і ледзь-ледзь бокам, а Рыгор, у нясьвежай сіняй суколцы і абвіслых джынсах, у воблаке піўных газаў, шыбаваў ззаду. Па сьценах цягнуліся бясконцыя біблейскія сцэны ў шырокіх пазалочаных рамах – Маткі Боскі, Немаўляты, Язэпы, магі і крыжы.
– А вось бутэльку прыбярыце, калі ласка! У нас нельга піць.
Патыліцай яна ўбачыла, ці як? Вялікім паслухмяным глытком ён дапіў рэшткі і схаваў бутэльку ў торбу. У залях было прахалодна, нават зябка, і зусім ціха. «Яна не дурніца што камізэльку надзела», – Рыгор здрыгануўся плячыма. Яны павярнулі, прайшлі яшчэ праз колькі заляў, і бабулька спынілася.
– Прошу пана! – яна паказала далоньню на вялікі патройны алтар. – Мадона зь Дзіцём.
Бабулька ўрачыста маўчала і відавочна ганарылася за карціну, за музэй, за сваю памяць, і прадчувала захапленьні Рыгора. Ён падыйшоў бліжэй і разгледзеў падрабязнасьці: Мадона з харошым, але расьцягнутым ушыркі тварам і сумным позіркам, абыякавы Немаўля, сьвятыя на каленях, зь дзіўнымі сьпіральнымі палкамі, шматлікія задуменныя анёлы.
– Зыба! – пацьвердзіў ён. – Тут уся заля гэтага Ліпі, так?
– Не, – суха адказала бабулька. – Гэта адзіны ягоны твор у нашым музэі.
І, абражаная невядома чым, пайшла прэч, напышліва выпрастаўшы сьпіну. «Сварлівая бабуля», – адзначыў Рыгор, ужо пачынаючы прывыкаць да жаночых паводзінаў. Ён разгледзеў суседнія карціны, сярод якіх былі і кампактнейшыя, але Піліп Ліпі быў сапраўды адзіным. Ён прысеў на сінюю канапку непадалёк. Павярнуўся: бабулька, не рызыкуючы пакідаць Рыгора аднаго, праходжвалася па суседняй зале. Уладкаваўшыся бокам, ён ціхутка выцягнуў новае піва, непрыемна цёплае і ўзбоўтанае, падчапіў корак ключыкам. Шума пышна хлынула на сінюю тканіну канапкі, і Рыгор таропка сунуў рыльца ў рот. Здаецца, бабуля нічога не заўважыла.
Папіваючы піва, Рыгор разважаў, што карціна ўсё ж такі завялікая. «Мэтра два ў вышыню, ня менш. Хоць, калі на таксі... Можна да даху прывязаць. А як давалачы да вуліцы? Цяжкая нябось». Алтар вісеў на двух акуратных тросіках, скінутых са столі. Рыгор наблізіўся зноў, паспрабаваў зазірнуць за раму, але яна шчыльна прылягала да сьцяны. «Халера зь ім. Усё ж я Піліпу вінавайца – вось і будзе яму падарунак. Напружуся». Ён узяўся за раму і пацягнуў – цяжкая. Адразу ж са столі тужліва і гучна запікала сыгналізацыя. З суседняе залі пачуўся пасьпешлівы тупаток, і ўбегла бабулька-наглядальніца.
– Зараз жа адыдзіце! Карціны нельга чапаць! – яна пацягнула яго за рукаў суколцы.
– Прысь, бабуля! Акыш! – ён адхіліў яе і тузануў алтар уніз, але той быў прымацаваны векавіта.
– Што ж ты творыш, лярвёнак! – загаласіла яна і павісла на ягоных руках. – Жандары! Хуліганства! Рабунак!
Рыгор адпусьціў карціну і паспрабаваў адсунуць бабульку, але яна ўчапілася намёртва, лямантуючы пра суровыя кары, што спасьцігнуць яго па прыбыцьці жандараў. Ён згроб яе за камізэльку ды з усіх сілаў страсянуў. Галава бабулі матлянулася, і яна спужалася, абвяла, пусьціла. Рыгор адштурхнуў яе, і яна пабегла прэч, галёкаючы і ўздымаючы рукі. «Ну і бабка! Баявая», – ён пацёр далоні, грунтоўна ўхапіў тоўсты багет збоку і тузануў. Хруснула. Яшчэ раз. Храбусь! Храбусь! «Што храбусь, здымайся давай!» – Рыгор падскочыў, схапіўся за верх рамы, і з усяго размаху павіс на карціне. У апошні раз хруснула – і алтар з грукатам і трэскам абрынуўся на падлогу. Рыгор выпрастаўся і атросься. Адзін кут рамы зламіўся, але папраўна: можна было яго склеіць і змацаваць ззаду лёстачкай. Ён перакуліў карціну на сьпіну, цэлым бокам рамы да сябе, і пацягнуў плазам да выйсьця. Сыгналізацыя панура пікала, зламаная рама непрыемна скрыгатала па паркеце. Ці пралезе ў дзьверы? Пралезла.
Насустрач яму выбеглі бабулькі – квіточніца і наглядальніца – квіточніца трымала ў руках вялікі чорны пісталет.
– Па нагах, па нагах яму цэлі! Толькі ў паркет не патрапі, – крычала наглядальніца.
– Стой! А ну кінь карціну! – крычала квіточніца.
Яна трэсла пісталетам. Рыгор адпусьціў карціну, і тая шумна павалілася. Ён кінуўся на квіточніцу, выцягнуўшы рукі, каб адабраць пісталет. Бах! – аглушальна разарваўся стрэл. Абедзьве бабулі завішчалі, гледзячы кудысьці за сьпіну Рыгору, а наглядальніца нават закрыла рот рукамі. Мабыць куля трапіла ў каштоўную карціну, але Рыгору да гэтага не было справы – ён ужо вырваў пісталет і, трасучы ім, лаючыся і страшна круцячы вачыма, прымусіў бабулек удваіх падняць карціну сьпераду. Сам ён акуратна ўзяў раму за зламаны бок і штурхнуў карцінай бабулек.
– Наперад, бабулі!
Яны хісталіся і галасілі, але пайшлі.
– Давай-давай! Весялей! Усё роўна на яе тут ніхто не глядзіць. А я яе сябру адвязу, у Менск. Ён вялікі фанат гэтага Ліпі! Цёзка. Можа нат сваяк які далёкі – хто ведае? А раму палатаю, не хвалюйцеся, у мяне рукі з тога месца растуць, зь якога трэба.
Але сыгналізацыя пілікала недарма. Калі яны ўжо спускаліся лесьвіцай, павярнуўшы карціну бокам, дзьверы Луўра расчыніліся, і ў хол уварваліся жандары – тры дзяўчыны ў зялёных строях, чорных чаравіках і нізкіх цыліндрычных фуражках. Звонкімі галасамі яны запатрабавалі апусьціць нарабаванае на падлогу, стаць тварам да сьцяны, а рукі закласьці за галаву. Яны цалкам сур'ёзна цэлілі ў Рыгора свае маленькія аўтаматы, і алтар прыйшлося зноў кінуць. Бабулькі трэсьлі гнеўнымі пальцамі ў Рыгора, а той скочыў і сагнуўся, схаваўшыся за белай балюстрадай, што агароджвала лесьвіцу. «Вось засада», – думаў ён зь вялікай прыкрасьцю і хмурыўся.
– Кідай зброю! – і дзяўчаты затупаталі па прыступках.
– Трымайце вырадка! – падначвалі зьбелянелыя са злосьці бабулькі.
Прыгінаючыся, Рыгор памчаўся галерэяй, што агінала хол па пэрымэтру. Жандары не адразу зразумелі ягоны хітрык, і беглі за ім усе ўтрох. Адна ляснула аўтаматам і выпусьціла па ім кароткую траскучую чаргу – тра-та-та! Пырснулі каменныя дробкі, узьляцеў сухі беліўны пыл. Бах! – стрэліў ён наўздагад, назад. Не адчуваючы ног, пераскокваючы празь дзесяць прыступак, Рыгор пранёсься процілеглай лесьвіцай, пад віск куляў перакінуўся холам і віхурай вырваўся вонкі.
– Стой! Стой!
Тра-та-та! Тра-та-та! Зайцам пятляючы вулачкамі, рысьсю пералятаючы масты, дзікім кабаном праломваючыся праз хмызы. Азірнуўся і – Бах! Бах!
– Стой! Сыходзіць, гад! Трымай яго!
Тра-та-та! Празь перакрыжы на чырвоны, цьмяным ценем праз гулкія тунэлі, спрынтарам па транспартных разьвязках. «Даўно я так ня бегаў! Сучкі, зусім мяне загнаць наважыліся!» Тра-та-та! Бах! Прасёлкавая дарога, але накшталт ня тая, якая... Як там Жулі? Лугамі, палямі, вінаграднямі – да прыстані. Хісткімі дошкамі, з разьбегу – у ваду!
– Вунь ён! Нырнуў! Бачыш? Дый вунь жа, паплыў! Вось падла!
Рыгор адьдзімаўся, адчмыхваўся і моцнымі сажэнкамі плыў да другога берага.