6. Як Лявон туляўся
Прачнуўшыся незвычайна рана для сябе, удосьвітку, Лявон павярнуўся з боку на сьпіну, каб памеркаваць. Спружыны завішчалі, матрас мерна захістаўся. «Як яны сьпяць у гэткіх ложках? Занадта мякка, быццам у гамаку». Ён заціх, і хістаньні пакрысе сьцішыліся. Але спакойна разважыць не атрымалася – пачуўшы зык спружынаў, увайшла Зарана. Яна шырока ўсьміхалася і трымала ў руках гліняны збанок і круглую лусту хлеба.
– Вось, сьняданак табе прынесла. Паеш.
Лявон з прыкрасьцю падзякаваў яе, і, ня вытрымаўшы, заўважыў, што ні есьці, ні піць людзям зусім не абавязкова.
– Які ты калючы! – яна ані не пакрыўдзілася і пазірала хітра.
Ён агледзеўся ў пошуках адзеньня. Нагавіцы і кашуля, адпрасаваныя, акуратна віселі на сьпінцы стольца ў кутку. На сядзеньні ляжаў стос сьвежых, чыстых хустачак. «І навошта яна так намагаецца?» Лявон устаў, ледзь ня страціўшы раўнавагу праз матрас, што рэзка хістануўся. Зарана, сьціпла нахіліўшы галаву, папраўляла тоўстую касу і назірала, як ён адзяваецца.
Лявон прайшоў цераз хату на ганак. Яна не пыталася, ня ўтрымлівала. Ейная ўсьмешка казала: нікуды ты ня дзенешся, вернешся. Лявон, робячы выгляд, што не заўважае намёкаў, з сур'ёзнасьцю спытаў яе, дзе можна знайсьці Сільвэстрава. Зарана выказала здагадку, што ў Кіеве – усё ж такі гэта сталіца. Кіеў, паводле ейных слоў, ляжаў менавіта ў тым баку, скуль прыехаў Лявон. Ён зьдзівіўся, але рассудзіў, што Зарана мыліцца. Вяртацца было бязглузда. Толькі па звычцы павагаўшыся, Лявон спусьціўся прыступкамі да ровару і паклаў рукі на гумовыя дзяржальні, вільготныя і прахалодныя з расы.
– Да пабачэньня, Зарана. Дзякуй.
Яна не сказала ні слова і, пэўна, паглядала пакепліва, але Лявон не азіраўся. Ён старанна высмаркаўся і зрушыў. Пасьля ўчорашніх намогаў ногі гулі. Пятляючы і азіраючыся абапал, ён выехаў на дарогу. Удалечыні, у жоўта-зялёных травах, адкуль увечары даносілася сьпевы, цямнела пляма вогнішча. Дзе цяпер тыя ночныя дзяўчыны? Адсыпаюцца за пагоркамі? Паляцелі на месяц? Сонца падымалася над галавой. Ён налёг на понажы. Да ног пакрысе вярталіся сіла і пругкасьць.
* * *
Шляхам яму яшчэ колькі разоў трапляліся хутары, падобныя да хутара Зараны, але ніжэйшыя, з саламянымі дахамі і скруглёнымі сьценамі. Усе яны месьціліся зводдаль дарогі, і Лявон нават не скідаў хуткасьці. Ён думаў пра Алесю, пра ейную замілавальную постаць з роўнымі худзенькімі плячыма, як яна махала рукой яму ўсьлед. Яна чакае і хвалюецца... Але ён мусіць ехаць наперад. Раскрыць таямніцы сьветабудовы і вярнуцца з чыстым сумленьнем. Інакш аніколі ня будзе спакою. Рана ці позна. Лепш рана. Лявон давіў на понажы, і праз намаганьні цела сумныя думкі адступалі, зьбіваліся ў камяк. Аднаго разу ён абагнаў зграйку босых дзяўчат у падаткнутых белых сукенках і рознакаляровых хустках, якія несьлі на плячох доўгія вілы. Ён спытаў, ці далёка да Кіева, і яны разам зарагаталі ў адказ, нахіляючыся адзін да адной і хаваючы далонькамі загарэлыя твары.
Убачыўшы на гарызонце выцягнутыя, высокія дрэвы, ён здагадаўся, што гэта – кіпарысы. Здаецца, пра іх было ў адным з часопісаў. Кіпарысы стаялі ўздоўж дарогі двума доўгімі, рэдкімі шэрагамі. Дасягнуўшы першага дрэва, ён спыніўся, апусьціў ровар на траву і прайшоўся, разьмінаючы ногі. Пакратаў гладкі камель і лісьцінкі – вузкія, жорсткія, бліскучыя, падобныя да лаўровых з пакуначка з заправай.
Неба было бледна-блакітнае, яркае, вельмі высокае, без адзінага воблачка. Лявон прыслухаўся да сябе: спаць не хацелася. Галава не балела, насмарк ледзь адчуваўся. «Я бадай здаровы. Што ж гэта будзе?» – ён трывожна ўзіраўся ўва ўзгорысты гарызонт. За содні ён не прасьпяваў аніводнае песьні, але сьвет пакуль што не бурыўся, толькі настрой крыху пагоршыўся. Мабыць, Пятрусь шарлатан ці захоплены дурань. А песьні ня маюць аніякага дачыненьня ні да прасторы, ні да часу – проста яны нагэтулькі прыгожыя, што да сьлёз падабаюцца нам. Лявон наважна падняў ровар, званок бразнуў. Ён пакаціў далей, з тварам суровым і мэтлівым. Куды менавіта ён едзе і навошта, Лявон ня думаў.
* * *
Сонца паліла. Кіпарысавыя прысады абарваліся невыразным хмызам, дарога пайшла ўніз. Пагоркі скончыліся, і наперадзе, у дрыготкім марыве, праглядваўся дзіўна роўны гарызонт. Трава ссохлася і парадзела, адкрываючы сьветлую пескавую глебу. Лявон павольна рушыў пакатым схілам, часам націскаючы на понажы дзеля хуткасьці. Гарачы вецер лашчыў твар, пасьвістваў у вушох. Лявон узіраўся ў невытлумачальна роўную прастору, якая амаль ня розьнілася зь нябёсамі колерам, і раптам зразумеў, што гэта – мора.
Зьяўленьне мора было да тога нечаканае і казачнае, што ў Лявона захапіла дух. Усе змрочныя, каламутныя думкі расталі, і ён круціў понажы, пачуваючыся дзіцём, якому карціць упершыню патрапіць у цырк ці на атракцыёны. Неўзабаве ўбачылася выгнутая лінія берага і далікатныя белыя бараняты, што раўнамерна зьяўляліся і зьнікалі на вадзе. «Сапраўдныя морскія хвалі», – з захапленьнем адзначыў Лявон. Круціць понажы стала цяжэй – колы загразалі ў пяску.
Нарэшце ён сьпешыўся і павёў ровар за руль, узіраючыся ўва ўзьбярэжжа. Яно сталася населенае: ля вады ён разгледзеў постаці людзей, якія ляжалі, сядзелі, шпацырылі. З мора падзьмуў вецер, і Лявон узьняў да яго галаву. Вецер прынёс новы, незнаёмы пах, сьвежы і моцны, які лёгка праточваўся праз сусьлі. Яго хацелася набіраць поўныя грудзі і – узьлятаць.
Перад пляжам дарога плыўна загнулася налева. Лявон збочыў зь яе і пакаціў ровар да мора па мяккаму, глыбокаму пяску, які суха насыпаўся празь верх у туфлі. Ён ужо бачыў твары людзей – і ўсе яны былі жанчыны. Некаторыя ў яркіх бікіні, некаторыя ў адных тонкіх трусіках, шмат хто ў цёмных акулярах, сяя-тая з кароткімі валасамі – усіх іх яднала нешта невытлумачальнае, але несумнеўнае, што мусіла быць менавіта жаноцкім атрыбутам. Акрамя таго, Лявон цяпер даканцова зразумеў, якія цялесныя адрозьненьні паміж мужчынам і жанчынай меў на ўвазе Пятрусь. «Значыць, маё падарожжа ўжо не дарэмнае!» – з гонарам думаў Лявон. Смутны цяжар у ягоных думках пра Алесю і пра маму цяпер пакінуў яго.
Жанчыны абыякава разглядалі яго, і ён адчуў прыніжальную няёмкасьць за свой гарадзкі абутак, чорныя штаны і кашулю з доўгімі рукавамі. Лявон спыніўся, зьняў туфлі, замацаваў пад спружынай багажніка і сунуў у іх шкарпэткі. Ступаць басанож па гарачаму пяску было прыемна, і Лявон зажмурыўся, заўсьміхаўся. Каб выглядаць яшчэ больш па-пляжнаму, ён падвярнуў калашыны, расшпіліў верхні гузік кашулі і крадком агледзеўся, пільнуючы рэакцыю жанчын. Ім было ўсё роўна. У асноўным кабеты ляжалі на рушнікох, прыплюшчыўшы вочы, некаторыя стаялі, закінуўшы рукі за галаву ці ўпёршы ў бакі. У вадзе тырчалі галовы купальніц.
Мноства людзей напружвала Лявона. Ён пайшоў налева, уздоўж берагу, каб збочыць да вады крыху далей, дзе, мабыць, будзе вальней. Сапраўды, у сотні мэтраў ад дарогі жаноцкая канцэнтрацыя пачала зьніжацца і неўзабаве ўпала да такой ступені, што да берага можна было наблізіцца, не рызыкуючы закрануць нікога понажам. Дзеля пэўнасьці ён прайшоў яшчэ далей, дзе ў ваду выступала шэрая скала, і не было ані чалавека. Цяпер толькі асобныя погляды даляталі да яго, і Лявон уздыхнуў свабодна. Паклаўшы ровар на пясок, ён асьцярожна ступіў у ваду.
Слабая хваля казытліва падняла валасінкі на ягонай бледнай галёнцы, мяккі падводны пясок праточваўся паміж пальцамі. За крок ад ягоных ног мільганула маленькая шэрая рыбка, шмыгнула і зьнікла, растала ў сонечных косках. Стаяць у вадзе было прыемна, спакойна. Слухаючы віск дзяўчат, што рагаталі і пырскаліся ўдалечыні, Лявон вагаўся – ці можа выкупацца? Зьдзець кашулю, штаны, зайсьці па грудзі ў ваду? Ён падаўся назад і сеў на пясок, у тым месцы, дзе праходзіла няроўная мяжа паміж сухім, сыпкім і вільготным, ліпкім. Падняў ракавінку, шэра-рубчатую з выпуклага боку і далікатна-пэрламутравую ўнутры.
Ён разважаў пра тое, што калі рэальная прастора хоць прыкладна адпавядае ягоным уяўленьням пра сусьвет, атрыманым з часопісаў і кніг, дык гэтае мора мусіць быць Чорнае. Лявон падцягнуў да сябе заплечнік, які пакінуў на пяску шырокую паласу, і стаў намацваць сярод грашовых пачкаў сусьветную мапу, скрадзеную ў банку. Яна пляската прыстала да сьпінкі і знайшлася не адразу, але доўгія пошукі прынесьлі нечаканы сюрпрыз – забыты пакуначак апэльсінавага соку. Як даўно ён ня піў апэльсінавага соку! Лявон з асалодай адлушчыў трубачку, праткнуў ейным завостраным канцом кружочак фольгі, зрабіў глыток. Жыцьцё набыла даканцовую паўнату і насычанасьць.
Пасядзеўшы, ён расклаў мапу на пяску, знайшоў Менск і прачарціў пальцам лінію да Чорнага мора. Ці да Азоўскага? «Ну, усё роўна. Куды далей? – Лявон павёў пальцам уверх, павёў уніз. – Мо паспрабаваць у Індыю?» Ён пачаў вылічаць, колькі часу спатрэбіцца: замерыў адлегласьць паказальнікам, атрымаў чатыры дні і дадаў яшчэ адзін на хібы і блытаньні. Да Індыі, зь ейнымі сланамі, раджамі, сьвятымі, Лявона заўсёды цягнула. У часопісах пра Індыю пісалі рэдка, і гэта толькі дадавала ёй таямнічасьці і прыцягальнасьці. «Так! Можа, менавіта там трэба шукаць усе адказы? Можа, навуковы шлях – гэта толькі блуканьне ў цёмным пакоі? І адкрыцьці, якімі мы ганарымся, такія ж нязначныя, як намацаньне ўпоцемку зэдлічкаў ды кветкавых гаршкоў? Можа, ёсьць іншы шлях да кухні, роўны і сьветлы?» Думаючы так, Лявон прылёг на бок, падтрымваючы галаву далоньню, і глядзеў то на вялізарны морскі гарызонт, то на дробныя, пляскатыя хвалі ля сваіх ног.
* * *
Ён прачнуўся рыхтык перад заходам сонца, умыўся шумавой хваляй, прачысьціў нос і, раззлаваўшыся на чарговую страту часу, зноў правёў пальцам па мапе. Направа – Румынія, налева – Расея. Да мокрага пальцу ліплі маленечкія пясчынкі. Праз Расею выходзіла значна бліжэй. Пад канец ён яшчэ раз паглядзеў направа, на бадай што пусты і зацішны пляж, зь якога цягнуліся парамі-тройкамі жаночыя постаці, склаў мапу ў заплечнік, падняў ровар і рушыў.
Спрасонку ісьці пяском было няёмка, ногі загразалі, зьязджалі ўбок, але неўзабаве ён выбраўся на дарогу і, падрабязна высмаркаўшыся, пакаціў. Перад ім, уздрыгваючы на няроўнасьцях пяску і паціху падаўжаючыся, бег ягоны цень, і Лявон шкадаваў, што ня едзе тварам да сонца. Там было казачна прыгожа! Лявон абарочваўся і назіраў на чырвоны дыск, які асядаў да гарызонту і павольна цьмянеў, але руль адразу пачынаў ухіляцца, пагражаючы стратай раўнавагі і ўпадкам. Азірнуўшыся ў дзясяты раз і ледзь не заваліўшыся набок, ён рассудзіў, што рызыкаваць здароўем нельга – раптам ён паваліцца і зломіць нагу? – лацьвей дачакацца паўнавартаснага заходу, спыніцца і глядзець. Лявон засяродзіўся на дарозе, прыгнуўся да руля і намагаўся круціць понажы роўна і моцна. Ягоныя ногі прыкметна адужэлі за апошнія дні, і адпачываць хацелася ўсё радзей. Дарога шырокай дугою загіналіся направа, аддаляючыся ад мора, і патроху падымалася. Пясок ператвараўся ў глебу, камянеў. Міма мільгалі сухія хмызьнякі, праплывалі нізкія, рэдкія гаі.
Абмінаючы адзін з гаёў, Лявон пачуў наперадзе дружны сьмех. Замёршы понажамі, ён амаль бязгучна, з хвацкім шоргатам шынаў, вылецеў за паварот. Здаецца, гэтых дзяўчат ён ужо сустракаў: ільняныя сукенкі зь яркімі арнамэнтамі, чырвоныя хусткі, сярпы ў руках. Цяпер яны йшлі насустрач і, згледзеўшы Лявона, ахвотна засяродзілі свой сьмех на ім. Пераглядаліся, перагаворваліся і пырскалі. Спрабуючы захаваць вартасьць, ён ліха затармазіў і сьпешыўся.
– Добры вечар! Падкажыце, калі ласка, я яшчэ ўва Ўкраіне ці ўжо ў Расеі? – спытаў ён і адразу ж пашкадаваў: дзяўчыны спыніліся і заліліся сьмехам, нешта неразборліва кігікаючы і паказваючы на яго пальцамі. Адна зь іх, рослая, русявая, з тварам у дробным рабаціньні, ступіла да яго і тхнула пальцам у грудзі:
– А цябе як зваць, ягамосьці?
Ейная інтанацыя зьмяшчала нейкі гідкі, зьневажальны намёк, і сяброўкі проста ўзвылі з рогату. Яна нахабна глядзела наўпрост яму ў вочы і была вызначана п'яная. З абрыдай, ня кажучы больш ані слова, Лявон адвярнуўся, стаў на понаж і штурхнуўся ад зямлі. Але шыны здрадніцкі патрапілі ў пескавы струмень, і ровар застыў, ганебна і бездапаможна. Скрыгочучы зубамі на сьмех, віск і невыразныя воклічы, ён упарта цягнуў ровар і, намацаўшы нарэшце цьвёрдую глебу, зрушыў. Паціху набіраючы хуткасьць, ён уяўляў, як за сьпіной вырастаюць каменныя сьцены, горы, і непераадольна адлучаюць яго ад жудасных дзевак. Праз колькі хвіляў моцных кручэньняў і рытмоўнага дыханьня сьмех пачаў заціхаць. Лявон уздыхнуў, выпрастаўся і ўзьняў галаву.
* * *
Вакол распасьціраліся камяністыя пагоркі, парослыя лінялай траўкай, а дзе-нідзе зь зямлі выступалі невысокія даўгаватыя скалы. Цень перад ім непрапарцыйна выцягнуўся, зрабіўся карычневы, і, павярнуўшыся, ён засьпеў сонца ўжо ля самога гарызонту. Дарога йшла ўверх з добрым ухілам, і для захаваньня хуткасьці ногі па чарзе напружваліся, нібы незалежны ад Лявона мэханізм. «Калі паднімацца спрытна, дык можна апярэджваць заход і не даваць сонцу апусьціцца!» – гэтая новая дасьледчая ідэя натхніла Лявона, і ён націскаў на понажы з усіх сілаў. Неўзабаве ён наскрозь змакрэў і задыхаўся, але хітрык атрымаўся: сонца завісла над гарызонтам і больш не апускалася, толькі налівалася чырвоным і губляла дзённую яркасьць.
Патроху дарога канчальна скамянела, ехаць стала цьвёрда, дрогка, званок бязладна брэнькаў, сядло падскоквала, але Лявон сьціскаў зубы і налягаў на понажы. «Ваенна-Грузынская дарога», – прачытаў ён на самотным сінім паказальніку, і парадаваўся, што рухаецца як мае быць. Але скалы па абодвух бакох зьяўляліся ўсё часьцей, рабіліся ўсё вышэйшыя, і ўжо бадай засьцілі сонца. Трэба было выбіраць: спыніцца і назіраць заход зараз ці рызыкнуць, паднапружыцца і дасягнуць найвышэйшага пункта – перавала, які ўжо віднеўся далёка наперадзе. Тонкая стужачка дарогі ўзьнімалася на седлавіну вялізарнае гары, што магутна ўзвышалася над суседнімі, і адтуль, пэўна, адкрываўся найлепшы з усіх мажлівых відаў на захад. «Ірвану!» – наважыўся Лявон, затхнуў адну ноздру пальцам і ліха высмаркаўся на абочыну. Учапіўшыся ў руль, ён люта ўціскаў понажы ўніз, уніз, у думках дапамагаючы сабе ды ўяўляючы, як нябачная рука штурхае яго ў сьпіну, і ровар нясецца ўсё хутчэй і хутчэй. Каменьчыкі ляцелі з-пад колаў, вецер сьвістаў у вушох, пот ліў па скроням і па сьпіне, дыханьне зрабілася рэзкае і балючае. Азірацца на хаду ўжо не было сілаў, але ён адчуваў, што яшчэ пятнаццаць, дзесяць, пяць хвілін – і ён уляціць на перавал.
Але тут кола сьлізганула па нечаканаму каменю, які скаціўся са скалы на сярэдзіну дарогі, руль тузануўся, нага саскочыла з понажа, і Лявон з усяго размаху паляцеў на зямлю. Ён прызямліўся ўдала, бадай мякка – на плячо і сьцягно, і адразу скочыў на ногі, адплёўваючыся ад пылу. Але ровару не пашанцавала – руль скрывіўся, пярэдняе кола непапраўна сагнулася і шчыльна засела ў відэльцы, правы понаж адламаўся і валяўся наводдаль. Лявон адвярнуўся.
Да перавалу заставалася колькі сотняў мэтраў, але цень бліжэйшае вяршыні, абеленае сьнягамі, ужо амаль захінуў верхні пункт дарогі. Яшчэ можна было пасьпець, і Лявон пабег наперад, потым успомніў заплечнік, вярнуўся, са злосьцю сарваў яго з багажніка і, выціскаючы рэшткі сілаў, кінуўся да перавалу. Сонца зычліва дачакалася яго: калі ён з хрыпам дасягнуў змазанае мяжы сьвятла з ценем і павярнуўся, яно рыхтык закранула гарызонт. Мора засталося далёка ззаду, і астыгаючы дыск садзіўся за пагоркі; ягонае гарачыні яшчэ хапіла на тое, каб распаліць тонкую лінію аблокаў. Сонца таксама стамілася ад гонкі і цяпер раставала на вачох – Лявон толькі аддыхаўся, калі апошняя ягоная рыска ўжо згасла, пакінуўшы за сабой трывожнае зарыва.
Паветра пахаладзела. Вечаровае сьвятло імгненна згусьцілася да мутнага зьмярканьня і, не спыняючыся, усё слабела ды слабела. Зарыва сьціскалася, бляднела, саступала месца цёмна-сіняму ночнаму небу, і Лявон захоплена назіраў зьяўленьне незвычайна буйных і яркіх зорак. Вельмі скора ён задубеў і, абхапіўшы сябе за плечы, пайшоў наперад, шкадуючы пра пакінутую дома куртку. Дарога спускалася ўніз, і Лявон паскорыў крок у надзеі, што ў даліне стане цяплей.
Але неўзабаве цяпло засталося толькі пад заплечнікам на сьпіне і пад скрыжаванымі на грудзёх рукамі. Яго абступаў зімовы холад. З-за гары выплываў ледзяны месяц зь сіняватымі плямамі на целе, і ў яго сьвятле Лявон з жахам назіраў белы пар, які выходзіў зь ягонага рота. Па скуры прабягалі дрыжыкі, да сэрца падступала паніка. Угаворваючы сябе, што нічога дрэннага здарыцца ня можа, што неўміручасьць гарантаваная, ён збочыў да прыдарожнае скалы, спрабуючы разгледзець у змроку лагчынку ці пячэрку, прыдатную начаваць. Скала трапілася з усіх бакоў выпуклая, а шукаць іншую ўжо не было сілаў. Лявон абмацаў рукамі камень у пошуках рэшткаў дзённага цяпла, і сеў наўпрост на зямлю. Ссунуўшы заплечнік на грудзі, ён прываліўся сьпіной да скалы, разьлічваючы пакрысе яе ўгрэць, і заціх. Месяц выплываў усё паўней, і месяцовы цень лісьліва насоўваўся на ягоныя пыльныя туфлі.
* * *
Лявона разбудзіла песьня, звонкая і незнаёмая. Павекі моцна зьліпліся, і ён нецярпліва цёр іх пальцамі, каб хутчэй пабачыць сьпявакоў. Адчыніліся! Вакол зьзяла раніца, ледзяная, але такая ярка-сонечная, што было б ганебнай кволасьцю не пацярпець холаду яшчэ трошкі. У ста мэтрах ніжэй Лявона з-за павароту дарогі жанчыны ў нейкіх незвычайных шапках. Пакрывіўшыся зь нечаканага болю ў сярэдзіне і каленях, ён адарваўся ад наседжанага месца і, прыгнуўшыся, схаваўся за скалой. Кабеты не заўважылі яго, працягваючы набліжацца і сьпяваць. Па рытму і мэлёдыі Лявон пазнаў раньняга Шубэрта, перыяду «Прыгожае млынарыхі». Асьцярожна высунуўшыся, ён разгледзеў жанчын: чарнавалосыя, кучаравыя, убраныя ў свабодныя атласавыя сукенкі, шырокія шаравары і размаляваныя туфлі з доўгімі загнутымі насамі, яны несьлі на галовах гліняныя збаны, падтрымваючы іх адной рукой, а другой рукою рабілі на ўзроўні сьцёгнаў плыўныя рухі ў тахт сьпева.
Калі яны наблізіліся, Лявон, сьціскаючы заплечнік, перамясьціўся за скалой, каб застацца незаўважаным. «Хавайся, ці будзеш абсьмеяны! Што боль зьневажальнае? – думаў ён з тужлівай злосьцю. – І навошта цягнуць збаны на горы? Сустракаць сьвітанак? І што ў іх там?» Нясьцерпна захацелася чхнуць, і ён, заціснуўшы далоньню нос і рот, накіраваў чых унутар, дзе той выбухнуў бязгучнай і хваравітай глыбіннай бомбай. Абцершы сьлёзы, Лявон выглянуў: жанчыны мінулі перавал і спускаліся, ужо па калена на тым баку. Ён ціха выпрастаўся і пасьпяшаўся ўніз.
На яркім сонцы хутка цяплела, але Лявон пачуваўся зусім кепска. У вэртыкальным становішчы нязручна ныла сьпіна, бесьперапынна цёк цёплы струменец з носу, праз кожны крок тупа балела галава, а сьвятло рэзала вочы. Ён паспрабаваў засьпяваць пачутую толькі што песьню, матыў якой яшчэ блукаў у ягонай галаве, і гэта крыху дапамагло. Паабапал ізноў зьяўляліся дрэвы, усё больш густыя і высокія па меры спуску, трава, дробныя кветкі, стракатыя матылькі. За далёкім узгоркам зьявіўся і зьнік невялікі гастраном, даляцеў мерны кліч пеўня.
Суставы патроху расьцерліся, і хада перастала быць занадта пакутлівай. Лявон успомніў сваю старую забаўку, уяўную мапу з накрэсьленымі траекторыямі руху, і прыйшоў у захапленьне зь дзёрзкае даўжыні лініі, якую пракладаў зараз. «А колькі часу змарнавана на Менск! Лянівае таптаньне! Гады, цэлыя гады», – ён адчуваў адначасна прыкрасьць за гэтыя гады, патопленыя ў несьвядомай мінуласьці, і радасьць за гады будучыя, што ўрачыста ўзьнікалі з-за гор і гарызонтаў.
Ён нарваў апэльсінаў, што расьлі на дрэвах ля самой дарогі, і, адкусваючы ім тоўстыя горкія азадкі, выціскаў сок у закінуты рот. Гэта было ані не смачнейшым за фабрычныя пакункі, дый у прыдачу нязручна, неахайна і са сьлізкімі косткамі – але ўсё акупляла экзотыка. Дзеля акуратнасьці засыпаючы туфляй у пясок выціснутыя цельцы апэльсінаў, Лявон думаў пра Алесю – як яна там? Хвалюецца, шукае? Ці яны з мамай застылі ў час ягонае нябытнасьці, як лялькі, склаўшы на каленях рукі і ашклянеўшы вачыма? Ці яны наогул толькі галюцынацыі, застудавыя міражы? І што лепей: абдымаць за плечы і трымаць у руках рукі? Ці марыць, сумаваць і таміцца на адлегласьці? Намагаючыся параўнаць, ён задуменна йшоў далей, уніз і ўніз.
Па меры выдаленьня ад гор паветра зноў распалялася, дрэвы зьнікалі, трава ссыхала і адрывалася ад зямлі пад гарачым ветрам. Лявон разгортваў мапу і задзіраў галаву да зэніту, да сонца, ў надзеі вызначыць поўдзень з поўначчу. На мапу з шамаценьнем сыпаліся пясчынкі і заставаліся ў папяровых зморшчынах, ўжо пасьпеўшых зашкуматацца. Вецер дзьмуў пяском у твар, і Лявон спачатку хаваў рот і нос у кашулю, нацягваючы гузік на нос, а потым зьняў яе і ўкрыў усю галаву, пакінуўшы вузкую шчылінку для агляду. Але акрамя бясконцых пескавых хваляў аглядаць не было чаго, і праз колькі хвілін ён самкнуў і шчылінку. Кашуля атуліла яго роўным белым сьвятлом, сьвіст ветру сьціхнуў, подых адбіваўся ад тканіны і горача вяртаўся да вуснаў. Яму ўспомнілася, як ён некалі, яшчэ ў цётчынай кватэры, любіў засынаць – на сьпіне, нацягнуўшы на галаву прасьціну. Тут Лявон вельмі дарэчы спатыкнуўся, страціў раўнавагу і нязграбна паваліўся ў мяккі пясок. «Знак, што пара адпачыць», – ён зьняў заплечнік, перавярнуўся на сьпіну і расьцягнуўся, парухаўся, падраўняўшы пясок пад выступы цела.
* * *
Хтосьці крануў яго за плячо, і Лявон, вярнуўшыся са сну, таропка зашукаў, замацаў самкнутую шчылінку, затрос галавой. Кашуля ўпала, сонца ўдарыла па вачох. Над ім навісла постаць, загорнутая з галавы на пяты ў чорнае, выразна жаноцкая. Лявон няёмка ўскочыў, небясьпечна нахіліўся ўбок, але выстаяў. Галава хваравіта кружылася. За постацьцю чакальна спыніўся караван гарбатых вярблюдаў, па жанчыне на сьпіне. Паміж чадрой і чалмой кожнай з жанчын бліскалі бялкі. «Як ім ня горача ў чорным?» – падумаў Лявон, падхапіў заплечнік і кінуўся бегчы. Ён ня памятаў патрэбнага кірунку і бег кудысьці прэч ад жанчын і вярблюдаў. Грудзі і плечы нясьцерпна паліла, і, зірнуўшы на сябе, Лявон спалохаўся – праз сон пад сонцам скура набыла пагрозьліва чырвоны колер. Ён азірнуўся: яго не перасьледвалі, толькі глядзелі нерухома ў сьпіну, як кобры.
Прыкладна праз гадзіну, зь цяжкасьцю падняўшы каламутную галаву, ён убачыў удалечыні Акадэмію Навук, зыбкую са сьпёкі, а крыху збоку – бібліятэку. Будынкі мелі недарэчна аднолькавую вышыню, і пэўна былі безнадзейнымі міражамі. Лявон з тугою ўспомніў бібліятэчны буфэт з доўгім шэрагам сокаў на барнай паліцы і больш не ўздымаў галавы, каб не цьвяліць душу.
Ён ішоў да тога ўпарта і да тога цярпліва сьціскаў зубы, што ў нейкі момант сонца здалося і пачало апускацца.