5. Рыгоравы няўдачы

Рыгор бадзёра крочыў убок Варшавы, успамінаў хараство Эвы і зьдзіўляўся на ейную невытлумачальную дзіклівасьць. «Добрая дзеўка! Але гэты ейны Яцэк-Воцэк... Ну і ладна. Навошта мне тая мітусьня? Знайду іншую ляхутку, яшчэ лепей». Пад узьдзеяньнем піва і ляснога паветра ягоныя думкі пакрысе рабіліся сур'ёзныя. «А мо і сапраўды – жонку трэба шукаць? Жарты жартамі, але навошта губляць час?» І яму намалявалася сцэна недалёкае будучыні, быццам ён сядзіць у мяккім фатэле, пасмоктвае салёныя валокны сушанай рыбкі, пацягвае халоднае піва, а побач, ля пліты, у туга зацягнутым фартуху, завіхаецца Эва. Густа пахне вараным бураком, часныком, стукае па кухоннай дошцы востры ножык. Эва выпростваецца, сьмяецца яму, вільготнай рукой прыбірае з  лобу залацістую пасму. Убягаюць дзьве маленькія дзяўчынкі ў ружовых сукеначках і высокіх шкарпэтках, рагочуць і караскаюцца да яго на калені. Гучыць... Хто ж гучыць? Брукнэр? Ён адчуў, як да горла падступае камяк, а вочы брыняюць гарачым. Каб адцягнуцца, Рыгор гучна засьпяваў «Der Wanderer».

Вакол цягнуліся раскошныя цёмна-зялёныя дубровы, а пад нагу раз-пораз траплялі буйныя жалуды ў шурпатых каптуркох. Часам у воддалі пачынала адлік і заціхала зязюля, праз дарогу пераляцеў чорны дзяцел. Сонца ўжо ня пекла і вісела нізка над дрэвамі. Начаваць у лесе не хацелася; Рыгор рассудзіў крыху адпачыць і зірнуць, што смачнае паклала яму ў заплечнік Эва, а потым паскорыцца і прыйсьці куды-небудзь повідну. Аблюбаваўшы адзін з бліжэйшых дубоў, што расьлі на доўгім пагорку, ён збочыў з дарогі і, перасякаючы паласу высокае травы, ледзь не наступіў на вялікі і тоўсты грыб-баравік. Ён падпарадкаваўся паляўнічаму інстынкту – нагнуўся і сарваў яго. Мажны, пругкі, ліпкаваты грыб пахнуў чароўна, і Рыгор зажмурыўся з асалоды. Але што зь ім цяпер рабіць? Ён разгублена агледзеўся і заўважыў непадалёк яшчэ два баравікі, ледзь меншыя. «Раскладу вогнішча, пасмажу! Не губляць жа дабро», – Рыгор зьняў заплечнік і расчысьціў нагой ад лісьця пляцоўку пад вогнішча.

Ён ужо нацяваў грыбы на дубец, капялюшыкі асобна, а ножкі асобна, і нахіляў галаву, унікаючы сіняватага дыму, калі ўдалечыні пачуўся гук матора. «Няўжо Эва раздумалася і хоча мяне падвезьці?» Але рухавік быў дакладна не фіятаўскі. Гук набліжаўся; Рыгор устаў, сьціскаючы гарачы шашлык. З-за павароту вылецеў невялікі джып, падымаючы за сабой каламутнае воблака пылу. Рыгор падаўся да дарогі, замахаў рукой. Джып заўважыў яго, затармазіў, спыніўся побач. Пыл павольна асядаў. За рулём сядзела іншая кабета, ня Эва – фарбаваная, з халодным тварам і цёмнымі акулярамі.

– Да горада падкінеш? – нядбала спытаў ён.

– Мы, здаецца, незнаёмыя. Чаму вы зьвяртаецеся да мяне на «ты»? – абражана мовіла кабета і зрушыла правай рукой, каб перасмыкнуць перадачу.

– Чакайце! Усё добра! Можам і на «вы», калі хочаце. Давязіце да гораду, я заплачу.

Яна грэбліва адказала, што ня мае патрэбы ў грошах. «Дурніца», – зразумеў Рыгор, і, не ўступаючы ў размовы, каб не парушыць ейную слабую, невідавочную згоду, ён зьбегаў па торбу, расчыніў дзьверцы і паклаў яго на бэжавае сядзеньне. У салёне салодка пахла парфумай. Яна нецярпліва павярнула твар, але Рыгор не сьпяшаўся садзіцца. Нагнуўшыся ў салён і дакранаючыся патыліцай мяккае столі, ён нявінна папрасіў ад'ехаць мэтраў на пяцьдзесят наперад і пачакаць яго там.

– Навошта?

– У мяне тут вогнішча, трэба яго пагасіць! Шкада, вады няма, дык прыйдзецца карыстацца ўнутранымі рэзэрвамі арганізму... Разумееце?

Яна гідліва адвярнулася ад яго і паклала далонь на рычаг. Хоць торба была поўная грошай, Рыгор не хваляваўся і ведаў, што зараз яна ўжо ня зьедзе. «З пагарды ня зьедзе, – думаў ён задаволена, заліваючы вогнішча, – Зьехаць з маёй торбай значыла б для яе прызнаць каштоўнасьць торбы, а сьледам і мой статус гаспадара каштоўнасьці». Вогнішча яшчэ дымілася ў сярэдзіне, але зямля вакол вільготна цямнела. Рыгор зашпіліўся і пайшоў да машыны. «Шкода, бач ты... А грыбы? Але ж яна можа выкінуць торбу і зьехаць!» Ён паскорыў крок і пасьпеў. Апускаючыся на сядзеньне, разгледзеў кабеціну: вольны чорны гарнітур, які зусім хаваў грудзі, худыя калені, касьцістыя рукі з чырвонымі кіпцюрамі. Яны рушылі. Шкода імчалася мякка і ціха, з кандыцыянэра веяў духмяны ветрык.

– Хочаце анэкдот? – парушыў маўчаньне Рыгор. Яна не запярэчыла. – Калісьці даўно і прастора, і час мелі па два вымярэньні. І вось аднаго разу сустрэліся яны пасьля абеду, пагаманілі-пагаманілі, а потым прастора кажа: давай хто хутчэй да тога дрэва дабяжыць? У заклад на адно вымярэньне? Ну давай! І пабеглі. Звычайна яны аднолькава бегалі, але зараз час – хлабысь! – і паваліўся, на матузок наступіў. Пакуль абтросься, туды-сюды, а прастора ўжо ля дрэва. Ну што, кажа, ягамосьці? Аддавай адно вымярэньне, каб па сумленьню. Потым адыграесься. Пабедаваў-пабедаваў час – ды куды дзенесься? Аддаў. І стала ў прасторы тры вымярэньня, а ў часу толькі адно засталося.

– Самі прыдумалі? – спытала яна холадна, ня гледзячы ў ягоны бок.

– Ага. Як вы здагадаліся?

– Прыкметна.

– Ну... – ён ня ведаў, што сказаць, і паспрабаваў пацешыць яе развагамі. – Уявіце, калі б у часе было два вымярэньня, га? І мажлівасьць накіраванага руху? Направа-налева, га?

Яна не адказвала, зрабіўшы выгляд, што засяродзілася на дарозе. Як на погляд Рыгора, дык засяроджвацца было зусім не на чым: ізноў пачаўся гладкі асфальт са спраўнымі белымі слупкамі паабапал. Ён зьдзіўляўся, чаму яна так напышліва паводзіць сябе зь ім. Можа, баіцца? Нягледзячы на худзізну, яна здалася яму прывабнай, і ён намагаўся прыдумаць новую тэму гутарыць. «Трэба расказаць, што я – аўтасьлесар. Хоць нешта ды знойдзецца ў ейнай Шкодзе, што патрабуе ўвагі спэцыяліста». Але толькі ён адкрыў рот, намасьціўшыся пачаць, як у кішэні затрымцеў і засьпяваў мэлёдыю тэлефон. Дужа зьдзіўлены, ён мітусьліва заварушыўся, выкалупваючы мабільнік з тугое джынсавае кішэні. Хто гэта?

– Алё? – мовіў ён асьцярожна, нарэшце дастаўшы мабілку.

– Здароў, Рыгору, – сказаў я.

– Здароў... Гэта хто?

– Не пазнаў? Багаты буду, – я засьмяяўся. – Гэта Піліп! Як тэлефоны папраўляць, дык ты памятаеш пра мяне, а як мне што спатрэбіцца – ужо і не пазнаеш. Куды зьнік?

– Дык я гэта... – Рыгор сутаргава цяміў, што скласьці. Сказаць пра вязьніцу і пра зваду з уладай? Ці не казаць? Пра застуду? Пра празарэньні? – Дык я тут выехаў па справы, разумееш... А ты што, наладзіў сувязь, значыцца?

– Ужо тыдзень як адрамантаваў! Чакаў цябе, чакаў, а ты кудысьці запаў. Памятаеш, што абяцаў мне?

– Памятаю, вядома. Зробім, пане Піліпу, усё зробім! – Рыгор акрыяў і загаварыў упэўнена і пераканаўча. – І прозьвішча зьменім, і ў загран выправім. Пацярпі трошкі, як толькі вярнуся – адразу да цябе.

– Глядзі, Рыгорку, я ж магу і назад усё сапсаваць, – змрочна пажартаваў я.

Рыгор запэўніваў мяне ўсё больш маляўніча – жаноцкае суседзтва яго натхняла. Годны, сталы, пачуцьцёва хрыплаваты. Я пакрысе супакоіўся і ўрэшце разьвітаўся. Рыгор з палёгкай пікнуў гузікам адбою і зірнуў на кабету. Як яе завуць, дарэчы? Трэба даведацца. Яна быццам адчула гэта – пакасілася на яго і спытала, дзе спыніць. Ён ускінуўся: за шклом і запраўды ўжо праплывалі вечаровыя прадмесьці.

– Дык недзе ля крамы... Каб павячэраць. А скажыце, вам аўтамэханік не патрэбны?

Пытаньне прагучала недарэчна, і яна адмоўна паківала галавой, нават не ўнікаючы ў сэнс. Рыгор злосна сьцяў зубы, адвярнуўся і пачаў шукаць за вакном ядомую шыльду. Было б нядрэнна даведацца, Варшава гэта ці яшчэ не, але ён падумаў, што больш рота не раскрые. Звонку мільгалі акуратныя цагляныя хаткі з асьветленымі дзе-нідзе жоўтымі акенцамі, насустрач праносіліся чыстыя рознакаляровыя аўтамабілі. У горле знаёма заказычыла, і ён пачаў перхаць. Апошнімі днямі кашаль рабіўся ўсё больш непрыемны, і ў час прыступаў невыразна балела ў глыбіні грудзяў. Пакуль ён, ашчаперыўшы сябе рукамі, кашляў, машына спынілася.

– Вось тут можаце павячэраць. Зьешце гарачага супу, –ейны голас жаласьліва памякчэў.

Рыгор коратка падзякаваў і, працягваючы кірхаць, нібы дзед, выбраўся на выкладзены шэрай брукаванкай ходнік. Ён яшчэ спадзяваўся, што яна спыніць яго і скажа пару замірэнчых слоў, ці нават... Але дзьверы бразнулі, і джып, глуха рыкнуўшы, зьехаў.

* * *

Ён стаяў перад трохпавярховай будынінай, памаляванай у вясёлыя квадраты. Брама бліжэйшага пад'езду была гасьцінна расчыненая, а над ёй вытанчанымі рукапіснымі літарамі значылася: Рэстарацыя «Сьмятана». Да гэтага часу Рыгору ніколі не даводзілася бываць у рэстарацыі, ён толькі чуў, што гэта адзначна дарагая забаўка, толькі для багацеяў. А тата расказваў яму, як аднойчы ў зухаватай маладосьці наведаў рэстарацыю і пакінуў там усю сваю месячную зарплату. «Вось жа стары хлус!» – зь цеплынёй уздыхнуў Рыгор і ўвайшоў. Насупраць уваходу зьмяшчалася барная стойка зь ярка асьветленымі шэрагамі пярэстых бутэлек, а направа сыходзілі шахматным парадкам разьбяныя столікі. Складзеныя хаткамі белыя сурвэткі, зялёныя вязаныя абажуры, мяккі і ўтульны сьвет.

Прыступ кашлю скончыўся, але Рыгор па інэрцыі кашлянуў яшчэ колькі разоў, і за стойкай яго пачулі. Зашамацела складзеная газэта, і зьявілася хостэс у строгім чорным строіку, са скураной тэчкай у руках. Невысокая, худзенькая, са сьветлымі, сабранымі ў хвосьцік валасамі і зьлёгку непрыгожым тварам, яна так спадабалася Рыгору, што ён адразу забыў пра напышліваю ўладальніцу джыпа. Хостэс прапанавала Рыгору выбраць месца па густу, і ён агледзеўся яшчэ раз і сеў на канапку ля вакна. На ейных грудзёх быў прышпілены квадратны бэджык з імём: Кацярына. Яна падала яму разгорнутую тэчку, дзе зьмяшчалася мэню з назвамі і фотаздымкамі страў, і запыталася, ці не прынесьці што-колечы адразу.

– Піва халадзенькае ёсьць у вас?

– Вядома! Якое вы хочаце?

Яна стала падрабязна пералічваць гатункі. Рыгор ня слухаў і глядзеў на ейны твар – як яна кажа. Вялікія вочы пазіралі нерухома і крыху дзіка, а кончык шырокага носа ледзь прыкметна рухаўся ў тахт з вуснамі. Ад крылаў носу апускаліся дзьве замілавальныя зморшчынкі. Вусны спыніліся, і Рыгор зразумеў, што яна ўсё расказала і чакае адказу. Ён папрасіў прынесьці сама першае па сьпісу. «Старапрамэн?» – удакладніла яна, кіўнула і пайшла. Рыгор гартаў мэню, але ні флякаў, ні зразаў, што спадабаліся яму ў Эвы, не знайшоў. Зрэшты, усе стравы былі падрабязна і апэтытна апісаныя, і праз адны толькі соўсы Рыгор пару разоў праглынуў. Часта трапляліся загадкавыя кнэдлікі, і, пакуль ён спрабаваў знайсьці іхную фатаграфію, Кацярына прынесла піва ў высокім куфлі. Яна паставіла куфаль на квадратную кардонку з напісам «Сьмятана», і, убачыўшы, што ён яшчэ вывучае мэню, наважылася сысьці.

– Каця! – паклікаў яе Рыгор, і яна паслужліва павярнулася. – Каця, чаму вы называецеся «Сьмятана»? У вас уся ежа са сьмятанай?

– Не, што вы! Гэтая назва – на чэсьць кампазытара Сьмятаны. Ведаеце такога? – проста адказала яна. – Хочаце, я вам зараз уключу ягоную музыку?

– Няўжо? – Рыгор зьдзівіўся, – Вядома, уключыце. Можа, у яго песьні ёсьць? Уключыце песьні, паслухаем разам. Але чаму менавіта ён? Назвалі б «Мэндэльсон» або «Глінка»?

– Бо Сьмятана – гэта наш гонар! Бадай усё жыцьцё ён працаваў тут, у Празе, а ведаюць яго ўва ўсім сьвеце. Ён пісаў толькі пра Чэхію, пра чэхаў і праславіў нашую культуру.

«Значыць, я ўсёткі ў Празе, а не ў Варшаве», – Рыгор канчальна заблытаўся і болей ні пра што не пытаўся, каб выпадкова ня трапіць перад ежай на яшчэ нейкія нечаканыя навіны. Ён тыцнуў пальцам у сама вялікую фатаграфію – “смажаная сьвініна з кнэдлікамі, капустай і агурочнай падліўкай”. Прасачыўшы, як Кацярына хуткай і нэрвовай хадой выдаляецца на кухню, ён адпіў піва і закурыў, адкінуўшыся на канапе. Ён спрабаваў думаць пра дзівацтвы прасторы дый новыя змогі, і што добра было б патэлефанаваць і расказаць пра ўсё Піліпу – хай ня б’е галаву пашпартамі ды йдзе ў падарожжа самастойна, але думкі няўхільна вярталіся да жаноцкае тэмы наогул і да Каці ў прыватнасьці. Зайграла музыка. Мабыць, песень не знайшлося, і Каця паставіла сымфанічнага Сьмятану. Рыгор пазнаў «Влтаву». Якая харошая дзевачка! Але з чаго менавіта складаецца ейная прыгажосьць? Твар, рукі, ногі – па асобнасьці ўсё было звычайнае. Ён хваляваўся. Закурыў яшчэ раз, зрабіў пару глыткоў. Цыгарэты паліліся імгненна, куфаль неўзабаве апусьцеў.

Неўзабаве зьявілася Каця з падносам. Яна паклала перад ім відэлец і нож, паставіла вялізарную талерку, ад якой узыходзіў пар. Рыгор запрасіў яе сесьці побач, але яна з падзякамі адмовілася, спаслаўшыся на неадкладную працу.

– Якая праца? Навошта? Нікога ж няма ўва ўсёй зале, толькі я! – Рыгор усьміхаўся, падняўшы рукі, і яна неспакойна азірнулася абапал. – Кацечка, калі ласка! Зрабі кампанію! Просьма прашу.

Сказаўшы, што зносіны з наведвальнікамі ім забароненыя, і яе могуць зволіць, яна насьцярожана села насупраць. Рыгор спытаў, дзе абяцаныя кнэдлікі, і Каця паказала яму на дзелькі распаранага белага хлеба. Проста хлеб? Рыгор быў крыху расчараваны, але ў спалучэньні з агурковым соўсам кнэдлікі прыйшліся яму да спадобы, і ён міжволі зноў успомніў тату зь ягонымі кулінарнымі вынаходзтвамі. Ён запытаўся Кацю, што цікавага можна паглядзець у Празе, і яна, быццам чакаючы гэтае пытаньне, пачала расказваць пра масты, пра саборы, пра фантаны.

– Ты пакажаш мне?

– Сёньня ўжо позна, неўзабаве сьцямнее. Лепш заўтра ўраніцу пагуляйце па горадзе. Лепш за ўсё купіце даведнік, яны ў кожнай краме прадаюцца, – ветліва адмовілася яна.

– Але аднаму ня надта цікава! Мне хочацца з табой, – дамагаўся Рыгор. – Калі ў цябе выходны?

Каця сказала, што ня зможа дапамагчы яму на’т у выходны, бо замужам. Рыгор пацікавіўся пра ейнага мужа, змрочна чакаючы, як яна замнецца, запнецца і ня здолее адказаць. Але Каця ахвотна расказала пра яго: Марцін працаваў юрыстам у турыстычнай кампаніі, захапляўся фатаграфіяй і футболам. Ён чымсьці падобны да акцёра Ўладзіміра Меншыка. У іх дзьве дачкі, Тэрэза і Крысьціна, Тэрэза ў гэтым годзе пойдзе ў каледж... Марцін кожны дзень заязджае за мной у канцы зьмены, дадала яна значна. Рыгор ужо не глядзеў на ейны твар, апусьціўшы вочы ў талерку. Яна памаўчала, потым пажадала прыемнага апэтыту і зьнікла. «Хацеў бы я паглядзець на гэтага Марціна з дачкамі, – горка думаў Рыгор. – Дапяклі ўжо гэтыя фантазіі. Вось бы яе застудзіць, адразу б зьведалі, ёсьць Марцін ці няма. Дый чорт зь ёй». Ён даеў капусту, паклаў на стол стодоляравую купюру і пайшоў.

* * *

Звонку ўжо запаліліся ліхтары, асьвятляючы нізы таполевых каронаў і першыя паверхі чысьцюткіх прыгожых дамоў. Рыгор павольна крочыў кудысьці наперад, разглядаючы шыльды над дзьвярыма ўжо зачыненых крам. Неўзабаве ён убачыў наперадзе мост, на які ўзыходзіла дарога, і набярэжную ўнізе. «Пэўна, гэта яна, Влтава», – ён перасёк вуліцу і спусьціўся схілістым брукам. За камянёвым парапэтам цямнела рахманая рака, плынь было відаць толькі па водблісках асобных струменяў. Рыгор уяўляў Влтаву значна болей шырокай – і хутчэй за ўсё, гэта быў адзін зь ейных прытокаў. Адваротны бераг узгоркам сыходзіў уверх, там быў відаць дзьвюхгаловы белы сабор з высокімі шпілямі. Рыгор збочыў пад мост.

Цагляныя сьцены зь ледзь відочнымі ў цемры графіці адбівалі гук крокаў, а наперадзе паўкругам сьвятлела выйсьце на другі бок моста. Адразу за мостам зьмяшчалася шырокае летняе кафэ з чырвоным цыратавым дахам, асьветленае рознакаляровымі гірляндамі. За адным столікам рагатала кампанія, блішчалі куфлі. Рыгор падыйшоў да стойкі і спытаў у рудавалосай бармэнкі піва на вынас.

– Якога вам?

– Хоць якога, акрамя «Старапрамэн», яго я ўжо піў сёньня.

Бармэнка, мажная і прыгожая кабета з круглявым тварам, паразумела ўсьміхнулася, дастала з халадзільніка бутэльку «Будвайзэру». Рыгор паклаў перад ёй сто даляраў. Барменка разьвяла рукамі і папрасіла яго знайсьці зьмяняць грошы ў адным з банкаў. Паказала рукой – вось туды, тамака ўноч працуе. Рыгор падзякаваў, адкаркаваў піва і пайшоў прэч, пакінуўшы банкноту.

– Гэй, малады чалавек! Калі ласка, вярніцеся! – гучна паклікала яна. – Гэта занадта шмат! Забярыце вашы грошы!

Кампанія з куфлямі абарочвалася да яго жаночымі тварамі, сьмяялася, але Рыгор на сёньня быў перапоўнены зносінамі. Ён стаміўся і хацеў адпачыць – прыняць душ, скінуць адзеньне і паляжаць на прахалоднай сьвежай бялізьне. Ён баяўся, што бармэнка пагоніцца за ім, але тая неўзабаве сьціхла, мабыць звыклая да турыставых дзівацтваў. Халаднела. Рыгор накіраваўся да жылога кварталу праваруч, з намерам знайсьці там начлег. Рака тут пашыралася і таксама сыходзіла направа, і ён працягнуў шлях па набярэжнай. Неўзабаве, абмінуўшы невялічкі паўвостраў зь нейкім арабскім помнікам, ён выйшаў да дарогі, за якой узвышалася доўгая шматпавярхоўка. Насупраць пераходу са сьветлафорам чарнела арка ў надворак дому.

Рыгор насьцярожана паглыбіўся ў чарноцьце і апынуўся на ледзь відомай унутранай тэрыторыі, зь цьмянымі платамі, дрэвамі, прыпаркаванымі машынамі ды лаўкамі. Бліжэйшы пад'езд быў зачынены на кодавы замок незнаёмай канструкцыі, але вокны першага паверху, не забраныя кратамі, безабаронна паблісквалі. Рыгор патаптаўся на месцы, узіраючыся ў зямлю: ці не валяецца пад нагамі добрая жалязяка? Але ходнік быў пусты і чысты, і ён пайшоў уздоўж сьцяны, напружваючы зрок. Лядашчыя кусьцікі, лаўкі з занадта тоўстымі, каб паламаць, брусамі, шчыльна прыгнаныя да адтулінаў люкі. «Так усю ноч можна шукаць! Што зробіш, прыйдзецца», – Рыгор дапіў апошнія глыткі піва, размахнуўся і з усяе сілы швыргануў бутэльку ў бліжэйшае вакно.

Звон разьбітага шкла прагучаў аглушальна, а потым мэлядычна пасыпаліся аскепкі. У бліжэйшай «Шкодзе» доўга і паныла загаласіла сыгналізацыя. Праз колькі сэкунд у пабітым вакне загарэлася сьвятло і пачуўся абураны віск. Сталі запальвацца бліжэйшыя вокны. Уцягнуўшы галаву ў плечы і прыгнуўшыся, Рыгор пабег прэч з асьветленае плямы. Не спатыкнуцца б у гэткай цемры! Прамінуўшы тры ці чатыры пад'езды, ён спыніўся і зьмяніў дух. Здаецца, яго ніхто не перасьледваў. «Шкода» пікнула і змоўкла, але перад разьбітым вакном зьявіліся людзі, яны махалі рукамі і ўзбуджана гаманілі. «Бутэлькай, чым жа яшчэ!» – даляцела да яго. «Вось чэрці! І адкуль тут столькі людзей?» – і Рыгор з прыкрасьцю вылаяўся.

Але сьвежы піўны хмель не даваў яму сумаваць, і ён прыдумаў новы спосаб: падыйшоў шчыльна да дому і рушыў вузкай дарожкай паміж мурам і хмызам, падняўшы руку і штурхаючы шыбы. У Менску багата было адчыненых, знойдуцца і тут! Неўзабаве ягоная здагадка пацьвердзілася: адно з вокнаў бязгучна адчынілася ўнутар і застыла напаўшляху, вабячы за сабой у загадкавую цемру кватэры. Рыгор схапіўся рукамі за гзымс, падскочыў, пашморгаў нагамі па сьцяне, падцягнуўся і зь вялікай намогай наваліўся грудзьмі на падваконьнік. І раптам забянтэжыўся – што, калі кватэра заселеная? «Дык і нічога, – зьмеркаваў адразу. – Пастараюся ціхутка, на дыбачках. Прайду наскрозь. Галоўнае – ў пад'езд патрапіць, а там ужо знайду штосьці для сябе». Ён пачаў асьцярожна пералазіць цераз падаконьнік, але закрануў рукою керамічны гаршчок зь нейкай кветкай – той паляцеў на падлогу і з грукатам раскалоўся. У глыбіні пакою ўскрыкнула жанчына, завозілася, пачуўся гук перасоўванага стольца і хуткія крокі. І не пасьпеў Рыгор падацца назад, вонкі, як яму з добрае моцы выцялі стольцам па галаве. Ён ірвануўся, штурхануўся і паваліўся ўніз, у хмызьняк. Зь цяжкасьцю стаўшы на ногі, ён пабег да бліжэйшае аркі, а ўсьлед яму шпурнулі нешта цяжкае, хруснуўшае і трэснуўшае аб асфальт.

Зьвярнуўшы за рог, ён памацаў патыліцу. Крыві не было – мусіць, па галаве патрапілі абцягнутым тканінай сядзеньнем. «Ну і дзянёк выдаўся! Суцэльная няўдача!» – ён плюнуў. Пхнуўшы мур няветлага дому, ён выйшаў з аркі і зноў апынуўся на набярэжнай. Іншых варыянтаў, акрамя як вярнуцца да летняга кафэ ды ўзяць яшчэ піва, ён ня бачыў.

Кампанія ўжо разыйшлася, і бармэнка працірала пухлявай ручкай апошнія куфлі. Яна не зьдзівілася Рыгору – па ейнае ўсьмешцы было відаць, што яна не сумнявалася ў ягоным вяртаньні. Яна дастала зь вялікае кішэні на жываце сто даляраў і падала яму:

– Забірайце! Тая бутэлька – за кошт рэстарацыі.

– Што за глупства, – махнуў ён рукой, – Дай лепш яшчэ адну. Схавай, схавай! Лічы, што я купіў піва на ўсе грошы. Дай яшчэ дзьве ды вунь тую булку з сасіскай.

– Сэндвіч? Падагрэць вам? – яна паклала сэндвіч на белую плястыкавую талерачку, паставіла ў мікрахвалевую печку і пажартавала: – Можа, вам адразу скрыню піва?

– Давай адразу дзьве скрыні, – сур'ёзна адказаў Рыгор. – А ў бляшанках няма? Каб несьці лацьвей было. Як цябе клічуць?

Яе клікалі Вераніка. Яна сыходзіла ў бакоўку і прынесла два кардонавыя пакункі, па шэсьць бляшанак у кожнай. Рыгор паклаў адзін пакунак у торбу, а да другога ўзяўся адразу, жуючы і нахвальваючы сэндвіч. Ён скоса разглядаў Вераніку, якая балбатала пра два сьвяточныя дні наперадзе і што будзе наплыў турыстаў. Чым больш ён глядзеў, тым больш яна падабалася яму: роўны твар, фарбаваныя рудыя валасы, пастрыжаныя грыўкай, поўныя мяккія вусны, моцныя загарэлыя рукі. Вераніка пазірала на гадзіньнік і часам заклапочана паварочвала галаву да дарогі. Яна паскардзілася, што ўжо пара зачыняцца, а Томаш усё ня едзе. Зноў у сваім бары сядзіць, ці што? Рыгор падахвоціўся дапамагчы ёй, і яны разам склалі стосамі крэслы, ссунулі сталы і апусьцілі над стойкай шырокую ралету.

– Вазьмі мяне з сабой, – з аптымізмам прапанаваў Рыгор і закурыў. – Неяк атрымалася, што мне пераначаваць няма дзе.

– Што ты! Я не магу! – памахваючы сумачкай, яна глядзела на дарогу. – У мяне ж ёсьць Томаш.

– Што яшчэ за Томаш?

– Гэта мой шэф, – патлумачыла Вераніка і хіхікнула: – і адначасна бойфрэнд! Мы разам жывем. Ну куды я цябе вазьму? Пашукай гатэль ці хостал, іх тут як грыбоў.

– Усё ты выдумляеш! – з прыкрасьцю сказаў Рыгор. – Няма ніякага Томаша!

– Кінь дурное. Ці стала б я цябе падманваць! Ты мне падабаесься, але што я магу зрабіць?

Дзеля даверлівасьці яна ўзяла Рыгора пад руку, і праз гэты дотык ён абмякнуў. Дрыготкім голасам ён папрасіў Вераніку дазволіць хоць праводзіць сябе. Яна не супраціўлялася – сказала, што калі Томаш застане яе са староньнім, дык сам вінаваты: ня йсьці ж ёй уночы адной. Так, пад ручку, яны і пайшлі. Яна махнула сумачкай наперад, паказваючы на дом, у якім жыве, і пачала апавядаць гісторыю сваіх пераездаў з кватэры на кватэру. Гэта быў менавіта той дом, у які Рыгор спрабаваў залезьці паўгадзіны назад, але ён ані не спалохаўся. Упоцемку не даведаюцца. Ён слухаў Вераніку напаўвуха, засяродзіўшы ўвагу на тым, каб ісьці зь ёй наша ў нагу. Аповяд пра кватэры відавочна цешыў яе, і, каб пасьпець яго выкласьці Рыгору, яна ішла ўсё павольней і павольней. Скончылася тым, што ў сама апагеі эпізоду з чарговым транспартаваньнем мэблі яны спыніліся ў арцы. Вераніка блішчала вачыма і жэстыкулявала правай рукой. Яна хацела вызваліць і левую, але Рыгор не пусьціў, прыціснуў локцем. Вераніка запнулася і зьдзіўлена зірнула, а ён нязручна абняў яе за плячо і пацягнуў да сябе. Яна ўперлася далоньню яму ў грудзі і так роспачна засіпела, што ён растуліў рукі і адступіў.

– Ты што робіш?! А калі Томаш убачыць?!

– Ціха, ціха, я ж проста пажартаваў!

Рыгор зрабіў сама нявінны выгляд, і паспрабаваў адцягнуць Вераніку анэкдотам, імправізуючы на хаду:

– Сустрэліся аднаго разу Дворжак, Чапэк і Мрожак і паспрачаліся, што лепей – музыка, літаратура або тэатр. Дворжак кажа: музыка лепей! Трыста гадоў прайшло, а Баха яшчэ слухаюць! Чапэк кажа: літаратура лепей! Паўтары тысячы гадоў мінула, а Гамэра яшчэ чытаюць! Мрожак кажа: не, хлопцы, не пра тое вы спрачаецеся, з тэатрам нішто не параўнаецца! Ён непараўнальна лепшы! Дворжак і Чапэк зьдзіўляюцца: чаму гэта тэатар лепшы? А Мрожак сьмяецца: бо ў тэатры буфэт ёсьць! І пабег ад іх, а сам рагоча. Дворжак і Чапэк за ім бягуць і крычаць: дык у кансэрваторыі таксама буфэт ёсьць! дык можна кніжку чытаць і гарбату піць зь пірожнымі! А Мрожак вушы пальцамі затхнуў, рагоча і ўцякае на весь спрыт. Так і не дагналі.

У сярэдзіне анэкдота Вераніка засьмяялася, а пачуўшы канчатак, скрывіла лоб і выдала гук, роўна падобны і да сьмеху, і да ўсхліпу. Яна залівалася, трымаючыся за ягоны рукаў, і Рыгору было вельмі прыемна. Адсьмяяўшыся, яна пачала разьвітвацца, але Рыгор пайшоў за ёй да пад'езда, а калі яна націснула код і ўвайшла ўнутар, уставіў нагу ў дзьверы, перашкодзіўшы ёй зачыніцца. Вераніка казала нешта сярдзітае, але ён спакойна тупаў за ёй лесьвіцай на трэці паверх. На пляцоўцы яна павярнулася да яго і крыкнула:

– Ідзі! Ідзі адсюль! Вось зараз Томаш зьявіцца – ён табе морду наб'е!

Вераніка пасьпешліва адчыніла свае дзьверы, высокія, мэталічныя, і, азірнуўшыся злосным тварам, падалася назад, бразнула. Бухнула рэха, пстрыкнуў замок. Рыгор, які гэтым разам не рызыкнуў нахабіцца і ўставіць нагу, наблізіўся і паглядзеў у вочка. Няясная сьветлая кропачка нічога не казала яму. Ён апусьціўся на кукішкі ля сьцяны насупраць і дастаў яшчэ адно піва. «Паглядзім-паглядзім на гэтага Томаша», – думаў ён помсьліва, прыслухоўваючыся да лесьвіцы. Томаш усё ня йшоў. Прачакаўшы дзесяць хвілін, Рыгор кінуў недакурак у апусьцелую бляшанку, той пшыкнуў. Ён падняўся і націснуў гузік званку – раптам яна прыме яго за Томаша і адчыніць? Усярэдзіне гучна зайграла ўрачыстая мэлёдыя з сымфоніі Дворжака, плыўна заціхла. Акрамя невыразнага шоргату, ніводнага гуку з кватэры не данеслася. Ён прайшоўся па рыпучаму лінолеўму. Суседзкія дзьверы таксама былі жалезныя і непрыступна адчыняліся вонкі – нагой такую ня выб'еш.

Рыгор ізноў сеў на падлогу, выцягнуў ногі. Ён невыносна стаміўся, настрой застыў нашмат ніжэй нулявой адзнакі, і нават сьпяваць не хацелася. Са смутнай тугою ён успомніў свой менскі пакой, канапу, лямпу, старонкі «Зямлі Саньнікава» са сьлядамі капусты і тытунёвымі дробкамі ў складках развароту. Пакруціўшыся на торбе, ён горка задрамаў.

* * *

Скрыпнула, бразнула – ён расплюшчыў вочы і ўбачыў, як у каламутна-шэрым ранішнім сьвятле празь дзьверы зь лесьвіцы ўсоўваецца манумэнтальны, станісты азадак, абцягнуты квяцістым халатам. Мерныя рухі азадка намякалі на працу, якую рабіў торс, і праўда: неўзабаве зьявілася чэрава, грудзі, схіленыя плечы, апушчаныя рукі ў жоўтых пальчатках, і, нарэшце, галава са зблытаным, паўсядым-паўчорным клубом валасоў на патыліцы. Прыбіральніца.

Магутныя ногі ў цьвёрдых туфлях напружыліся, цела выпрасталася, твар павярнуўся да Рыгору. З анучы капала нячыстае.

– Ты чый? – прабасіла яна, жмурачы маленькія вочкі, – Ты чаго тут?

– Дык вось ляжу, – гульліва і млява адказаў ён, пацягваючыся і падрабязна разглядаючы яе. – Як цябе клічуць?

Спрасонку ці не, але прыбіральніца яму вызначана падабалася: магутныя галёнкі фігурна напружваліся пад ваўнянымі калготамі, жывот пучыўся, але не занадта, грудзі ўпэўнена расьпіралі халат, твар губляўся ў промнях лямпы за ейнай сьпіной. Рыгор выцягнуў руку і дакрануўся да ейнае цёплае лыткі, пяшчотна сьціснуў, адчуваючы пругу плоці пад цёмнай тканінай. Але мары пра ўзаемныя пяшчоты не ажыцьцявіліся – прыбірачка паставілася да ягонага рапта як да абразы. Хвостка, з плёскатам, яна сьцебанула анучай Рыгора наўпрост па твары:

– Ат жа паскуда! Бач што ўдумаў! Ат жа бамжаціна! А ну пайшоў прэч!

Размазваючы брудную жыжку па твары, спатыкаючыся, хаваючы галаву, Рыгор кінуўся да выйсьця з пляцоўкі. Яна адступіла на крок, даючы яму праход, а потым яшчэ раз выцягла яго па сьпіне сваёй мокрай мярзотай.