4. Як Лявон уцёк з дому
Неўзабаве яны сабраліся пажаніцца.
Лявон дайшоў да гэтае думкі пакрысе, як да лягічнага разьвязаньня свайго каханьня. Сьвядома ці не, але гэтым шляхам яго кіравала Алеся, хоць Лявон тады яшчэ не заўважаў ейнага ўплыву – яму здавалася, што ён дзеіць вольна.
Калі-нікалі ў Алесі здараліся асаблівыя настроі – ейны погляд апускаўся, цямнеў, і яна казала: я дрэнная, мяне цяжка трываць, я адзінотная. У гэтыя моманты ён абдымаў яе і шаптаў у валасы пяшчотныя словы, чуйна назіраючы на іхнае ўзьдзеяньне. Падыходзілі ня ўсе словы: часам яна дрыжала, нібы адгароджвалася ад яго, а часам наадварот – разгарналася насустрач, падымала шчасьлівы твар. Але гаварыць заўсёды аднолькавыя фразы, хай і прыдатныя, яму здавалася няварта, і Лявон напружваў фантазію, імправізаваў, вынаходзіў. Слоўны запас губляўся імкліва. Апроч таго ён заўважыў эфэкт прывыканьня – каб убачыць зьвернуты да сябе радасны твар, ён кожны раз мусіў казаць ўсё мацней, усё больш пераканаўча. Аднойчы ён абмовіўся пра шлюбнае жыцьцё, і праз гэтыя колькі слоў яна моцна прыціснулася да яго, схіліўшы галаву на плячо, і дакранулася вуснамі да ягонае шыі. Так ён намацаў сама дзейны шлях, і збочыць з гэтага шляху было ўжо немажліва. Дый навошта? Лявон марыў пра тое, як стане яшчэ бліжэй да яе, зусім блізка.
Адчуваючы, што ёй падабаецца цьвёрдасьць і настойлівасьць, ён паставіў пытаньне адкрыта. Апусьціўшы пацяплелыя вочы, яна мовіла, што хацела б дачакацца тату – выходзіць замуж безь ягонага ведама было б дрэнна, бо гэта найбліжэйшы для яе чалавек. На слове «найбліжэйшы» яна няўпэўнена зірнула на Лявона – ці не аспрэчыць? – але ён прамаўчаў, пакуль што не прэтэндуючы на сама-блізкасьць. На ўсё свой час, думаў ён дарогай дадому. Таргаваць у гэтым выпадку проста зьневажальна. Тым больш да ейнага таты ён адчуваў складаныя пачуцьці, далёкія ад рэўнасьці. У кароткіх перапынках паміж тамленьнямі Лявон спрабаваў зразумець тое, што адбываецца, і быў амаль упэўнены: няма ніякага таты. Зь іншага боку, яшчэ зусім нядаўна ён лічыў, што маці таксама не існуе, і аднак вось яна – мама. Як усё няпроста!
Лявон кідаў думаць пра складанае дый аддаваўся каханьню, успамінаючы ейны профіль, абрыс носу і вуснаў. Якая яна прыгожая, проста дзіўна! На кожную рыску ейнага твару можна глядзець бясконца, як на неба ці на агонь. Ён спыняўся і садзіўся на абочыну, падымаючы твар да месяца. Выклікаў у памяці ейны голас, і праз кожнае слова ўнутры прабягала гарачая хваля. Але і халодныя думкі не адставалі. Адкуль бярэцца прыгажосьць, і навошта яна патрэбная? Няўжо гэта ўсяго толькі прымітыўная прынада прыроды?
* * *
Калі Лявон, абдымаючы Алесю за плечы, абвясьціў пра іхнае вырашэньне маме, тая заплакала. Яна адвярнулася і прасіла дараваць сьлёзы, бо яны з радасьці. «Якая ж ты шчасьлівая, Лесенька», – мама ўзяла Алесю за руку і ўважліва разглядала ейны твар. У прастрацыі, перапоўнены каханьнем, Лявон назіраў, як Алеся, ані не зьбянтэжаная, усьміхалася маме. Мабыць, яны разумелі адна адну. І праўда – быццам ілюструючы іхнае паразуменьне, мама сказала, што трэба дачакацца вяртаньня бацькі і Міколы. І ў чарговы раз з крыўдай узгадала непрыстойныя Рыгоравы ўцёкі.
Але неўзабаве Лявон выявіў – па водгуках на некаторыя свае словы, па намёках, абмоўках і недамоўках – што насамрэч і Алеся, і мама гатовыя да вясельля, а тата і бацька – толькі фармальнасьць, даніна паваге, якую патрэбна часам выказваць. І ён, узяўшы ўладу ў свае рукі, прызначыў вясельле на суботу. Прызначэньне прагучала непераканаўча, як яму здалося, але жанчыны ўспрынялі яго сур'езна і нават з пашанай. Яны заўвіхаліся. Мама загадала Лявону дастаць з гарышча швейную машынку і засела за шлюбную сукенку. Алеся склала сьпіс страваў і занялася нарыхтоўкамі, адначасна расхажываючы навюткія туфлі, каб не мулялі ў вясельны дзень. Лявон прапанаваў Алесі дапамогу, але ў адказ яна прапанавала не перашкаджаць і заняцца сваімі справамі. І зьмякчыла адмову пацалункам.
Лявон ня ведаў, якія ў яго могуць мецца справы, і павольна сноўдаўся па саду, па хаце. Сеўшы на ложак, ён гартаў дзіцячыя кніжкі, напаўзабытыя, амаль чужыя, з абшарпанымі, распластованымі ад часу куткамі кардонавых вокладак. Расьцягваўся на сьпіне і, закінуўшы рукі за галаву, кранаў прахалодныя мэталічныя дубцы падгалоўя. Глядзеў у патрэсканую столь. За сьцяной, у мамчыным пакоі, зь перабоямі стукала швейная машынка. Каб не заснуць, скідаў ногі на падлогу і йшоў на кухню, дзе выразна цікаў стары гадзіньнік у двайной драўлянай аправе.
* * *
У чацьвер, калі ён стаяў ля кухоннага вакна, гледзячы на яблыню ў гародзе, зазваніў тэлефон. Лявон сьцепануўся. У поўнай цішыні, у перапыненьні швейнае машынкі, званок паўтарыўся. Раней тэлефон заўсёды маўчаў. Мама крыкнула яму з пакоя, каб ён узяў слухаўку, мабыць, гэта з ЗАГСа. Слухаўка была гладкая і цяжкая. «Але як яны даведаліся пра наша вясельле?» – усумніўся Лявон.
– Алё? – сказаў ён у плястмасавыя дзірачкі.
– Алё, Лявон? – гукнуў далёкі голас.
– Так, гэта я.
– Добры дзень! Гэта Пятрусь! Нарэшце я вас знайшоў!
– Добры дзень... – Лявон быў разгублены; Пятрусь здаваўся яму нейкім невыразным успамінам, кшталту дзіцячых кніжак.
– Дзе вы, Лявоне?
– У маці... Гэта мястэчка Кляновіца.
– Цудоўна! Няўжо праўда? Я так і меркаваў – вы абавязкова мусілі паспрабаваць зьведаць матэрыяльнасьць сьвету па-за межамі Менску. Я памятаю нашу гутарку! Вельмі ўзрушаюча, даражэнькі Лявоне! Вы зрабілі найвялікшае навуковае адкрыцьцё!
Лявон паціснуў плячыма: залішнія захапленьні Пятруся выклікалі ў яго непрыязнасьць. Ён хацеў запярэчыць, але Пятрусь не даваў яму казаць:
– Мне прыйшлося нямала пабегаць, каб знайсьці вас, калега: я зьвятраўся і ў міліцыю, і да лекараў з хуткай дапамогі, і да клеркаў з пашпартнага аддзелу! І толькі ў дэканаце вашага ўнівэрсытэту мне далі хоць нейкія зьвесткі. І вялікі посьпех, што ваш інстытут трапіўся мне па шляху, і я зайшоў у яго, наўгад. Вы ж не сказалі мне, дзе менавіта вучыцеся. Потым я пабываў у вас дома, так-так! – ён шчасьліва засьмяяўся і прасьпяваў: «Da ist meiner Liebsten Haus!» – Дзьверы былі адчыненыя, і я трохі агледзеўся, спадзяюся, вы ня супраць? І я ўжо зусім істраціў надзею. Гэтак і зьмеркаваў, што вы выйшлі зь Менску і цемра вас паглынула. Вы ж чулі? Некаторыя містычна наладжаныя людзі лічаць, што Менск атачае вакол сама сапраўднае пекла. Ха-ха, ці смажаць ужо вас на патэльні, Лявоне, прызнайцеся? А сёньня да мяне дайшла вестка пра папраўку тэлефонных лініяў, дык я падумаў: чаму б не? Чаму не патэлефанаваць вашаму бацьку? Нумар мне таксама далі ў дэканаце. І вось нарэшце – посьпех!
Пятрусь перапыніўся, і Лявон адкрыў рот, каб нешта сказаць, але ў галаве было пуста.
– Я неўзабаве ажанюся, – паведаміў ён будзённа.
– Лявоне! – паклікала мама з пакоя, – З кім гэта ты? З ЗАГСам?
– Ага! – адгукнуўся ён.
– З кім гэта вы? – спытаў са слухаўкі Пятрусь, – Што значыць – ажанюся?
– Дзяўчыну сустрэў.
– Дзяўчыну?! – на баку Пятруся нешта дзынкнула, пэўна, ён трымаў у руках лыжку і праз захапленьне выпусьціў яе. – Лявоне, мае вушы мяне не падманулі? Вы сказалі – дзяўчыну?
– Так, – Лявон адчуў прыкрасьць, выразна ўсьведамляючы, што зараз пачнецца па-навуковаму бестактоўнае ўмяшаньне ў асабістае жыцьцё.
– Лявон, але ці вы ўпэўненыя, што ваша выбраньніца – дзяўчына насамрэч? У поўным, значыцца, сэнсе слова? Добра памятую вашае экспэраня з бабуляй... Гэтым разам вы пераканаліся? – Пятрусёў голас быў вельмі сур'ёзны, і гэта ўтрымала Лявона ад крыўды. Кепікаў ён бы не вытрываў.
– Пятрусь, я абсалютна ўпэўнены, што яна – асобіна жаноцкага полу, менавіта жаноцкага, – адказаў ён роўна. – Больш таго, тут бытуе і мая маці, яна таксама жанчына.
Пятрусь у вялікім хваляваньні пачаў выпытваць падрабязнасьці. Спачатку Лявон адказваў неахвотна, але паціху дасьледчае натхненьне Пятруся перадалася яму. Аднак гутарка доўжыўся занадта доўга, і ён баяўся, што маці зьдзівіцца, увойдзе ды будзе слухаць. Лявон не хацеў, каб яна даведалася пра ягоныя сувязі зь Пятрусём. Ён пачаў разьвітвацца, але Пятрусь не адпускаў яго, пераконваючы ў патрэбе новых пошукаў і спрабуючы зараз жа прадумаць іхную мэтадалёгію. Лявон мусіў паабяцаць Пятрусю, што ён сёньня ж прыступіць да экспэраняткаў. Пад канец акадэмік яшчэ раз выказаў захапленьне Лявонавымі здольнасьцямі і прадыктаваў свой нумар, наказаўшы тэлефанаваць удзень і ўноч і як мага больш сьпяваць.
* * *
Пасьля абеду – хоць калі строга, дык аніякага абеду не было, Лявон толькі выпіў шклянку соку – яны з мамай прасьпявалі «Зімовы шлях». Яна сядзела ў фатэле, паклаўшы на калені шыцьцё, а ён стаяў ледзь ззаду, трымаючыся рукой за сьпінку. Яны глядзелі на цагляную печку, глянцава-белую. Лявон уяўляў, што ля печы стаіць Алеся, павярнуўшы галаву да вакна, а пра што думала маці, зразумець было немажліва. Сьпяваць удваіх Лявону падабалася больш за ўсё – выходзіла вытрымана, але моцна. Бліжэй да канчатку песьні мама прасьлязілася; у апошні час яна лёгка плакала, без усякіх падстаў. Свае сьлёзы яна тлумачыла «так, проста так, Лёвутка», і ён перастаў пытацца прычыны і рабіў выгляд, што нічога не заўважае.
Пакінуўшы маму займацца выкрайкамі і вытачкамi, да якіх яна так прынадзілася, што закінула гарод, Лявон паехаў да Алесі. На жвіры ровар трэсла, шчыткі назойліва бразгаталі, але ён разганяўся хутчэй, і тады трасяніна мякчэла, а з напругі і з шуму паветру ў вушох мэханічныя гукі слабелі – заставаліся толькі імклівасьць і палі, што праплывалі міма. А зьверху яго суправаджалі вялізарныя і прыязныя аблокі – зусім як у ягоных ранейшых марах. «Як хораша! – думаў ён, – Можа, больш нічога і ня трэба? Рушыць над палямі, пад аблокамі, і прадчуваць сустрэчу. Што лепей – сама сустрэча або прадчуваньне?»
* * *
Увечары, гледзячы, як Алеся расчэсвае валасы шырокім драўляным грабянцом, а потым зьбірае іх гумовым пасікам, Лявон спрабаваў узгадаць малюнкі ў той кнізе пра мужчыну і жанчыну, што даваў яму глядзець Пятрусь. Але акрамя целаў з аголенай крывава-чырвонай мускулатурай ён анічога ня памятаў. Ягоная сьвядомасьць падвойвалася. «Жанчына ці не?» – сумняваўся ён і не разумеў, як разьвязаць гэтыя сумневы. І адначасна кахаў – да густых мурашак па сьпіне – пры выглядзе ейных паднятых рук, калі пад бледнай скурай праступалі вытанчаныя доўгія цягліцы. Яна павярнулася і спытала з жартаўлівай незадаволенасьцю – ці ён так і будзе жаніцца, з сусьлямі? Ад гэтага голасу яго абдало жарам. Яму стала цалкам зразумела, што абсьледаваць ейнае цела, як ён аднойчы абсьледаваў бабулькіна – дзея зьневажальная і блюзьнерская. Ён падумаў, што гэтаму не бываць. Дзеля навуковых пошукаў можна абраць іншую сфэру, хоць якую, трэба толькі перамкнуць увагу Пятруся.
* * *
Ужо ў поўнай цемры вяртаючыся дадому, ён пад'ехаў да крамы і спыніўся ля будкі тэлефона-аўтамата, пад слабым сьветам ліхтара на другім баку вуліцы. Дзьверы з рыпам адчыніліся, у халоднай слухаўцы адгукнуліся далёкія гудкі. Лявон з палёгкай уздыхнуў – працуе. Яму не хацелася тэлефанаваць з хаты. Ён разгарнуў аркуш з тэлефонам Пятруся і з трэцяе ці чацьвёртае спробы набраў як мае быць код горада і нумар. Той адразу падняў слухаўку, быццам сядзеў ля апарату і чакаў.
Лявон пачаў наўпрост: ён сказаў, што Петрусёва тэорыя пра канчальнасьць прасторы і часу пацярпела поўны крах, і прапанаваў яму пракамэнтаваць існаваньне матэрыі па-за межамі Менску. Але Пятрусь ня быў самалюбцам, і зьбянтэжыць яго было няпроста. Ён ужо падрыхтаваўся і адразу выдаў новую гіпотэзу – пра няпэўна шырокі круг быцьця вакол Менска, якое згасае прапарцыйна выдаленьню ад цэнтра.
– Але чаму быцьцё абавязкова мусіць згасаць або абрывацца? – нападаў Лявон. – Чаму ня выказаць здагадку пра ягоную бясконцасьць? Цалкам традыцыйная выснова.
– А як вы ў такім выпадку растлумачыце сьпеўнае празарэньне? Дарэчы, які эфэкт даюць песьні там, дзе вы цяпер?
– Эфэкт прыкладна такі ж: яснасьць думкі і радасьць жыцьця. Але нельга ж падганяць пад узьдзеяньне песень усю пабудову сусьвету, пагадзіцеся, – Лявон адчуваў, што выкрут удалы, і Пятрусь адцягнуўся ад жаночага пытаньня. У натхненьні ён працягваў: – Можа, празарэньне не паказвае нам факты, а дае толькі кірунак думаць? Яно не сьцьвярджае, што прасторы і часу няма, але паказвае кірунак, у якім іх трэба шукаць?
Пятрусь уважліва слухаў, і Лявон перайшоў ад тэорый да практыкі: ён падрабязна расказаў пра ўсе незвычайнасьці, заўважаныя па-за межамі Менску. Строга кажучы, сапраўдная незвычайнасьць была толькі адна: яны з Рыгорам дабраліся да Кляновіцы занадта хутка. Лявон пачакаў, пакуль Пятрусь зьбегае па мапу і падліча час, патрэбны на такое падарожжа. Атрымалася, што йсьці трэба было ня меней чатырох дзён, яны ж ішлі каля двух. Пятрусь трыюмфаваў:
– Бачыце! Усё ж такі парушэньні тапалёгіі ў наяўнасьці! Лявон, я зноў і зноў радуюся, што маю ўдачу працаваць з вамі. Зараз пераломны момант. Мабыць, мы стаім на парозе рэвалюцыйнага навуковага адкрыцьця!
Лявон ужо ведаў, што плынь красамоўства лепш душыць у сама пачатку, і прапанаваў працягнуць дасьледваньні заўтра ўранку, а пакуль што адпачыць і сабраць думкі. З уздыхам палёгкі ён павесіў спатнелую слухаўку на рычаг. «Чаму мяне наогул хвалюе меркаваньне гэтага Пятруся? Баюся яго расчараваць?» Але, нягледзячы на сумневы, перад існом ён з асаблівым намаганьнем абвінуўся мокрай прасьціной і стаяў ля адкрытага ў ноч вакна бадай паўгадзіны.
* * *
Ураніцу ён сказаў маме, што мусіць зьезьдзіць да бабулі, запрасіць усіх на вясельле, бо часу засталося зусім мала. Яна ўхваліла думку, але Лявону, які ўважліва пільнаваў ейную рэакцыю, у мамчыным голасе пачуліся ноткі няўпэўненасьці. «Як жа ты, гэткі хворы, паедзеш? Не, едзь, едзь! Рух – гэта жыцьцё, казаў кітайскі мудрэц. Надвор'е зноў добрае, няхай сонейка цябе прапячэ. Вяртайся да вячэры», – мама пагладзіла яго па плячы і папрасіла заехаць па шляху да Алесі, паклікаць яе прымерыць сукенку.
У гэты момант зазваніў тэлефон, і Лявон, сказаўшы маме, што сам адкажа, пайшоў на кухню. Ён ужо пачынаў злавацца на Пятруся – колькі можна надакучаць! Але гэта стаўся Адам Васілевіч, які лісьліва спытаў: ці зможа Лявон прыехаць у Менск праходзіць практыку? Ён пра ўсё дамовіўся зь Піліпам. Лявон сказаў, што зараз яму было б вельмі нязручна вяртацца ў Менск, не дазваляюць сямейныя справы. Адам Васілевіч паставіўся да адмовы лаяльна і паабяцаў патэлефанаваць пазьней, бліжэй да пачатку навучальнага года. Лявон холадна разьвітаўся, зь непрыязнасьцю ўспамінаючы штодзённыя заняткі, сядзеньне на бессэнсоўных лекцыях і дурных іспытах. «Не вярнуся туды», – падумаў ён выразна.
Тэлефон зазваніў ізноў. Лявон здрыгануўся і злосна схапіў слухаўку:
– Хто?
– Вітаю, Лявоне! Куды ты падзеўся? Гэта я, Янка! Даўно ня бачыліся! Зайшоў бы, га?
– Хто гэта? – спытала мама, уваходзячы на кухню.
– Сябры, мам. Аднакурсьнікі, – адказаў Лявон, зачыняючы далоньню мікрафон.
Тым часам Янка пачаў дэкламаваць сьвежы верш, прасякнуты, паводле ягоных слоў, настроем сымбалістаў:
Белавокія здраднікі
Мне ўсю душу згубілі.
Аніводнае дробінкі
Згвалтаваць не забылі.
Ў шатах чорных, гумовых
Ўночы ў вокны грукалі,
Кацянятак ласкавых
Страшным шэптам жахалі.
Хай памру я, паганьбены,
Хай загіну, абылганы,
Але вычварных злодзеяў
Пракліну назаўсёды я!
Лявон пасьпяшаўся разьвітацца зь Янкам, маўляў, яго чакаюць. «Якая лухта. На тэму кухні ў яго выходзіць лепей», – думаў Лявон, мацуючы заплечнік да роварнага багажніка. Матуля выйшла на ганак і глядзела, як ён выводзіць ровар на дарогу. Ён памахаў маме рукой, зачыніў весьнічкі і грунтоўна высмаркаўся. Перад мамай і Алесяй ён стараўся не выяўляць прыкметаў застуды.
* * *
– Далёка да гэтае вёскі? – спытала Алеся, трымаючы яго за руку.
– Кілямэтраў дзесяць, вунь у той бок, – Лявон паказаў вольнай рукой на далёкую паласу таполяў, якія хавалі чыгунку. – Шкада, што я не змагу ўбачыць цябе ў сукенцы!
– Ты сапраўды хочаш убачыць? Але гэта ж толькі прымерка, табе будзе нецікава. Можа, я дачакаюся цябе, і паедзем разам?
– Не, не, едзь зараз, каб не трымаць маму з шыцьцём. А я вярнуся ўвечары.
Ён абняў яе за плечы і прыцягнуў да сябе, пагладжваючы па цяжкім валасам. Фаўст, гучна дыхаючы, падбег, гульліва тыхнуўся галавой і паспрабаваў праціснуцца паміж іхнымі нагамі. Лявон адсунуўся, патузаў яго за ўскаламачаны карак ды пайшоў да ровара. Алеся прысела на кукішкі, абхапіўшы Фаўста за пухнатую сьпіну, і глядзела, як Лявон штурхаецца ад зямлі і закідвае нагу ў сядло. Набіраючы хуткасьць, ён абарочваўся, а яна ўставала на дыбачкі і махала яму ўсьлед.
* * *
Аддаляючыся ад хутара і ад вёскі, Лявон адчуваў, як зь яго спадае напаўпразрыстая заслона, абалонка, цяжар якой ён адчуў толькі цяпер. Так ужо было колькі разоў – калі ён упершыню падняўся на дах, калі яны з Рыгорам зладзілі разгром у банку – подых свабоды, новых змогаў і адкрытасьці сьвету. Пад'язджаючы да чыгуначнае станцыі, дзе пачалася бэтонавая дарога, Лявон быў ужо даканцова шчасьлівы: здранцьвеньне і прастрацыя пакінулі яго, зьмяніліся на сьвежасьць і адвагу.
Сонца біла ў вочы, і ён, спыніўшыся на пераезьдзе праз рэйкі, прыклаў далонь брылём да вачэй, каб прачытаць назву станцыі: «Канатоп». Гэта нічога яму не сказала. Стаяла поўная цішыня, толькі наводдаль, у таполях, перарывіста сьпявала птушка. Рэйкі блішчалі стальлю, направа і налева. Перакаціўшы праз рэйкі ровар, які падскакваў і пабразгваў званком, Лявон сеў у сядло і налёг на понажы.
Бэтонавая дарога ізноў ператварылася ў грунтавую. Ланцуг пачынаў рыпець, Лявон стамляўся, а зялёным палям не было канца. Павярнуўшыся, Лявон убачыў, што ўжо далёка ад'ехаў ад Канатопу – лінія таполяў бадай згубілася ўдалечыні. «Кілямэтры чатыры-пяць», – зьмеркаваў ён і засьпяваў, каб падбадзёрыцца. Але ў нагах гуло, у горле пяршыла, і ён вельмі ўзрадаваўся, калі за чарговым паваротам зьявілася зграйка тонкіх дрэў. Лявон спыніўся і прыставіў ровар да шэрага камяля. Пагладзіў пальцамі даўгаватыя, пакрытыя бялявым пухам лісьцікі, і, пазяхаючы, прылёг.
* * *
Калі ён прачнуўся, сонца ўжо хілілася да гарызонту, сьвяціла залацістымі праменьчыкамі праз пульхную крону. Галава балела, зьвінела. «Зноў я ўсё праспаў! Прыйдзецца начаваць у бабулі». Ён змрочна павёў ровар за рогі. Неба наперадзе было глыбокае, сіняе. Павеяла слабым ветрам, гаркаватым пахам сухіх траў. Лявон зрабіў колькі глыткоў соку і пакаціў наперад – хутка, каб не сустрэць ноч у полі. «Але ж добры ровар мусіць мець фару. Рыгор паленаваўся».
Ён ехаў. Паціху паветра халаднела, і Лявон нават зашпіліў верхні гузік кашулі. Паказалася адна, другая, трэцяя зорка, а потым яны высыпалі адразу ўсё. Лявон глядзеў на вечаровае неба, але рашчыняцца ў ім перашкаджаў непакой. Ён трывожыўся, пакуль зьнячэўку ня ўбачыў, як праз ізмрок мякка праступілі сьветлыя сьцены з жоўтымі квадрацікамі вокнаў. Гэта была хата, вельмі падобная да Алесінае – бяз плота, з трохкутовым дахам, з дымніцай пасярэдзіне. Ён збавіў рух і накіраваў колы да ганку. Званок гучна дзынькаў на купінах, і Лявон, які звычайна злаваўся на гэты гук, зараз радаваўся яму, бо саромеўся стукацца ў дзьверы і спадзяваўся, што гаспадары пачуюць яго вось так, быццам незнарок.
Дзьверы адчыніліся, і на ганак выйшла чарнявая дзяўчына ў белай сукенцы. «Алеся!» – стукнула ў Лявона ў грудзёх. Пранеслася думка, што ён нейкім цудам зрабіў крук і зноў апынуўся ля ейнага хутару. Ён пад'ехаў бліжэй і спыніўся, заціснуўшы раму паміж ног.
– Ты хто? – спытала дзяўчына. Гэта была не Алеся.
– Мяне завуць Лявон. Ехаў вось да бабулі дый заехаў кудысьці ўбок.
– Незвычайнае імя. Ты з Кіева? – адказала яна глыбокім пявучым голасам, – Мяне клічуць Зарана. Хочаш напіцца?
Лявон дробна патрос галавой – яго ахапіла моцнае пачуцьцё дэжавю. Ён адмовіўся вады і ўзіраўся ў твар Зараны, схаваны ў прыцемку. Пахла далёкім дымам, а можа палыном. Аднекуль з ночных палёў данёсься ледзь чутны сьмех, абрывак песьні.
– Хто гэта? – Лявон павярнуў галаву ў цемру.
– Дыўчыны сьпяваюць.
Яны памаўчалі. Там, адкуль далятала песьня, сьвяціўся агеньчык – дыўчыны запалілі вогнішча. «Водзяць карагод. І ўсе рыхтык Алеся, – падумалася Лявону. – Але гэта проста подла! Гэта насьмешка і зьдзек!» Ён ізноў паспрабаваў разгледзець Зарану, а яна адчыніла дзьверы і мэлядычна паклікала яго:
– Хадзем! Ты галодны, напэўна? Заставайся ў мяне начаваць, заўтра ўжо да бабусі паедзеш.
Лявон пакінуў ровар ля ганку і падняўся ў хату, дзівуючыся на музычнасьць тутэйшых жыхарак. Усярэдзіне было ярка і чыста. На белых сьценах стракацелі размаляваныя талеркі, тканыя кілімкі, сухія вянкі, малюнкі марыністаў з часопісаў; на стале, на падваконьніках і на камодзе стаялі сьвежыя букеты палявых кветак і мноства дробных лялек – касьцяных, парцалянавых, шкляных.
– Вось і хлеб зараз падасьпее!
* * *
Усьміхаючыся, Зарана пасадзіла Лявона за стол з вышытым абрусам, а сама нешта рухала ў глыбіні шырокае пячы. Лявон з палёгкай адзначыў, што да Алесі яна была падобная толькі валасамі. Ейная постаць была цяжэйшая, твар больш скуласты. Лявону карцела даведацца, куды ён патрапіў, але пытацца наўпрост і выглядаць дзіваком не хацелася. Прыйшлося хітрыць: ён спытаў, ці ёсьць у яе тэлефон, і яна зь некаторай крыўдай – думаеш, тут у нас зусім цывілізацыі няма? – паказала яму на жыцьцярадасна-жоўты апарат.
– Ці можна патэлефанаваць ад цябе ў Менск? Я хуценька, толькі скажу твой нумар свайму сябру, а ён ператэлефануе.
Зарана замахала рукамі: навошта! Гаварыце, колькі хочаце. Яна ня ведала тэлефонных кодаў і прынесла важкі сіні даведнік, абціраючы поўнай далоньню пыл з вокладкі. Лявон апусьціў тоўсты том на калені, разгарнуў, і сумневаў не засталося – Украіна. Ён набраў нумар Пятруся, і той зноў узяў слухаўку пасьля першага ж гудку. Зарана займалася хлебам, і Лявон напаўголасу апісаў Пятрусю сваё падарожжа. Пятрусь закрычаў: «Украіна? Выдатна!» – ды так гучна, што Зарана зьдзіўлена азірнулася.
– Лявоне! – радасна ўсклікаў Пятрусь, – Вы ведаеце, што Сільвэстраў, аўтар нашых з вамі песень – менавіта ўкраінскі кампазытар? У мяне нарадзіўся проста шыкоўны плян! Лявоне, вы мусіце знайсьці там Сільвэстрава. Чуеце? Гэты чалавек валодае ключом да таямніцаў быцьця!
– Дык як жа я знайду яго, Пятрусь? Самі памяркуйце. Калі б хоць адрас ведаць.
– Прошча-ай, сьві-іце, прошчай-ай, зе-емле... – замест адказу Пятрусь гучна, з энтузіязмам засьпяваў адну зь іхніх упадабаных песень.
– Які вясёлы ў цябе сябар! Сьпявае па тэлефону, – засьмяялася Зарана, – Што гэта ён сьпявае?
– Лявоне! Што я чую! – вохнуў Пятрусь, – У вас там жаночы голас? Гэта праўда? Дайце, дайце ж мне зь ёю пагутарыць!
Лявон, раззлаваны абсурднасьцю становішча, падаў Заране слухаўку і пачаў нэрвова хадзіць па хаце. Пятрусь нешта вяшчаў ёй, а яна рагатала, упёршы руку ў моцны бок і закідваючы галаву. Потым яны засьпявалі дуэтам «Прошчай, сьвіце», і Лявон мімаволі заслухаўся ейным нізкім, але дзіўна пяшчотным голасам.
Калі песьня была дасьпяваная, Зарана вярнула была слухаўку Лявону, але ён матнуў галавой – ня трэба. Размаўляць не хацелася. Ён выглядаў такім стомленым, што Зарана бязь лішніх пытаньняў паслала яму ў суседнім пакоі. Лявон распрануўся, склаў адзеньне на столец і апусьціўся ў ложак. Пярына прыняла яго мякка, прахалодна і глыбока. «Парушэньні тапалёгіі, – ляніва думаў ён, ласкаючыся плячом аб пухоўку. – Нелінейнасьць прасторы. Гадзіну-другую ехаць на ровары – і ты ўжо ў невядомых краях. Але хто гатовы вызначыць, ёсьць парушэньне ці не? Хто вымяраў лінейнасьць? Дзе эталён?» Ён успомніў, як у час апошняга наведваньня банку разжыўся мапай сусьвету, і яна, пэўна, ляжыць у заплечніку. Заўтра, заўтра.