2. Лявонава каханьне

Лявон паціху прывыкаў да новага жыцьця. Ён больш ня кідаўся ад маці, калі яна цягнулася прылашчыць яго, паслухмяна зьядаў па лыжцы мёду штодня, парыў ногі ў тазе ды рабіў інгаляцыю над рондалем з кіпенем, накрыўшы галаву махровым рушніком. Але ў першы жа дзень яны з Рыгорам дамовіліся, што акрыяць ад застуды ім ані ў якім разе нельга – гэта магло б прывесьці да сама нечаканых і непапраўных вынікаў. Уначы, стараючыся не рыпець масьніцамі і не абудзіць матулю, Рыгор прабіраўся на веранду, мачыў у халоднай вадзе прасьціны, а потым тармасіў Лявона. Моўчкі скаланаючыся, яны загортваліся, перашэптваліся. Вільгаць паціху выпаралася, і, грэючыся, Лявон ізноў засынаў. Да раніцы прасьціна высыхала, і маці нічога не заўважала.

Са сьпевамі было прасьцей: маці да сьлёз спадабаліся Ціхія песьні, яна неўзабаве вывучыла словы і ахвотна падпявала ім, Шубэрта ж проста слухала, ківаючы галавой у тахт. Звычайна яны шмат сьпявалі пасьля абеду, калі ўсе гаспадарчыя справы былі зробленыя, а кампот звараны і пастаўлены астуджацца ў вядро з халоднай вадой. Пагладжваючы аксамітнае лісьце герані ля вакна, Рыгор, акругляў рот і старанна выводзіў мэлёдыю. Ягоны рэзкі і слушны барытон вёў за сабою душэўнае, мяккае кантральта матулі і летуценны тэнар Лявона.

Некалькі разоў маці спрабавала пашырыць іхны рэпэртуар і нават зьвярталася па дапамогу да старэнькага прайгральніка-валізкі «Юность». У шуфлядзе пад прайгральнікам захоўваўся невялікі стосік кружэлак у пацёртых папяровых капэртах. Мама брала стосік на калені і замілавана перабірала кружэлкі, збольшага з эстраднымі песьнямі. Яны пераспрабавалі ўсё, але ніводная зь іх ня ўзрушыла Лявона з Рыгорам. Яны слухалі, але ніколі не падпявалі. Мама не настойвала, разумеючы, што ў моладзі свае густы, і неразумна было б чакаць ад іх захапленьня хітамі трыццацігадовай даўніны. І яны зноў сьпявалі Сільвэстрава.

Пасьля сьпеваў сьвет рабіўся выразна шчасьлівы і радасны. Матуля цалавала хлопцаў у патыліцы ды з памаладзелым тварам бегла ў гарод, прарэжваць моркву ці перагортваць на другі бок гарбузы. Ад дапамогі застуджаных яна са сьмехам адмаўлялася, і яны, у чаканьні падвячорку, ішлі на шпацыр па мястэчку. Традыцыйна сядзелі на зялёным пагорку ля крамы, дзе Рыгор курыў цыгарэту і выпіваў бутэлечку піва, а Лявон, прыхінуўшыся да плота, глядзеў на неба. Рыгор ведаў, што ў гэтыя моманты лепш памаўчаць, але часам яму карцела:

– Гэй, Лявоне? Слухай анэкдот. Сустрэліся аднаго разу Лі Бо і Ду Фу, і кажа Лі Бо: чуеш, Ду Фу, ты мне сябар? Сябар. Дык напішы за мяне верш, бо няма натхненьня. Ду Фу напісаў. Неўзабаве сустракаюцца яны зноў, і зноў Лі Бо кажа: чуеш, Ду Фу, ты мне сябар? Сябар. Дык напішы за мяне верш, бо няма натхненьня. Ду Фу напісаў, што зробіш. Але наступнага разу, калі яны сустрэліся, Ду Фу першы пытаецца: Лі Бо, ты мне сябар? Сябар. Дык вось табе верш, скажы, што ён твой. Лі Бо прачытаў і кажа: што гэта за паскудзьдзе? Ду Фу адказвае: прабач, няма натхненьня. Але ты ж мне сябар?

Пасьля паўзы Лявон спытаў:

– А гэта хто наогул такія?

– Ну… кітайскія паэты.

* * *

Аднойчы, пасьля чарговае бутэлькі і чарговага дурнога анэкдоту, Рыгору спатрэбілася забегчы дадому, а хмурны празь перапыненыя летуценьні Лявон устаў дый пайшоў на шпацыр адзін, не чакаючы прыяцеля. Ён мінуў сельсавет з паніклым бязь ветру сьцягам, маленькую аднапавярховую школку, зачыненую зараз на вакацыі. Лявон ішоў павольна, глыбока ўдыхаючы: сьвежае сена, габляваныя смалістыя дошкі, дзёгаць, яблыкі. Настрой вяртаўся да яго. Ён перасёк жвіровую дарогу да чыгуначнай станцыі, памарудзіў, гуляючы шэрым пыльным каменьчыкам: ці не схадзіць туды? Дарога загіналіся направа, за апошні вясковы сад, і бегла ў палі.

Раптам яму пачулася далёкае бразджаньне роварнага званочку, недзе за паваротам. Падалося? Не! Узрушаны, ён хутка рушыў дарогай. Пыльныя каменьчыкі разьляталіся і адскоквалі, замінаючы крок. Калі ён дасягнуў павароту і зірнуў наперад, яму перахапіла подых – удалечыні каціла на ровары постаць з чорнымі валасамі, у белай сукенцы. Не адчуваючы ног, ён пайшоў за ёй, праз моцнае хваляваньне гледзячы ня ў неба, як звычайна, а ўніз, на каменьчыкі. Сьлед колаў быў ледзь відомы, але Лявон упарта сачыў віхлістыя рубцы ды ўзіраўся ў іхныя плыўныя зігзагі, быццам яны маглі яму нешта расказаць.

* * *

Хутар стаяў на паўгадзіне хады ад Кляновіцы. Старэнькая, чыста пабеленая хатка з бляшаным дахам, парай пуняў збоку і зьдзічэлай грушай. Хутар быў і падобны, і непадобны да тога, пра які так часта марыў Лявон. Хатка ня мела ганку, але мела маленькія сенцы з трохкутовым дахам і вакном, падзеленым на дробныя квадрацікі.

Сэрца стукала высока, бадай у горле. Лявон збочыў з дарогі і набліжаўся. Твар гарэў. Трава пад нагамі была мяккая, нібы ўва сьне. Яму здавалася, што ён запомніць усё гэта назаўсёды, што ягоныя вочы ператварыліся ў фотаапараты: жалезны люк, абгароджаны крывенькімі слупкамі; доўгія цені ад слупкоў; сагнуты на палове сьцяны вадасьцёк; карункавыя фіранкі ў вокнах.

Перад дзьвярыма Лявону заказытала ў носе, з грудзяў паднялася непадуладная хваля, і ён зь вільгацьцю чхнуў. Зажмурыўшыся, ён уціраў нос хусткай, а калі расплюшчыў вочы, яна ўжо адчыніла дзьверы і стаяла перад ім – чорнавалосая. Яна запытальна ўсьміхалася, але ў ейных цёмных вачох яму бачылася ня толькі пытаньне, але і зацьвярджэньне, адказ. Яна была менавіта такая, як уяўлялася яму: вытанчаны насок са сьлядамі вяснушак, шырокі рот, выразна акрэсьленыя вусны з прыпаднятымі ўва ўсьмешцы куткамі.

– Як цябе завуць? – спытала яна проста.

– Лявон, – праз доўгае маўчаньне ягоны голас быў хрыплы. «Зараз яна вынесе мне ваду ў коўшыку», – пранеслася думка.

– Ты скуль? Я цябе раней ня бачыла.

Лявон адказаў, што ён з Кляновіцы, прыехаў да матулі на вакацыі. Яе клікалі Алеся. «Алеся? Гэта ўжо неяк занадта, лубок якісьці», – мільганула ў галаве, але ён адразу ж сагнаў гэтую думку. Яна не пыталася, навошта ён прыйшоў, а толькі казала пра надзённае і пасьміхалася куткамі. Між вушаком дзьвярэй і падолам ейнага сьветлага сарафана прасунуўся вялізарны чорны сабака, падняў мудрую морду і, прыадкрыўшы пашчу, глядзеў на Лявона. Яна паклала руку яму на галаву і сказала, што яго клічуць Фаўст, а парода – ньюфаўлэнд. Лявон глядзеў на ейную руку, з блакітнымі венкамі на тыльным баку далоні і далікатна-эліптычнымі пазногцямі, ледзь падоўжанымі. Яны селі на лавачку пад грушай, там было прахалодна і пахла вільготным ценем. Фаўст уладкаваўся побач і прыязна дыхаў, высоўваючы язык не далей дазволенага ветлівасьцю. Яна расказала, што скончыла ў гэтым годзе мэдвучэльню і зьбіраецца паступаць на інстытут.

– Мэдінстытут? – Лявон успомніў, як ён правёў ноч на аўтобусным прыпынку каля мэдінстытута, дзе па-за дрэвамі была відаць ягоная будыніна, і адчуў глыбокую павагу да тога месца і часу. Яму заманілася вярнуцца туды, зноў сядзець на прыпынку і чакаць, чакаць доўга, хоць цэлую вечнасьць, каб аднойчы ўбачыць, як яна, сьпяшаючыся, праходзіць міма.

А яна ўсё гаварыла, гаварыла, і ён нешта адказваў. Замест коўшыка вады яна прапанавала гарбаты. Лявон радасна пагадзіўся і глядзеў, як падол сарафана закруціўся вакол ейных ног, калі яна ўстала. Якія лёгкія і дакладныя рухі! Яны перайшлі за хату, да старога драўлянага століка, і ўладкаваліся на ўгрэтых сонцам плястыкавых крэслах. Алеся прынесла на бляшаным, размаляваным кветкамі падносе два кубкі з чорным чаем і сподачак з сочывам. Ён ува ўсе вочы глядзеў на яе і думаў, што яна, пэўна, адчувае ягоны погляд, дужа пільны. «Няўжо мы будзем есьці сочыва з аднаго сподку?» – халадок захапленьня пабег па ягонай сьпіне.

* * *

Лявон блага памятаў сваё вяртаньне дадому ў той вечар, дый навошта было памятаць? Вярнулася толькі ягоная абалонка, а сам ён застаўся лунаць вакол хутара. Ён больш не задумляўся, што такое жанчына і чым яна адрозьніваецца ад мужчыны – гэта зрабілася бессэнсоўна, як задумляцца аб тым, што такое неба ці аблокі. Цяпер ён ня думаў – ён ведаў усе адказы, без дапамогі акадэмікаў і анатамічных атлясаў. Ён успамінаў абрыс ейнага твару і праз гэта быццам напаўняўся эфірам: цела страчвала вагу і ўзьлятала над зямлёю, прывязанае толькі тонкай нітачкай.

Раніцай, калі ён прачнуўся і сядзеў на ложку, задуменна боўтаючы голымі нагамі, маці і Рыгор падступіліся да яго з пытаньнямі – дзе ён быў, што зь ім здарылася? Лявон без утояў расказаў, што пазнаёміўся зь дзяўчынай, што жыве непадалёк. Маці і Рыгор пераглянуліся і пачалі асьцярожна выпытваць падрабязнасьці: хто ды дзе, як ды чаму. Але тут са двара пачуўся брозгат клямкі на весьнічках, басавіты брэх, і звонкі голас паклікаў гаспадароў. Алеся прыехала сама.

Яна сталася адкрытай, таварыскай, простай – і не адчуваць да яе прыязнасьці было немажліва. Першага жа дню яна падмяніла маці на кухні і, заслаўшы Лявона ў краму за селядцом, прыгатавала неверагодна смачны фаршмак, у выглядзе рыбкі з цытрынавай каронай на галаве. Маці, робячы выгляд, што выпадкова праходзіць міма, рупліва сачыла кожнае дзеяньне Алесі, але не магла не ацаніць ейнага стаўленьня да сябе, сьмелага, але поўнага павагі, пачцівасьці і ласкі.

Не прайшло і двух дзён, як мама ўжо клікала яе Лесенькай, Лесечкай, дачухнай, а часам брала ў рукі ейныя вузкія далоні і глядзела ў вочы, з замілаваньнем і ледзь не са сьлязьмі. Лявон не разумеў гэтых сцэнаў і бянтэжыўся. Ён сыходзіў у пакоі і няўважліва гартаў друзьлюткі тамок Пэтраркі, з паніклай чорна-белай галінкай на вокладцы. Яму не абавязкова было глядзець на Алесю ці гутарыць зь ёю – ён пачуваўся нібы ўнутры ейнае аўры, нібы ў пяшчотных хвалях ейнага спакойнага, радаснага сьвятла. «Ці гэта яно – каханьне?» – спытаў ён сябе аднойчы і не знайшоў, што адказаць. Параўнаць было не з чым.

Рыгор, спачатку ўзрушаны фактам існаваньня ў прыродзе дзяўчын, неўзабаве акрыяў ад зьдзіўленьня і пачаў вывяргаць на Алесю свае бясконцыя запасы анэкдотаў, баек і дурных казак. Лявон, асьцерагаючыся грубасьцяў і пошласьцяў, уважліва прыслухоўваўся да Рыгоравых слоў, нават калі ня ўдзельнічаў у іхнай размове наўпрост, але той паводзіў далікатна і ані разу не дазволіў сабе нічога дрэннага. Сталы, вясёлы, дужы, зь беззапіннаю мовай – ён мог лёгка выперадзіць сябра, калі б не нябачная, але амаль датыкальная сувязь, якая адразу ўзьнікла паміж Лявонам і Алесяй. Сувязь стваралася мноствам дробязей-нітак: іхнымі тварамі, зьвернутымі адзін да аднаго нават па-за відомасьцю, як сонечнікі да сонца; іхнымі поглядамі, нячастымі, але яркімі, як промні; іхнымі дыялёгамі, кароткімі, але напоўненымі асаблівым, значным сэнсам, і яшчэ нейкім няўлоўным хваляваньнем, што вісіць у паветры, як пах далёкае чыгункі ці звон конікаў.

Алеся ахвотна прыняла ўдзел у іхніх хатніх сьпевах, а аднойчы прынесла двайную кружэлку Шубэрта «Прыгожая млынарыха». «Гэта татава кружэлка», – сказала яна з гонарам. Лявон і Рыгор адразу ж завялі яе на прайгральніку і з захапленьнем развучвалі словы аж да вечара. Голас Алесін быў тонкі, старанны, але няўмелы, а твар у час сьпеваў рабіўся сур'ёзны і па-дзіцячаму безабаронны.

* * *

У некаторыя дні Алеся не прыязджала. Лявон нудзіўся і чакаў да абеду, хоць і ведаў – калі яна не зьявілася а адзінаццатай, дык ужо ня зьявіцца зусім. Лявон са зьдзіўленьнем адзначаў, што на адлегласьці ягоныя пачуцьці ясьнелі, узмацняліся, і, замест сьляпога захапленьня блізкасьцю да яе, усярэдзіне загараўся яркі агонь, які шукаў выйсьця і штурхаў дзеіць. Да якіх менавіта дзеяў – гэта Лявон пакуль што ня здолеў зразумець.

Каб адцягнуцца на штосьці, ён блукаў садам, пагладжваў цяжкія яблыневыя галіны, падоўгу сядзеў на старой лаўцы пад вакном мамчынага пакою, слухаў мушынае гудзеньне на сонцапёку і мэханічныя гукі, што даносіліся з хлява. Там важдаўся са старымі роварамі Рыгор – ён зьбіраў з пары іржавых, крывых калымажын адзінае здольнае цэлае.

Колькі дзён раней Лявон узгадаў яму сваю даўнюю мару пра ровар, і Рыгор з нуды ўхапіўся за гэтую ідэю. Ён выказаў перакананьне, што дрэнная тая мара, якая не ўжыцьцявіцца, і што дрэнны той сябар, які не ўжыцьцявіць мару другога. Ён заручыўся мамчыным дазволам і ўзяўся за справу, але задача ўскладнялася тым, што з інструмэнтаў удалося знайсьці толькі малаток, нажоўку для дрэва і страшэннага выгляду абцугі. Астатняе, поводле слоў маці, бацька і Мікола ўзялі з сабой да бабулі. Праца ішла павольна: старыя ровары былі розных мадэляў і гадоў выпуску, з гнутымі коламі, перакрыўленымі понажамі, парванымі ланцугамі, але Рыгора гэта не бянтэжыла.

І вось, пасьля бадай тыдню штодзённае працы, Рыгор вывеў з хлява за рогі «машыну». Ён наперся, каб Лявон апрабаваў яе зараз жа. Лявон пагадзіўся. Крыху расчараваны празаічна аблупленым сядлом і патрэсканым хромам на шчыткох, ён адштурхнуўся ад зямлі, закінуў нагу і, віляючы, пакаціў дарожкай да ганку. І не пасьпеў Лявон выраўнаваць ход, як правая калашына патрапіла ў ланцуг, хісткая раўнавага парушылася, і ён нязграбна паваліўся ў кветнік, падмінаючы браткі. Рыгор дапамог яму ўстаць і адвёў ровар у хлеў на дапрацоўку: ланцуг быў зачынены адмысловай накрыўкай і стаў бясьпечны.

* * *

Цяпер, калі Алеся не зьяўлялася, Лявон ехаў да яе сам і заставаў яе ў садзе, за праполкай бручкі ці за цыраваньнем прадраных бульбяных мяшкоў. Яна была радая яму, але далёкая. Нягледзячы на пасьмешку куткамі і ветлівыя словы, яна відавочна думала пра сваё. «Пра што? Пра што?» – напружваў ён думку, каб сілай пратачыцца за ейны погляд, за лоб. Ён сядаў на кукішкі побач і пачынаў таксама палоць. Яна сур'ёзна паглядала ды казала, што ён зараз запэцкае рукавы, і што лепш пераадзецца. Лявон ішоў за ёй да сенцаў і чакаў, пакуль яна вынесе старую, але моцную яшчэ цяльняшку, з латкамі на локцях – гэта стала іхнай традыцыяй. Цяльняшка была бацькоўская, вялікая, яна пахла ейнай хатаю – складаным спалучэньнем розных пахаў, у якім Лявону ўдавалася адрозьніць толькі адценьні мыла і махоркі. Ён з амаль рэлігійным пачуцьцём браў цяльняшку ў рукі і апранаў паверх сваёй кашулі, здымаць якую саромеўся.

Выдзіраючы парасткі лебяды і багатак з духмянае гліністае зямлі, Лявон спрабаваў разгаварыць Алесю, распытваючы яе ці пра махорку, ці пра бацьку, ці пра мэдвучэльню. Гэта быў пэўны ход. Яна пачынала неахвотна, але скора захаплялася, адрывалася ад бручкі і апавядала, апавядала – нястомна, ў драбнюткіх падрабязнасьцях. Махорку яна сапраўды трымала ў шафе, каб сагнаць моль, а бацька ўжо бадай месяц знаходзіўся на курсах павышэньня кваліфікацыі, ён аграном. Пра бацьку яна магла гаварыць бясконца, і праз гэтую тэму ейны настрой рос асабліва хутка. Яна ўспамінала, як бацька вучыў яе плаваць і езьдзіць на ровары, як выжучыў за дзіцячую хлусьню, і яна з тых часоў ня хлусіла, як даглядаў яе ў час хваробы, як дапамагаў вырашаць матэматыку, як паставіў на месца вывіхнуты палец. Яна паказала Лявону той палец, і ён зь нечаканай адвагай прыцягнуў яго да сябе, разгледзеў. Роўны, каштоўны. Яна засьмяялася, адабрала палец і працягвала. Пакрысе, па цьмяным і ўскосным рыскам, у Лявона склалася адчуваньне, што бацька Алесі быў алькаголікам, але алькаголікам ня дробным і ганебным, а мужным, спакойным і высакародным.

Яна ведала сотні афарызмаў, крылатых выразаў, цытатаў і з задавальненьнем абсявала імі гаворку. Лявон ніколі раней іх ня чуў, і заставаўся сур'ёзным, хоць разумеў па ейнаму тону, што яна чакае пазнаваньня і сьмеху. Крыху пакрыўджаная, яна пачынала тлумачыць, скуль паходзіла тая ці іншая фраза – у асноўным гэта былі кінакамэдыі – і дзівілася Лявонаву невуцтву. Зрэшты, тлумачыць ёй таксама падабалася. Ён у сваю чаргу зьдзіўляўся ейнае памяці і сумленна спрабаваў паглыбіцца ў гумар.

Слухаючы ейны звонкі, гнуткі голас, які адлюстроўваў дзеі ў ролях, Лявон з палёгкай разумеў, што ад яго патрабуецца толькі ўвага, апавяданьні ў адказ не абавязковыя. Ён скуб і скуб пустазельле, дзівячыся на іхнае багацьце пры Алесінае працавітасьці. Пустазельле бездапаможна і слаба чаплялася за зямлю бледнымі карэньчыкамі, і Лявону было шкада губіць гэтыя траўкі, такія прыгожыя пры ўсёй сваёй сьціпласьці. Дачакаўшыся паўзы ў ейным аповядзе, ён спытаў, што яна зьбіраецца рабіць з ураджаем бручкі. Алеся, зрабіўшы вялікія вочы, паглядзела на яго зь перабольшаным зьдзіўленьнем – які дрымучы! – і пачала пералічваць рэцэпты салатаў, супоў і соўсаў. Гумор цалкам вярнуўся да яе. Гэта было поўнае шчасьце – глядзець у дасканалы, знаёмы да драбнюткіх рысак твар. Былі імгненьні, калі Лявон адчуваў такую блізкасьць да яе, што, здавалася, мог увабраць усю яе ў сябе, зьліцца зь ёй, рашчыніцца.

* * *

Завялае пустазельле, галінкі і сухое лісьце зь яблынь яны згарналі ў гурбу і запальвалі вогнішча. Алеся лічыла, што попел вельмі карысны на гародніну. Яна давала Лявону разьвесьці агонь, але як ён не намагаўся, гэта атрымлівалася не заўсёды. Запалкі тухлі, газэты не гарэлі. Тады яна прыходзіла на дапамогу, схілялася побач, і праз хвіліну ад жмутка паперы ўжо падымаўся ўпэўнены агонь.

Яна ставілася да вогнішча прагматычна, звыкла. Калі гарэла добра, дык яна абыякава сыходзіла і займалася іншымі справамі. Лявон жа заставаўся сядзець побач, выгляд агню заварожваў і зацягваў яго. Вецер паварочваў у ягоны бок горкі дым, але Лявон не зьмяняў месца, а толькі выціраў сьлёзы і жмурыўся. Часам Алеся падыходзіла, апускалася побач, і праз блізкасьць да яе ён пачынаў губляць цялеснасьць, ператвараўся ў дым вогнішча, лёгкі, напаўпразрысты.

Але часьцей яна клікала яго дапамагчы па гаспадарцы: прыбіць дошку на плоце, каб не матлялася, адпілаваць засохлы яблыневы сук, перасунуць цяжкую бочку з дажджавой вадою. Малаток абавязкова біў па пальцу, тупая нажоўка бадай не пілавала і надзірала на далонях мазалі, але Лявону ўсё было да радасьці. Краем вока ён бачыў, як яна праходзіць побач, і праз гэта ў руках раптам зьяўляліся сілы і ўмеласьць. А калі ўсе справы былі зробленыя, яны пакідалі вогнішча мірна датляваць і йшлі ў хату.

* * *

У Алесінай хаце было ціха і прахалодна. Яна садзіла Лявона на канапу ў зале, а сама ішла па шыцьцё. Насупраць канапы, паміж вокнамі, стаяла цёмная кніжная шафа, а на сьцяне мерна цікаў драўляны гадзіньнік. На падлозе – тонкія тканыя палавікі з расьлінавымі ўзорамі, на вокнах – карункавыя фіранкі. Яна ўваходзіла і садзілася побач, а сьледам забягаў Фаўст, громка дыхаў, віляў тоўстым хвастом і ўладкоўваўся ля ног Лявона.

– Навошта табе фіранкі? Яны ж перашкаджаюць глядзець? І сьвятло зачыняюць.

– Як навошта? – гаварыла яна з дакорам, – Каб звонку не было відаць!

– А ўвечары? Калі гарыць сьвятло, праз фіранкі ўсё відаць.

– А ўвечары патрэбныя шторы. Ты быццам з дуба зваліўся! Табе што, падабаюцца голыя вокны? Ці мае фіранкі непрыгожыя?

Лявон спалохана запэўніваў яе, што фіранкі адшуканыя, а яна сьмяялася над ягонай гарачнасьцю і нахілялася над шыцьцём. Звычайна гэта была кашуля, у якой патрабавалася падкласьці старыя рукавы, або прадраныя зімовыя шкарпэткі. З сабой яна прыносіла вялікую пляскатую скрыню з рознакаляровымі ніткамі, наборамі іголак, гузікамі, гаплікамі і іншай драбязой. Яна схіляла галаву, і чорная пасма падала на твар. Хуткім і дакладным жэстам яна вяртала яе за вуха, але тая неўзабаве падала зноў. Тады яна закідвала галаву назад, зьбірала валасы дзьвюма рукамі ў пук і перацягвала іх чырвонай аксамітнай гумкай. Заміраючы, ён глядзеў на ейную далікатную шыю, на чароўна прыгожы профіль. Па ягонай сьпіне беглі хвалі мурашак, а па жылах цёк гарачы мёд.

* * *

Аднойчы, калі яна стаяла перад люстэркам, Лявон падыйшоў да яе ззаду, вельмі блізка, і дрыготкім голасам сказаў, гледзячы ў вочы ейнаму адлюстраваньню: я кахаю цябе. Алеся не зьдзівілася, нібы чакала гэтых слоў.

– Лепш ня трэба. Я дрэнная, – сказала яна, апусьціўшы рукі.

– Чаму ты дрэнная? – спытаў ён з палёгкай, бо гэтыя словы адзначалі не адмову, а прыняцьце.

Яна пачала тлумачыць, і ён уважліва слухаў, але не лавіў сутнасьці. Усё, што ён здолеў зразумець зь ейнае эмацыянальнае прамовы – гэта частая зьмена настрояў і бязужыўны характар. І тое, і другое здалося яму сьмешным, дробязным. Ён ня ведаў, што адказаць, і шчасьліва ўсьміхаўся. Яна паглядзела на яго і змоўкла.

Потым яны, быццам нічога і не было, пілі гарбату з сочывам. Лявон чхаў, і Алеся, па-асабліваму бліснуўшы вачыма, вынесла са свайго пакоя дзьве вялікія насавыя хусткі, на кожнай зь якіх была вышытая маленькая сіняя літара Л. Яму стала шкада смаркацца ў іх, але яна прымусіла яго, сказаўшы, што інакш зрэжа літары.

– Вы з Рыгорам нейкія дзіўныя! Заўсёды застуджаныя. Так нельга! Вам абодвум трэба як сьлед акрыяць, інакш могуць быць ускладненьні.

Ён паспрабаваў аджартавацца, але Алеся перапыніла яго і заўважыла, што мае мэдычную адукацыю, і ведае лепш. Яна выправіла яго дадому і строга сказала, каб ён вяртаўся толькі здаровым. Лявон выйшаў у прыцемак вітальні, надзеў туфлі, завязаў матузкі, выпрастаўся – і тут яна абняла яго за шыю і пацалавала. У вусны: коратка, але моцна. Ён не зьдзівіўся, быццам чакаў гэтага пацалунку.

* * *

Лявон баяўся акрыяць. Думка пра тое, што ў цяперашнім ягоным жыцьці можа нешта зьмяніцца, палохала яго. Ён прасіў Рыгора мацней змочваць начныя прасьціны, а дзеля ўзмацненьня эфэкту прыдумаў стаяць басанож на прахалоднай падлозе ў час абкручваньняў. У адну з начэй, прастаяўшы басанож паўгадзіны і скалынаючыся з холаду, Лявон спытаў Рыгора:

– Ты зусім ня памятаеш сваю жонку?

– Зусім. Што за дурное пытаньне? Як можна памятаць тое, чаго не было? – груба адказаў Рыгор. У час працэдураў ягоны настрой заўсёды псаваўся.

Адчуваючы цьмяную непрыязнасьць да Лявона, Рыгор закруціўся ў прасьціну як мага шчыльна і пачаў складаць зьедлівы анэкдот пра першае каханьне. Празь пяць хвілін ён ужо астыў і хацеў загаварыць зь сябрам, але той ужо лёг і нават прымудрыўся заснуць.