9. Як Лявон вызваліў Рыгора

Раніцаю, сьвежай і сонечнай, Лявон бадзёра крочыў вуліцай Някрасава ў бок Рыгоравых гаражоў. Напярэдадні, пасьля напружаных успамінаў, ён цьвёрда пераканаўся, што пакінуў падараваны яму дыск зь песьнямі Шубэрта тамака на калёнцы. Пятрусь пацьвердзіў, што  дасьледаваньне зьмесьціва дыска мае вялікую каштоўнасьць для навукі, і папрасіў супольна прыхапіць прайгральнік, калі будзе мажліва. Паабяцаўшы вярнуцца да абеду, Лявон напоўніў заплечнік пакункамі апэльсінавага соку і аднаразовымі папяровымі хустачкамі, выдадзенымі яму пад росьпіс строгім Сымонам, і рушыў. Яму было шкада смаркацца ў чыстыя мяккія хустачкі, якія ўжо нельга будзе памыць і немінуча прыйдзецца выкінуць, таму ён марнаваў іх як мага менш, шморгаючы носам і ўцягваючы сусьлі ўглыб.

Дарогаю Лявон нягучна напяваў Сільвэстрава; ён спачатку саромеўся невядома каго і раз-пораз замаўкаў, але потым асмакаваўся, узмацніў голас і атрымоўваў ад сьпеваў вялікае задавальненьне. Пятрусь патлумачыў яму, што каб утрымаць празарэньне патрэбна альбо слухаць песьні, альбо сьпяваць самому, інакш яго можна страціць на працягу колькіх гадзін. Перад сыходам зь бібліятэкі Пятрусь прымусіў Лявона разоў пяць праслухаць песьню, якая яму асабліва ўпадабалася, «Несказанное, синее, нежное», каб добра запомніць матыў і словы.

Вуліца Някрасава, якую Лявон абраў, каб прачарціць сьлядамі новы маршрут, сталася трохі сумная, але любая і ўтульная. Пяціпавярхоўкі, таполі, стары патрэсканы асфальт. «І ўсёткі, пасьля гэтага празарэньня застаецца асадак, нейкая нездаволенасьць, – разважаў ён павольна. – Так, вечнае лета, поўнае шчасьце. Бясконцасьць мінуласьці і будучыні, ніякіх абавязкаў, ніякіх патрэбаў, праблемаў... Але ці не зьневажальна гэта?» Ён паспрабаваў сфармуляваць, што менавіта зьневажальна, але адцягнуўся на парачку вераб'ёў, якія з гучным шчэбетам праскакалі праз дарогу ў колькіх мэтрах ад яго і, ці то ў сварцы, ці то ў гульне, пырхнулі адзін за другім на бярозу. «Зьневажальна ўжо тое, што я занадта добра памятаю і бацьку, і Міхася, і нашу хату, і старое радыё, але адначасна ведаю, што яны не існуюць. І выдатна памятаю, як уладжваўся на ўнівэрсытэт. Калі гэтага не было, дык адкуль у мяне ілжывыя ўспаміны?» Набліжаючыся да гаражоў, Лявон рассудзіў, што празарэньне – добра, але факты лепей. І што калі існаваньне мінуласьці і будучыні давесьці ці аспрэчыць цяжка, дык зьведаць канчальнасьць прасторы зусім проста: ісьці дый ісьці хоць якой дарогай наперад дый наперад, пакуль не сыдзеш з гораду. І паглядзець, што потым атрымаецца.

* * *

Хатка дзядзі Гені ля ўваходу ў «Гаражны кааператыў» была пустая, ён яшчэ не вярнуўся зь лецішча і не заступіў на вахту. Лявон абмінуў шлягбаўм і пашыбаваў уздоўж гаражоў, успамінаючы дзень, калі ён упершыню тутака пабываў. З тае пары мінуў усяго тыдзень альбо два, але Лявону здавалася, што гэта было ці летась, ці нават у другім жыцьці. «На якім з дахаў мы загаралі? На гэтым? Ці на тым, зялёным?» Дзьверы апошняга гаража былі прыадчыненыя, і Лявон паскорыў крок, узрадаваўшыся – ён засумаваў па Рыгору і хацеў хутчэй даведацца, як той маецца пасьля ўсіх іхніх прыгодаў. Галоўнае, каб ён яшчэ ня выхварэў! Трэба расказаць яму пра сьпеўнае празарэньне, пра свае высновы, а калі размова пойдзе, дык нават прапанаваць сумеснае падарожжа да таямнічае граніцы гораду.

Лявон зазірнуў у гараж і паклікаў:

– Рыгору! Ты тут?

У «пакоі», другім гаражы Рыгора, нешта грымнула, і адтуль зьявіўся незнаёмы высокі хлапец у красоўках, спартовых нагавіцах і тонкай скураной куртцы. Ён усутыч падыйшоў да Лявона, неадрыўна гледзячы яму ў вочы, і зь дзіўнай інтанацыяй, быццам намякаючы на нешта, расьцягнута спытаў:

– Ты хто такі будзеш?

– Лявон мяне клічуць. Я тутака ў Рыгора дыск пакінуў, прышоў вось забраць.

– Дыск, кажаш? – ён прыжмурыўся. – Дык гэта з табою ён банк адкаркаваў?

– Са мною, так, – пасьміхнуўся Лявон. У стане сьпеўнага празарэньня ён не адчуваў ані страху перад арыштам, ані патрэбы маніць. – А вы хто?

– Андрон я, кораш Рыгораў. Чуеш, браток, павязалі Рыгора, – ён уважліва сачыў, як Лявонаў твар набывае зьдзіўлены выраз. – Трымаюць у ваенным музэі на праспэкце, сукі. Нейкі стары перац яго пільнуе, сам-адзін. Што скажаш? Сяброў у бядзе не кідаюць, га?

Лявон кіўнуў.

– Карацей, хавай дзяцей. Давай так: сёньня як сьцямнее, а дванаццатай, пойдзем у музэй экскурсаваць. Я гляджу, у вас тут за халадзільнікам калашы засумвавалі. Дык возьмем іх на шпацыр, ушануем спэцназ, – ён закінуў за плячо адзін з аўтаматаў і паклаў у кішэні па пачку патронаў. – Дабазарыліся, ці як?

– Атож! – у тон яму гукнуў Лявон. – За Рыгорку ўсіх парву.

– Ваяка! – ухваліў ягоныя словы Андрон. – Ну дык давай шукай свой дыск, ці што там, а ў мяне яшчэ справы. Ды не спазьняйся.

Ён паціснуў Лявону руку і, не азіраючыся, годнай хадою рушыў прэч. Задуменна гледзячы яму ўсьлед, Лявон дастаў сьвежую папяровую хустачку і доўга высмаркаўся, спачатку адной ноздрай, потым другой. Пашукаўшы вачыма сьметніцу і выявіўшы яе пад варштатам, ён скамячыў хустачку, кінуў з адлегласьці трох крокаў і патрапіў. Разьвязаньне ўжо пасьпела – трэба пазьбегнуць гвалту і вызваліць Рыгора мірным шляхам.

Лявон прайшоў у «пакой» і адразу ўбачыў свой дыск, але не на калёнцы, а на прайгральніку. Рыгор клапатліва паклаў дыск люстраным бокам даверху, каб не падрапаўся. «Schubert. 25 Lieder», – прачытаў Лявон тонкі алоўкавы подпіс на дыску. Ён абвінуў дыск хустачкай і схаваў у кішэню заплечніка, а потым уважліва разгледзеў нагрувашчаньне апаратуры на тумбе і выбраў адзін з прайгральнікаў ды найвялікшы ўзмацняльнік. Вялізныя калёнкі, аж да поясу, былі адзінымі ў гаражы. Ён паспрабаваў падняць бліжэйшую, але вохнуў з каменнага цяжару і здолеў толькі нахіліць яе. Уся надзея была на тачку, якую ён заўважыў на сьцяне першага гаражу яшчэ мінулым разам. З крэкатам зьняўшы тачку з крука і ледзь не абрынуўшы паліцу зь нейкімі слоікамі, Лявон падкаціў яе да калёнцы. Дзяржальня тачкі была высокая і зручная, але колы пранізьліва рыпелі. Лявон памеркаваў, што дарогаю дэталькі прыцяруцца адна да адной, і рыпеньне скончыцца.

Лявон напружыўся, нахіліў калёнку да тачкі, штурхнуў, і яна так цяжка грохнулася на мэталічнае дно, што можна было не сумнявацца – на ейных драўляных бакох засталіся глыбокія драпіны. «Рыгор мне даруе», – уздыхнуў Лявон і пачаў уладжваць на калёнцы ўзмацняльнік і прайгральнік. Яны сасьлізгівалі, зьязджалі, хіліліся, але Лявон моцна прыкруціў іх да тачкі колькімі плястамі ізаленты. Уважліва злучыўшы правадамі ўсе тры кампанэнты, каб не прыйшлося рабіць гэтага потым сьпехам, Лявон прысеў на канапу з пакуначкам соку. І адразу ж устаў, спужаўшыся неспадзявана заснуць. Ён з задавальненьнем абышоў вакол свае пабудовы, і ганарліва паменаваў яе: Мабільны Музычны Модуль.

* * *

Першыя дзесяць хвілін шляху даліся яму лёгка. Тачка падскоквала нават на сама драбнюткіх няроўнасьцях асфальту, дрынчала, рыпела, а Лявон весела разважаў, як скараціць ейную назву: МММ, МаМуМо, або МаММ? Але далей зрабілася цяжка. Рукі стаміліся сьціскаць сталёвую дзяржальню, што няспынна тузалася, далоні пачырванелі, лоб спатнеў. Лявон ізноў адчуў, які ён хворы і слабы. Насупраць дому, дзе жыла «бабулька», ён спыніўся аддыхацца, прасмаркацца дый прасьпяваць песьню. Сьпевы дапамаглі; яму нават здалося, што гэтым разам песьня атрымалася ідэальна. Сілаў дадалося, і ён рушыў далей.

* * *

Аднак невыносны рып колаў не сьціхаў, і Лявон пачаў шкадаваць, што ня сьцяміў улагодзіць іх алівай, якая б пэўна знайшлася ў Рыгора. Каб вушы хоць ненадоўга адпачылі ад рыпеньня, ён зрабіў другі прыпынак у канцы парка, ля маленькае белае царквы. Раней Лявон ніколі не бываў у царкве, але зараз, каб трохі забыцца пра гэную тачку, наблізіўся, ступіў пад павець з бляшаным расьлінавым арнамэнтам, і пацягнуў высокія дзьверы на сябе.

Ён апынуўся ў маленькай вітальні, на сьценах якой віселі аб'явы, расклад службаў, каляндар з праваслаўнымі сьвятамі, фотаробат рабаўнікоў у шапках дый шыльда з просьбай вымкнуць тэлефоны перад уваходам. Лявон усьміхнуўся – ён дагэтуль не займеў жаданага калісь тэлефона – высмаркаўся і ўвайшоў.

Нутро царквы ўразіла яго: невялікае круглае памяшканьне поўнілася паўпразрыстым змрокам, ясныя агеньчыкі сьвечак плыўна вагаліся на высокіх круглых падстаўках, а сьцены, спрэс завешаныя абразамі, адступалі ў глыбіню пад мяккім сьвятлом лямпадак. Гучала песьня, яна цякла аднекуль зьверху, прыгожая, сумная і трагічная, на незнаёмай мове. Лявону здалося, што гэта быў ня запіс, а жывы сьпеў. Ён узьняў галаву і ўбачыў упрост над сабою маленькі ганачак, да якога вяла вінтавая лесьвіца леваруч уваходу. Мабыць, там і стаяў нябачны адсюль сьпявак. А ля правае сьцяны Лявон разгледзеў схіленую постаць у доўгім адзеньні і цёмнай хустцы, якая асьцярожна і амаль нягучна мяла падлогу венікам. Лявон стаяў, разглядаў абразы, слухаў песьню, і паціху нейкая сіла падхапіла і панесла яго па хвалях усепаразуменьня, замірэньня і шчасьця. Ён прыхінуўся плячом да лесьвіцы і шэптам падпяваў, зьміргваючы сьлёзы.

Празь якую хвіліну песьня скончылася. Наверсе пачуўся шоргат, крокі, і на вінтавой лесьвіцы зьявіліся ногі ў чорных туфлях, такіх жа, як у Лявона. Трымаючыся за жалезныя парэнчы бледнымі пальцамі, уніз спусьціўся чалавек у доўгім чорным адзеньні, з кароткай стрыжкай, пасівелай бародкай і зычлівым прыжмурам.

– Добры дзень, – ціха зьвярнуўся ён да Лявона, – Вы тутака ўпершыню?

Лявон, адарваўшы плячо ад лесьвіцы, каб пастава ня была бесцырымонная, і выказаў сваё захапленьне і ўзрушэньне, як выкананьнем, так і самою песьняй.

– Гэта Шубэрт? Я не абмыліўся... сьвяты айцец? – Лявон не разумеў, як зьвяртацца да чалавека, але той, здаецца, быў ня супраць «сьвятога айца».

– Так, гэта ён. Песьня называецца «Der Lindenbaum», «Ліпа», з цыкла «Зімовы шлях». Добра, што вам спадабалася, прыходзьце да нас часьцей. Вунь тамака расклад службаў, заўсёды буду рады вас бачыць.

– Абавязкова прыйду! Мне вельмі падабаецца. Раней ніколі не даводзілася бываць у царкве, – і, павагаўшыся, Лявон спытаў: – Цікава, чаму менавіта Шубэрт і Сільвэстраў гэтак уплываюць на чалавека? На сьвеце багата і іншых песень…

– Так, невыведныя шляхі Госпадавы, – ахвотна падтрымаў гутарку сьвятар. – Але мы, прынамсі, здольныя спасьцігаць іх, колькі стае сілаў. Калі памеркаваць, дык паміж Шубэртам і Сільвэстравым шмат агульнага, значна больш, ніж можа здацца на першы погляд. Яны маюць розную абалонку, але блізкае па духу зьмесьціва. Пэўна вы ўжо заўважылі, што...

У гэты момант ім прыйшлося саступіць: постаць зь венікам, якая мяла падлогу ўсё бліжэй ды бліжэй да іх, зараз спынілася побач і моўчкі ўзьняла твар – яна хацела падмесьці там, дзе яны стаялі. Сьцепануўшыся, Лявон пазнаў сівую бабульку, да якой ён хадзіў у госьці. Ён жыва ўспомніў, як яна ляцела на яго зь сякерай. Зь нечаканасьці ў Лявона перахапіўся подых і схаладнелі далоні, але бабулька яго не пазнала.

Сьвятар прапанаваў Лявону выйсьці вонкі і пагутарыць там, каб не перашкаджаць прыбіраньню. Яны ўладкаваліся на зялёнай лаўцы з чорнымі каванымі ножкамі, і Лявон усхвалявана спытаў:

– Сьвяты айцец, ці вы ведаеце, хто гэны чалавек, які ў вас прыбіраецца?

– Вядома. Найстарэйшая парафіянка, сьціплая і непрыкметная кабета, глыбокая верніца. Яна прыняла на сябе штодзённае прыбіраньне ў храме, як паслушэнства. Гэта вельмі сур'ёзны падтрым для храма.

– Але гэта зусім не кабета! Гэта мужчына, які адзеўся ў сукенку!

Лявон адразу ж пашкадаваў аб сваім выкрыцьці: «Ну вось, зараз давядзецца тлумачыць, што ды як!» Але шкадаваньне было мімалётнае – узьдзеяньне песень працягвалася, і ўсе боязі і няёмкасьці, не пасьпеўшы згусьціцца, расьсейваліся. «Ці ня ўсё роўна, што я нарабіў? Калі спатрэбіцца, дык патлумачу. Так ці інакш, усе мы шчасьлівыя».

Але сьвятар зусім не зьдзівіўся словам Лявона, ён крыху падумаў і сур'ёзна адказаў:

– Бог рассудзіць. Гэты чалавек жыве праведна, і я ня бачу ніякіх падстаў, каб папікаць яго такімі дробязямі як сукенкі. Тым больш што калі гэтая кабета – ці гэты мужчына, як пажадаеце – прайшла ўсе выпрабаваньні ды апынулася тутака, з намі, дык цяпер яна мае права лічыць сябе кім заўгодна і адзявацца як заўгодна.

– Што вы маеце на ўвазе? – зьдзівіўся Лявон. – Якія выпрабаваньні? Дзе апынулася?

– Усе мы прайшлі выпрабаваньні, – лагодна прамовіў сьвятар. – І зараз пажынаем заслужаны плён, атрымоўваем асалоду празь вечнае жыцьцё ў раі. Хваліць Бога!

– Вы хочаце сказаць, што мы жывем у раі? – Лявон быў уражаны гэтай нечаканай думкай, якая дзіўным ходам тлумачыла ўсе тэорыі Пятруся наконт канчальнасьці прасторы і часу. – Значыцца, Менск – гэта рай?

– Зразумела, сын мой. Хіба вы ня бачыце, якое бездакорнае і радаснае нашае жыцьцё? Разумею, вы, мабыць, толькі нядаўна спазналі ісьціну песень, і яшчэ шмат чаго не пасьпелі ўсьвядоміць. Дык ведайце: наш сусьвет ідэальны і створаны дзеля нашага шчасьця. Мы – несьмяротныя і пазбаўленыя ўсіх цяжараў і нягод зямной юдолі – патрэбаў цела, хваробаў, грахоў. Мы выратаваліся і здабылі жыцьцё вечнае. І таму павінныя ўзносіць вечнае ўсхваленьне Богу!

У Лявона ў галаве падняўся такі віхор нязгод і пратэстаў, што ён нават ня ведаў, з чаго пачаць. Сьвятар глядзеў удалячынь, на сьвежую зеляніну бярозак, і лёгка пасьміхаўся, цёмныя валаскі на ягонай патыліцы дрыжалі пад ветрыкам.

– Мы несьмяротныя?! – гукнуў нарэшце Лявон.

– Вядома. Ці вы яшчэ не заўважылі, што нашы целы ня маюць патрэбы ні ў ежы, ні ў вадзе, ні ўва сьне, і ніяк не зьмяняюцца на працягу бясконцых гадоў?

– Але я ж п'ю! Вось, глядзіце, – Лявон дастаў з заплечніка пакунак соку і зрабіў пару вялікіх глыткоў. – Бачыце? І спаць я вельмі люблю!

– Усё гэта вы чыніце дзеля свайго задавальненьня, але зусім не па патрэбе. Бог так зладзіў рай, што кожны жыхар вольны цешыцца быцьцём на ўласны густ. Паспрабуйце ня піць ці ня спаць – з вамі ня здарыцца нічога дрэннага, – сьвятар усьміхаўся, гледзячы на ачмурэлага Лявона.

– Дазвольце, але няўжо нельга забіць чалавека? Напрыклад, сякерай па галаве? Ці рана адразу загоіцца?

– Хто ж створыць гэткае вар'яцтва, любы мой юнак? Бо ўсе мы – праведнікі, – сьвятар ужо не ўсьміхаўся, а сьмяяўся напаўголасу, аксамітным пяшчотным сьмехам. – Дый навошта каму-колечы зьдзяйсняць забойства ці іншае злачынства? Усе мы шчасьлівыя – абсалютна і навечна.

– Абсурд! – гарачыўся Лявон. – Першае, далёка ня ўсе шчасьлівыя, паверце мне! Асабіста я нядаўна зусім ня быў шчасьлівы, меў неспатоленыя жаданьні дый зь лёгкасьцю зрабіў бы дзеля іх якое злачынства! Другое, ці не здаецца вам, што гэта вельмі дзіўны рай – у якім трэба застудзіцца дзеля найменшага разуменьня таго, што адбываецца, а потым яшчэ і ўвесь час сьпяваць песьні?

– Песьні і музыка ёсьць выслаўленьне Бога, – зноў пасур'ёзьнеўшы, адказаў сьвятар. – Няма нічога дзіўнага, што думаючы пра Бога і ўсхваляючы Яго музыкаю, мы набліжаемся да разуменьня Ягонае задумы. Але вашы словы пра хваробу мяне зьдзіўляюць. Як гэта мажліва – застудзіцца? Азірніцеся, навокал вечнае лета!

Ён ківаў галавой і ўважліва глядзеў, як Лявон урачыста дэманструе сморканьне, а потым счакаў, параіў яму хутчэй паздаравець і задуменна дадаў:

– Невыведныя шляхі Богавы. Не стамляюся дзівіцца на бясконцасьць Ягонага стварэньня: колькі ні жыві, заўсёды пазнаеш нешта новае пра сьвет, Ім створаны. І няма гэтаму канчатку. Дык ці ў нашых сілах меркаваць пра Ягоныя справы? Хто ведае, навошта спатрэбілася Яму застуда ў раі... Хутчэй за ўсё, у застудзе ёсьць дабро, пакуль што нам невядомае. А можа наадварот – гэта знак ворага чалавечага, апошні ягоны сьлед пасьля таго, як ён быў зрынуты.

Лявон устаў. Яму ўжо даўно пара было сьпяшацца, на сёньня ён даведаўся і бяз тога занадта шмат. Час ішоў, а Рыгора трэба было ратаваць. Але апошняе пытаньне ён ня здолеў утрымаць:

– Дарэчы, сьвяты айцец! Калі ёсьць рай, дык павіннае існаваць і пекла?

– Цалкам слушна, сын мой. Пекла ёсьць, і яно блізкае. Усе, хто ня выратаваўся, засталіся за граніцай нашага гораду.

Па сьпіне Лявона прабег халадок. Ён ветліва разьвітаўся, паабяцаў прыходзіць яшчэ ды ўзяўся за сваю тачку. Сьвятар  таксама ўстаў і надосталь мовіў:

– Не хвалюйся за іх. У Бога бясконца каханьня, Ён даруе і ім таксама. Наступіць дзень, калі Ён накіруе туды промень сьвятла, Сына Свайго. І ўсё выратуюцца, і не застанецца больш цемры.

Ён махаў рукою ўсьлед Лявону, агаліўшы з-пад рукава белае запясьце. Тачка, праехаўшы колькі мэтраў ціха, зноў зарыпела на ўвесь квартал, і ў Лявона мільганула думка, ці не спытаць у сьвятара алівы. «Не, ня буду, неяк бязмозгла гэта».

* * *

У час сыходу з гаражоў Лявон плянаваў адзець сарафан у якім зацішным месцы, прыкладам, у парку за цыркам, але зараз, датузаўшы нясьцерпную тачку да мосту празь Сьвіслач, ён так стаміўся, што яму было ўжо ўсё роўна, заўважыць хто-колечы зьмену ягонага туалета ці не. Абыходзіць цырк толькі дзеля таго, каб пераадзецца, здалося яму бязглузьдзіцай – ён палічыў за лепшае ўгачыць апошнія сілы на пад'ём да Палацу прафсаюзаў.

З асьцярогі, што, спыніўшыся, ён ня здоліць зрушыць далей, Лявон адпусьціў дзяржальню МоММа толькі калі тыкнуўся коламі ў прыступкі музэю. Слабымі рукамі ён нацягваў на сябе сарафан і маладушна зыбаўся – а мо Андрон падмануў яго, і ніякае вязьніцы тутака няма? «Ат. Калі не знайду Рыгора, дык лягу спаць, наўпрост дзе за рогам, на траўцы», – ён сагнаў усе думкі, засяродзіўся на тачцы і неверагодным высілкам уцягнуў яе на прыступкі ды ўпіхнуў у музэй.

Насустрач яму ўзьняўся з канапы, адклаўшы тоўстую кнігу, пажылы наглядар. Ён падазрона разглядаў праз акуляры стомленага Лявона, ягоныя недарэчныя чорныя туфлі пад сарафанам, грувасткую тачку, якая спыніліся зь ляскам і віскам, і ўрэшце спытаў – чаго заўгодна паненцы?

– Шампанскага! – усклікнуў Лявон і натхнёна махнуў рукой. – Сёньня ў майго каханага Рыгора імяніны!

Лявон быў гатовы, што турэмная ахова можа запрацівіцца ўключэньню музыкі, і раптам прыдумаў гісторыю, дурную і недарэчную, але добрую сваёй нечаканасьцю.

– Палкоўнік, мілосны! Як мы кахаем адно аднаго! Мы зьбіраемся ажаніцца ў верасьні! Яго ж выпусьцяць да верасьня? А сёньня мяніны! Дзе ў вас разэтка?

Кастусь, падсалоджаны «палкоўнікам» і зачараваны юнай дзяўчынай у яркім сарафане, няўпэўненым жэстам паказаў бліжэйшую разэтку, ля ўзгалоўя канапы. Усё ішло па пляну, і галоўнае зараз было не змарнаваць ні сэкунды. Лявон падкаціў МоММ да канапы, сарваў ізаленту, што мацавала провад, і ўвамкнуў штэпсель у разэтку. Зьлева пачуўся мэталічны бразгат – Лявон павярнуў галаву і ўбачыў завінутага ў прасьціну Рыгора, які трымаўся рукамі за краты і глядзеў на яго круглымі вачыма. Лявон падміргнуў яму і націснуў гузік.

– Чакайце, дзевачка, што вы наважыліся? – Кастусь не разумеў, што адбываецца, і адчуваў нейкі падман.

– У майго каханага мяніны! – Лявон сунуў дыск у латок прайгральніка і штурхнуў яго ўсярэдзіну. – Я падрыхтавала яму падарунак – песьню!

– Стоп-стоп-стоп! Песьні нельга! Песьні забароненыя! – Кастусь пратэстоўна падняў рукі. – Вымыкайце зараз жа! Тутака музэй і вязьніца, а не танцпол.

– Калі ласка, палкоўнік, шчырэнькі, дазвольце! Мы неўзабаве жаніцца будзем! Усяго адну песьню, ціхутка! Крышачку! Зрабіце літасьць! – Лявон балбатаў гэтыя няскладныя маленьні, зыркаючы на прайгральнік, які ўсё марудзіў і шоргаў дыскам.

Кастусь уздыхнуў і апусьціў рукі. Ён быў добры чалавек, і, спамянуўшы, колькі разоў ён забараняў Рыгору ці тое, ці іншае, надумаўся хоць аднойчы пайсьці насустрач, тым больш што мяніны і маладая.

Напіс у вакенцы прайгральніка зьмяніўся з «loading» на «play», і Лявон задрыжаў з хваляваньня. Песьня пачалася. Але пасьля першага акорда пачуліся хуткія гучныя пстрычкі. «Драпіна! І адкуль яна зьявілася?» – Лявон пасьпешна націснуў гузік «next», каб перайсьці да наступнага трэку. Прайгральнік затрымцеў і пагрозьліва скрыгатнуў чымсьці ўнутры. Кастусь строга хмурыўся, і Лявон адчуваў, што ўся апэрацыя можа зараз сапсавацца. У паніцы ён наўздагад пару разоў тыцнуў пальцам у пульт, і гэта раптам дапамагло: прайгральнік заціх, роўна зашамацеў, а ў вакенцы пачаўся адлік часу.

Загучала музыка. Да зьдзіўленьня Лявона, гэта была тая самая «Ліпа», якую сьпяваў сьвятар у царкве. Лявон асьцярожна, каб не шумець, прысеў на кукішкі, абапёрся сьпіной на мур і крадком пазіраў то на Рыгора, то на Кастуся. Рыгор нерухома стаяў за кратамі, утаропіўшы погляд у калёнку, а Кастусь пасьля другога куплета апусьціўся на канапу, адкінуўся на сьпінку і паціраў рукою лоб.

Nun bin ich manche Stunde
Entfernt von jenem Ort,
Und immer hor' ich's rauschen:
Du fandest Ruhe dort!

На гэтых словах Кастусь усхліпнуў і дастаў з задняе кішэні штаноў белую хустачку. Ён падняў на Лявона вочы, поўныя сьлёз і папрасіў яго ўзмацніць гук. Лявон узмацніў і стаў глядзець, што дзеецца з Рыгорам. Рыгор адпусьціў краты і цяпер сядзеў на падлозе, нахіліўшы галаву, гледзячы сабе пад ногі.

Яшчэ празь пяць хвілін, калі наглядар неяк асабліва працяжна ўздыхнуў, а потым засьмяяўся, лёгка і павольна, Лявон зразумеў, што час надыйшоў.

– Палкоўнік, мілосны, скажыце, ці вы шчасьлівыя?

– Так, дзевачка мая, так, – маладым бясклопатным рухам ён закінуў рукі за галаву. – Дзякую табе! Ты спытала пра гэта, і я раптам зразумеў, што шчасьлівы, вельмі шчасьлівы.

– І мы з Рыгорам шчасьлівыя! А хіба могуць адны шчасьлівыя людзі трымаць іншых шчасьлівых людзей пад замком?

– Разумніца! Ня могуць. Бяры, забірай яго, ідзіце, жаніцеся, – ягоны голас ліўся ласкаю.

– Дык вы адчыніце. Ці ключы дайце.

Кастусь, ківаў і шчасьліва ўсьміхаўся. Ён выцягнуў з унутранай кішэні ключы і аддаў Лявону. Перамога! Лявон корпаўся з замком і адчуваў, што песьні ўплываюць і на яго таксама, і нікуды сыходзіць ня хочацца. «Дачакацца Андрона, каб і ён празарыўся, паслухаўшы песень? Няхай таксама стане шчасьлівы? Не, не, ён ня будзе слухаць, ён адразу ўчыніць пагром, у яго ж на твары напісана. Трэба ўцякаць», – і Лявон сьцяў зубы. Больш не разважаць, а толькі дзеіць!

Рыгор па-ранейшаму сядзеў на падлозе, і нават не паварушыўся, калі Лявон страсянуў яго за плячо.

– Хадзем! Хадзем, Рыгору! Уцякаймо адсюль, пакуль спэцназ не зьявіўся!

– Куды нам ісьці? Навошта? – Рыгор узьняў асьветлены твар на Лявона. – Сядай побач, даслухаем. Ніколі ў жыцьці ня чуў гэткае чароўнае музыкі.

– Пасьпеем яшчэ наслухацца! Пайшлі! Бо зараз прыйдзе спэцназ і ўсё вымкне. Дзе вопратка?

Лявон цягнуў яго за руку, і Рыгор неахвотна ўстаў. Ён скінуў прасьціну на падлогу і пачаў нацягваць джынсы.

– Давай, давай, варушыся. Зусім хадзіць развучыўся? Нас чакаюць вялікія справы! Машыны, жанчыны, грошы, казыно і віскі. Хутчэй! Машыны, Рыгор, падумай пра машыны. Аўтамабілі!

Але Рыгору аўтамабілі былі відавочна абыякавыя. Ён выйшаў за краты і палез да Кастуся абдымацца. Кастусь адказаў яму з запалам, яны расцалаваліся спачатку ў абедзьве шчокі, у вусны, а потым ціха заплакалі на плячох адзін у аднаго. Каб адарваць Рыгора ад наглядара, прыйшлося ўперціся нагой у канапу і моцна тузануць. Рыгор павярнуўся да Лявона і, усьміхаючыся, раскрыў яму абдым, але той спрытна падхапіў яго за бакі і выцягнуў на вуліцу.