Піліп Ліпень Рабаваньне па-беларуску
Частка 2. Празарэньне

7. Як Лявон запісаўся ў бібліятэку

Лявон увайшоў унутар бібліятэкі, спыніўся каля ўваходу і захоплена азіраўся. Асьцярогі былі марныя, усярэдзіне яна выглядала ня горай чымся здалёк. Вялізарны хол асьвятляўся скрозь празрысты дах, што ляжаў на лёгкіх мэталаканструкцыях. Падтрымваючы шкло, яны сыходзілі ўверх, зьмяняючы абрысы, перапляталіся і губляліся ў вышыні. Усю гэтую складаную сістэму несьлі на сабе два шэрагі жоўтых глянцавых калён паабапал холу, а за калёнамі зьмяшчаліся лесьвіцы, якія вялі вышэй, да ядра «рэактара», як ужо называў сам сабе бібліятэку Лявон. Ля правай лесьвіцы паважна стаяў сталы вусаты вартаўнік у сінім мундзіры і фуражцы, ён рабіў выгляд, што не зьвяртае ўвагі на Лявона.

Нагледзеўшыся на мэталаканструкцыі, Лявон падыйшоў да вартаўніка і сказаў, што шукае Акадэмію навук. Вартаўнік пацьвердзіў, што Акадэмія навук цяперака тут, і што Лявону трэба на пяты паверх – але прапусьціць Лявона ён ня можа, бо спачатку належыць запісацца ў бібліятэку. Пра позьні час і канец працоўнага дня ён не сказаў нічога. Запіс рабіўся адразу, на маленькім круглым століку. Вартаўнік унёс Лявонавы анкетавыя зьвесткі ў вялікі сшытак у клетку, з тоўстымі жаўтлявымі старонкамі, і выдаў яму кардонавы пропуск, на якім значыліся імя, прозьвішча і нумар. Вартаўнік паказаў яму рукой на лесьвіцу і рог калідора, за якім трэба было сесьці ў ліфт, і папярэдзіў пра моцны скразьняк.

Бібліятэка

«Старэнькі, вось і баіцца скразьнякоў», – рассеяна адзначыў Лявон, павольна падымаючыся лесьвіцай і азіраючыся абапал. Але скразьняк на пятым паверсе сапраўды выявіўся незвычайны. Яшчэ пад'язджаючы да пятага на ліфце, Лявон пачуў парывісты шум, які бывае ў час навальніцы. Калі дзьверы адчыніліся, і ён ступіў з ліфта ў калідор, паветраны струмень садзьмуў ягоныя валасы ўбок і прымусіў шырэй расставіць ногі, каб ня страціць раўнавагу. Калідор сыходзіў направа і налева дугой і, мабыць, абымаў кругам усё ядро рэактара. Лявон павярнуў направа, каб вецер дзьмуў у сьпіну, а ня ў твар.

Доўга блукаць у пошуках не прыйшлося, на першых жа дзьвярох, насьцеж расчыненых, Лявон прачытаў напіс «Акадэмія Навук». Акадэмія навук выглядала сьціпла: вузкі пакой з кніжнымі стэляжамі ўздоўж бакавых сьценаў, а насупраць дзьвярэй – шырокае, таксама разнасьцежанае вакно і пісьмовы стол ля вакна. За сталом, нізка нагнуўшыся, сядзеў чалавек у акулярах і ў сьветлай кашулі з кароткімі рукавамі, ён нешта еў лыжкай з глыбокае керамічнае міскі. Лявонава зьяўленьня ён не заўважыў, бо да шуму ветру дадаваўся гук радыё – мужчынскі голас сьпяваў рамансы.

– Добры дзень! – павітаўся Лявон.

Акадэмік ня чуў і працягваў есьці, ня надта хутка, але засяроджана. Мяркуючы па белым колеры, у місцы было нешта малочнае, суп або каша. Лявон зрабіў крок наперад і паўтарыў прывітаньне. Чалавек здрыгануўся і павярнуўся да яго. Ён быў значна маладзейшы, ніж чакаў Лявон, гадоў трыццаці пяці, з далікатнымі рысамі твару і мяккім позіркам праз тонкія прастакутныя акуляры.

– Вам што? – спытаў ён строга, адначасна накрываючы міску вялікім сшыткам і дастаючы з задняе кішэні хустку, каб выцерці рот.

– Я... Я, бачыце, без асаблівае справы. Хацеў пагутарыць з кімсьці з навукоўцаў, у мяне шмат пытаньняў назапасілася, – Лявону прыйшлося напружыць голас, каб ягоныя словы не патухлі ў скразьняку і рамансах. – Прабачце, што я ня ў час, але вартаўнік сказаў мне, што можна...

– Дык можна, чаму ж не! Вы не бянтэжцеся, я проста зладзіў сабе перапынак павячэраць, – акадэмік ветліва ўсьміхнуўся, устаў, выявіўшы невысокі рост, і падыйшоў да Лявона, працягваючы руку. – Мяне клічуць Пятрусь! Як вы назваліся? Лявон? Вельмі прыемна. Якія ў вас пытаньні? Ці не міністар вас да мяне прыслаў?

– Не, міністар мяне не дасылаў, я сам, – Лявон пачуваўся па-дурному, ён зьбянтэжыўся, ўцягнуў сусьлі, і гэты гук прыпаў на паўзу ў рамансу дый прагучаў нечакана гучна. – Мабыць асноўнае маё пытаньне – ці існуюць жанчыны насамрэч? І калі так, дык у чым іхнае адрозьненьне ад мужчынаў? Такім парадкам, ўжо два пытаньні атрымалася.

– Ат! Восб як! Застудзіліся! – усьмешка Пятруся з ветлівай расьцягнулася ў цалкам шчасьлівую. – Выдатна! Выдатна! Вы – мой першы застуджаны госьць! Унікоўная зьява! Вельмі рады вам! Якая ўдача!

* * *

Пятрусь

Лявон разгублена слухаў узьнясеньні Пятруся, гледзячы на ягоныя тонкія цёмныя валасы, якія трапяталі на скразьняку. Яго турбавалі сумневы – ці ня варта яму тактоўна выдаліцца і дазволіць акадэміку спакойна паесьці.

– Тут, ведаеце, так мала людзей бывае, што паціху ня толькі правілы ветлівасьці забываеш, але на’т губляеш навык простае гутаркі. Міністар ужо даўно абяцаў мне чалавека даслаць, каб дапамагаў у досьведах, і ўсё ніяк. З вартаўніка нашага што возьмеш? Безадказная істота. Вельмі рады вам! Ці даўно хварэеце? Новазастуджаныя, ведаеце, ідуць звычайна да ўлады праўду шукаць, а бібліятэкай ці Акадэміяй навук анікому і ў галаву ня прыйдзе пацікавіцца. А песьні вы яшчэ ня слухалі? Не?

Пятрусь гаварыў, падняўшы галаву і ўважліва зазіраючы Лявону ў вочы. Праз колькі сэкунд ён папрасіў прабачэньня, адвярнуўся і чхнуў у хустачку, тонка і сьмешна.

– Ведаеце, падтрымваць застуду ня так ужо і проста. Вы заўважылі?

– Дарэчы, хацеў яшчэ запытацца ў вас, ці нельга праз застуду памерці? – усхвалявана перарваў Лявон, успомніўшы свае боязі. – Калі занадта яе запусьціць? Як утрымаць яе прад незваротнымі працэсамі?

– Не-не-не! – Пятрусь узмахнуў рукамі і засьмяяўся. – Пра гэта можаце не хвалявацца.

– Але ж калі...

– Прысядзьмо, – прапанаваў Пятрусь. – Я вам пастараюся зараз патлумачыць. Вось сюды сядайце.

Пятрусь вярнуўся на сваё месца за сталом, а Лявона пасадзіў насупраць, побач з адчыненым вакном. З вакна так моцна дула, што ў Лявона пачалі сьлязіцца вочы, і ён мусіў адвярнуцца, нават не пасьпеўшы разгледзець краявідаў. Ён паставіў локаць на падваконьнік і прыкрыў твар далоньню. «Белеет парус одинокий...» – сумны мужчынскі голас запеў наступны раманс. Лявон заўважыў, што гук даносіцца з бардовага плястмасавага рэпрадуктара, які стаяў на адной з паліц кніжнае шафы за сьпіной у Пятруся.

– Пятрусь, можна крыху цішэй зрабіць? Я вас амаль ня чую празь яе, – гукнуў Лявон.

Пятрусь дакрануўся да круцёлкі на рэпрадуктары, сьцішыўшы гук зусім на трошку. «Вось меляман», – падумаў Лявон.

– Дак вось, пра жанчын. Першае, – пачаў Пятрусь, – ваша здагадка суцэльна справядлівая: ніякіх жанчын у рэальнасьці не існуе. Гэта ня болей за сымулякры, майстэрскія і тонкія, глыбока ўкаранёныя ў сьвядомасьці людзей.

– Сымулякры?

– Прасьцей кажучы – выдумка. Тое, што дэталёва і рэчаісна апісанае, але чаго насамрэч няма.

– Абвяшчаць складаную праблему няіснай – хіба гэта не ганебная капітуляцыя? – скрывіўся Лявон. – Задаўшыся мэтай, можна пра кожную рэч давесьці, што яе не існуе. Мы праходзілі сафізмы на ўнівэрсытэце, таму я ў курсе. Але зараз мяне не цікавяць тэорыі, мне патрэбная сапраўднасьць. І не кажыце мне, што сапраўднасьці няма! Я, напрыклад, надоечы бачыў цалкам сапраўдную кабету, магу і вас да яе зьвесьці, каб не сумняваліся. І наогул, я дрэнна сфармуляваў сваё пытаньне. Паспрабую яшчэ раз: ці існуе жанчына як нешта, што прынцыпова адрозьніваецца ад мужчыны? Ці «мужчына» і «жанчына» – гэта толькі станы чалавека, у якія можна адвольна пераходзіць?

– Дазвольце, Лявоне, вы сказалі, што бачылі кабету? Ці я недачуў? – Пятрусёў твар прыняў уважліва-вясёлы выраз, быццам Лявон масьціўся расказаць анэкдот, і ён маніўся не прапусьціць ані слова.

– Менавіта так!

І Лявон, хмурачыся на непрыстойна радасны выгляд Пятруся, пачаў падрабязна апісваць свой паход да бабулькі. Пятрусь зь цікавасьцю слухаў, падтакваў, ківаў, і ў захапленьні рухаў туды-сюды міску з малочным супам. Заўважыўшы гэта, Лявон перапыніўся:

– Пятрусь, сапраўды, паешце! Хочаце, я звонку пачакаю, каб вас не бянтэжыць?

Пятрусь запратэставаў і прыбраў суп на кніжную паліцу, да рэпрадуктара. Рэпрадуктар сьпяваў ціхую песьню пра востраў са схіламі ў беласьнежных анэмонах. Лявон ведаў, што анэмоны – гэта кветкі, але ніколі іх ня бачыў. Якія яны? Дробныя і шматлікія? Ці вялікія, далікатныя і растуць па-асобку? Яго хіліла спаць, але Пятрусь уважліва глядзеў на яго, чакаючы працягу. І Лявон, змацаваўшыся, паведаў яму пра вынікі абсьледваньня бабулькінага цела.

– Браво! – усклікнуў Пятрусь, калі Лявон змоўк. – Вы нарадзіліся дасьледнікам, Лявоне! Упершыню бачу такога чалавека! Ці ведаеце, я ўжо даўно прашу кіраўніцтва знайсьці мне асістэнта дапамагаць у навуковых пошуках. Сам я не спраўляюся і зь дзясятай часткай патрэбных экспэрымэнтаў – поле дзейнасьці для аднаго мяне непасільна шырокае. І вось вы зьяўляецеся самі! Якая ўдача!

Пятрусь устаў і са шчасьцем на твары падаў Лявону абедзьве рукі. Лявон, ня ведаючы, як яму адказаць, таксама ўстаў, нязграбна варухнуўшы фатэль, і падаў рукі насустрач, болесна адчуваючы ўсю недарэчнасьць таго, што адбываецца. Але Пятрусь аніякае недарэчнасьці не заўважаў, ён ветліва сьціснуў і страсянуў Лявонавы рукі.

– Але бачыце, Лявоне... Спадзяюся, вас не занадта засмуціць?.. Ваш экспэрымэнт можна назваць удалым толькі ў... эээ... псыхалягічным сэнсе. Чалавек, якога вы знайшлі, ня ёсьць сапраўднай жанчынай. Вы сказалі, што разгледзелі ягоны чэлес, так? Дык вось, чэлес рыхтык адно з сама відавочных адрозьненьняў. Тое, што вам трапілася – зусім не бабуля, а дзядуля, якому ўздумалася пагуляць у бабулю.

Лявон нават не зьдзівіўся. Унутранае пачуцьцё падказвала яму з самага пачатку, што бабуля несапраўдная. Пятрусь ізноў павярнуўся, зьняў з паліцы над радыё вялікі карычневы том і паклаў яго перад Лявонам. «Мужчына ды жанчына. Таямніцы полу», – прачытаў Лявон і запытальна зірнуў на Пятруся.

– Так-так, пагартайце! Я мяркую, вам ня будзе складана зразумець, што ўяўляе сабой сапраўдная – калі наогул можна гэтак выказацца адносна сымулякру – сапраўдная жанчына. У мяне ў свой час гэта атрымалася безь вялікае працы, хоць, вядома, шмат што стала нечаканасьцю. Бачыце, маюцца істотныя, фізыялягічныя адрозьненьні паміж мужчынам і жанчынай, а вопратка або даўжыня валасоў – гэта толькі вонкавыя атрыбуты, якія ня маюць вялікага значэньня.

Лявон разгублена разгарнуў кнігу на выпадковай старонцы і патрапіў на каляровы малюнак, які паказваў чалавека бяз скуры, з высалупленымі цягліцамі. Яму стала страшна, але не праз выгляд асьвежаванага цела, а праз блізкасьць таямніцы полу, якая раптам здалася яму злавеснай і змрочнай. Ён адвёў вочы ад ілюстрацыі і спытаў:

– Але адкуль увогуле ўзялася ідэя жанчыны? Хто стварыў гэты ваш сымулякар? Хто напісаў гэтую кнігу і намаляваў рысункі? І як атрымалася пераканаць усіх людзей у рэальнасьці таго, чаго няма?

– Менавіта пра гэта вам і трэба будзе даведацца! – мовіў Пятрусь з такім радасным і змоўніцкім выглядам, быццам Лявон адгадаў ягонае даўняе патаемнае жаданьне. – Сам я не пасьпяваю займацца ўсімі кірункамі дасьледаваньняў і, каб не раскідвацца, засяродзіў свае намаганьні ў адной сфэры: прырода і формы празарэньняў. А вы можаце абраць спэцыялізацыю на ўласны густ. Напрыклад, жанчына – гэта ж выдатная спэцыялізацыя, дарагі калега! Вы дазволіце мне так вас называць? Ні хвіліны не сумняваюся, што навуковая ніва – вашае сапраўднае закліканьне.

– Чакайце, ці слушна я разумею вас, Пятрусь, вы сказалі – празарэньняў? Гэта значыць, застуда – гэта яшчэ ня ўсё, ёсьць і іншыя празарэньні?

– Менавіта так, дарагі калега! Я зьбіраўся расказаць вам пра іх пазьней, але калі вы ўжо самі спыталі... Наш погляд на сусьвет у цэлым і на жанчын у прыватнасьці наўпрост залежыць ад ступені нашага празарэньня. Успомніце: калі мы здаровыя і бадзёрыя, жанчыны здаюцца нам няісныя, разам з цэлым шэрагам іншых сумніўных зьяў. Калі мы застуджваемся і да некаторай ступені празараемся, яны здаюцца нам дзіўнай выдумкай, якая ня мае ніякіх падстаў. Калі не лічыць за падставы шматлікія кнігі, малюнкі дый сам факт прысутнасьці ідэі жанчыны ў нашай сьвядомасьці. Празраваючы далей, мы пачынаем разумець, што зусім не жанчыны павінныя нас зьдзіўляць сваім нейснаваньнем. Зьдзіўленьня варты ўвесь наш сьвет, пабудаваны ідэальна і шчасьліва, але непадуладны ніякаму лягічнаму асэнсаваньню. Зьдзіўленьня і захапленьня! Выбачайце...

Пятрусь адвярнуўся і чхнуў. Лявон скарыстаўся гэтым, каб перапыніць ягоную гаворку:

– І што адкрываецца чалавеку пры далейшым празарэньні?

– Калі караценька, дык сьпеўнае празарэньне значна глыбейшае ў параўнаньні з застудным, якое датычыць толькі некаторых аспэктаў побыту і грамадскага ўпарадкаваньня. Напрыклад, сьпеўнае празарэньне дае ўсьведамленьне немень прасторы і часу, – ён змоўк зь вясёлым выглядам, відавочна назіраючы, як паўплываюць ягоныя словы на слухача.

– Як гэта? – Лявон узрушыўся, – Немень прасторы і часу? А хіба мы з вамі знаходзімся зараз не ў прасторы? І хіба наша размова ня доўжыцца ўжо чвэртку часу?

Пятрусь засьмяяўся, махнуў рукой і сказаў, што ніякія тлумачэньні не дапамогуць. Акрамя таго, тлумачэньні парушаць чысьціню экспэрымэнтаў. Выявілася, што ў Пятруся была распрацаваная цэлая схема працы зь непразораным асістэнтам, зьяўленьня якога ён чакаў ужо даўно. Шэраг пасьлядоўных псыхалягічных тэстаў з штодзённай сьвядомасьцю, потым ступеневае застуджаньне, далей шырокі цыкл пошукаў наконт пост-застудных эфэктаў, а ўжо толькі тады... Зь бібліятэчным вартаўніком усе мажлівыя экспэрымэнты былі зробленыя, але ён стаўся здаровы як бык, і нават наймагутшыя скразьнякі не маглі прымусіць яго смаркацца. Таму цяперашні Лявонаў стан меў вялікую значнасьць для навукі, адкрываючы доўгачаканыя дасьледчыя змогі.

– Пятрусь, я вам веру. Але пакінем экспэрымэнты на потым. Раскажыце мне, як гэта зрабіць. Што за сьпеўнае празарэньне? Не хачу губляць ні хвіліны!

– Лявоне! Прашу вас дзеля прагрэсу: не празарайцеся яшчэ трошачкі. Патрывайце! Усё, усё прыйдзе, не сумнявайцеся. Давайце правядзем маленькае, хе-хе, экспэраня наўпрост зараз? Я вам задавацьму пытаньні, а вы адказвайце; пажадана не задумвацца. Скажыце, Лявон, ці бывалі вы калісь у іншай краіне?

Але Лявон спыніў яго, падняўшы руку далоньню наперад. Ягоны твар прыняў цьвёрды і нават напышлівы выраз, даволі сьмешны ў спалучэньні з распухлым чырвоным носам.

– Пятрусь, аніякіх экспэраня. Гэта вельмі зьневажальна – чагосьці ня ведаць і быць у дурнях. Прашу вас патлумачыць мне, як празарыцца далей. Інакш я сыходжу адразу ж, – ён зрабіў рух, быццам намасьціўся ўстаць.

– Што вы, што вы, даражэнькі калега! – Пятрусь заспакаяльна падаў руку ў бок Лявона. – Вашае жаданьне ў вышэйшай ступені законнае і значыць для мяне больш хоць за якія навуковыя мэты і задачы. Хай будзе так, як вы хочаце. Упэўнены, што мы ўдваіх неўзабаве знойдзем новых людзей экспэрымэнтавацца!

– Я вам сябра прывяду, зь якім мы разам застудзіліся, – паабяцаў Лявон, адчуваючы патрэбу згладзіць катэгарычнасьць свайго патрабаваньня.

– Сябра? Выдатна! Лепшага нельга і жадаць, – твар Пятруся рабіўся ўсё больш радасным, ён сашчапіў пальцы і патрос імі перад грудзьмі. – Я так за вас рады, Лявоне! Уяўляю сябе на вашым месцы зараз, – ён шчасьліва ўздыхнуў і паківаў галавой. – Такім ходам, усё, што вам трэба – гэта ўважліва слухаць песьні, якія зараз гучаць. Адсюль і тэрмін – «сьпеўнае празарэньне». Паспрабуйце не адцягвацца ні на што. Давайце сюды кнігу, прачытаеце яе пазьней. Зараз глянем, колькі хвілін засталося на касэце...

Пятрусь нагнуўся, пстрыкнуў чымсьці пад сталом, і музыка перапынілася. Мабыць, там у яго знаходзіўся магнітафон, гук ад якога перадаваўся ў рэпрадуктар. Лявон адчуў палёгку з насталай цішыні. Мяккі шум ветру, які павольна зьмяняў інтэнсыўнасьць і танальнасьць, ужо зусім не перашкаджаў яму. «Якая яна грубая і прымітыўная – музыка людзей, – падумаў ён. – Што можа параўнацца са звычайным шумам ветру?»

Тым часам Пятрусь падняў касэту, паглядзеў на прасьвет, павярнуўшыся да вакна, а потым ізноў сунуў яе ў магнітафон. Пачуўся шолах перамоткі, пару пстрычак і шыпеньне плёнкі перад пачаткам музыкі.

– Вельмі значна слухаць уважліва! Я вярнуся празь пятнаццаць хвілін.

Пятрусь узяў з паліцы сваю міску і пайшоў з пакоя. Лявон, якому карцела хутчэй празарыцца, з усіх сілаў засяродзіўся. Прагучала колькі фартэпіянавых акордаў – Пятрусь відавочна зрабіў гук яшчэ мацней – а за імі ўсё той жа сумны мужчынскі голас шчыра засьпяваў:

Несказанное, синее, нежное…
Тих мой край посьле бурь, посьле гроз,
И душа, словно поле безбрежное,
Дышит запахом мёда и роз.

З прыгажосьці слоў Лявону перахапіла дух, і на вочы навярнуліся сьлёзы. «Цуд! – думаў ён, сморкаючыся ў рушнік. – Гэта абавязкова павінен пачуць Янка! Вось яна, вяршыня паэзіі». Лявон паслабіўся, забыўшы пра ўсякае празарэньне. Ён заплюшчыў вочы і ўявіў бязьмежнае поле, вільготнае і цёплае паветра пасьля навальніцы, пах мёду і руж, што даносіўся аднекуль здалёк. На наступных куплетах ён ужо не засяроджваўся. У бязьмежным поле яму нарэшце зноў зьявілася хутаранка, яна сьмяялася і працягвала да яго прыгожыя голыя рукі. Ён, расплываючыся ўсьмешкай, пайшоў да яе насустрач, усё хутчэй і хутчэй, і з кожным крокам ідэя жанчыны рабілася яму ўсё больш зразумелая.

* * *

Лявон прачнуўся праз тое, што Пятрусь церабіў яго за рукаў. Пятрусь прымудрыўся адначасна сьмяяцца і хмурыцца, таму было не зусім зразумела, скардзіцца ён ці задаволены.

– Як у вас атрымалася заснуць, Лявон? Пры такім высокім узроўні шуму? Вы ня выспаліся ўночы?

Лявон праціраў вочы і пазяхаў. Ён успомніў, дзе сядзіць, успомніў новага знаёмага і раптам усьвядоміў, што цалкам і канчальна шчасьлівы. Паветра было дзіўна сьвежае і прыемнае на смак, рэчы вакол выпукліся і наблізіліся, іхны колер зрабіўся ярчэйшы і сакавіцейшы, быццам за час існу іх начыста вымылі. Зялёныя вочы Пятруся, які схіліўся над ім, глядзелі нагэтулькі ўважліва і з такой дабрынёй, што раней гэта б зьбянтэжыла Лявона, прымусіўшы думаць пра сваю нягожасьць, але зараз ён толькі адкрыта ўсьміхнуўся ў адказ.

– Як настрой? Што адчуваеце? Апавядзіце падрабязна, – дапытваўся Пятрусь.

Лявон адказваў, што пачуваецца як ніколі добра. Ён багата высмаркаўся, і нават гэта даставіла яму вялікае задавальненьне. Ён успомніў, як рэзка гаварыў зь Пятрусем, і пачаў выбачацца, але Пятрусь перапыніў яго:

– Пакіньце, Лявон, усё ў парадку! Мяне іншае турбуе – што вы заснулі ў час слуханьня песень. Гэта мабыць наложыць на вашае ўспрыманьне адбітак, пакуль што незразумела які менавіта. Дакладна гэтак жа, як і ў застудным варыянце, вынік празарэньня залежыць ад спосабу яго дасягненьня. Умоўна кажучы, калі ў вас катар, дык вы ў першую чаргу заўважаеце немень аўтамабіляў, калі кашаль – нябытнасьць жанчын, калі баліць горла – нястачу грошай. Ат, дык вы пра гэта ня ведалі? Што ж, нядзіўна, бо вы яшчэ зусім навак у нашай сфэры. Дык вось, сьпеўнае празарэньне дае розны эфэкт у залежнасьці ад праслуханых песень. Найлепшыя вынікі назіраюцца празь «Ціхія песьні» Сільвэстрава і вакальныя цыклы Шубэрта. Прытым Шубэрт дае больш магутны, але не такі ўстойлівы эфэкт. Таму я аддаю перавагу Сільвэстраву.

– Песьня, якую я слухаў, надзвычайна прыгожая! – захоплена пацьвердзіў Лявон. – Чые гэта вершы?

– Не пазналі? Гэта ж Ясенін, вялікі рускі паэт.

«Янка нешта казаў пра Ясеніна!» – успомніў Лявон і нават трохі засмуціўся, што ня зможа наўпрост зараз адкрыць яму такога выдатнага паэта. Ён шчыра падзякаваў Пятруся за знаёмства з чароўнай песьняй, а потым спытаў, чаму ня зьніклі прастора і час, як было дакляравана.

– Вы праспалі сваё празарэньне, – засьмяяўся Пятрусь, дакрануўшыся рукою да пляча Лявона, – Жартую, вядома! Але, відаць, эфэкт будзе мяккім для вас і ніякіх небясьпечных для псыхікі ўзрушэньняў не адбудзецца. Галоўнае, што я ўжо бачу ў вас аснову сьпеўнага празарэньня – радасьць быцьця. А што датычыць асаблівых прасторавых і часавых умоў нашага сьвету, якія вы неўзабаве заўважыце – гэта ня больш як дадатак і пабочны эфэкт.

Пятрусь змоўк, з замілаваньнем гледзячы на Лявона. Але Лявон ня даў яму спыніцца, настойваючы на падрабязных тлумачэньнях, пажадана яшчэ раз з самага пачатку, і Пятрусь ахвотна працягнуў. Паводле слоў навукоўца, пры слуханьні пэўных песень чалавек спасьцігаў сапраўдную сутнасьць быцьця: абсалютнае і непрамінушчае дабро.

– Паскаль казаў, што мы жывем у лепшым зь міроў, і гэта сапраўды так! Парадаксальна: самога Паскаля ня было і няма, але словы слушныя. Вы адчуваеце, Лявон?

Лявон кіўнуў, ён і на самай справе адчуваў вострае, шчымлівае шчасьце, якое адцянялася вытрыманым смуткам песень. Ягоная далонь ляжала на стале, і празь цьвёрдасьць стала, праз тонкі малюнак драўляных валокнаў на ягонае паверхні ўверх па руцэ цяклі задавальненьне і радасьць. І на чым бы ён ні фіксаваў увагу – на голасе сьпевака, на прахалодным паветры, на кніжнай паліцы, на валасох Пятруся, на ўласных пальцах ног, што варушыліся ў туфлях – усё струмяніла шчасьце.

– Але чаму вы кажаце, што Паскаля не было?

– Калі вы застанецеся ў сьпеўным празарэньні яшчэ некаторы час, вам стане гэта відавочна. Вы зразумееце, што няма, не было і ня будзе нікога і нічога, акрамя існага тут і цяпер. Сьвет гэтак уладкаваны. Прасторы няма, акрамя нашага горада. Нічога, акрамя Менску, лепшага горада на сьвеце, і да тога ж пазбаўленага прыкрых хібаў кшталту машын, жанчын і патрэбы за ўсё плаціць. Цудоўна, праўда? – Пятрусь усьміхаўся зьдзіўленьню Лявона. – А чалавек, які ня слухае песень, знаходзіцца ў палоне ілюзій пра космас, зямную кулю, акіяны, кантынэнты, краіны, гарады. Сымулякры!

Нягледзячы на шчасьце, якое абступіла вакол, словы акадэміка выклікалі ў Лявона скепсыс і жаданьне спрачацца. Ён сказаў, што па-ранейшаму адчувае і прастору, і час.

– Ваша ўспрыманьне скажонае з прычыны неасьцярожнага засынаньня ў сама апагеі празарэньня, – разьвёў рукамі Пятрусь.

– Дапусьцім! Але мусіць жа мецца лёгіка ў вашых словах? Першае, чаму вы лічыце, што машыны, жанчыны, грошы ды іншае – гэта хібы? Бо вы іх ніколі не спрабавалі? Другое, як Менск можа быць лепшым горадам, калі іншых гарадоў не існуе? І наогул, як можа існаваць толькі Менск, калі я сам асабіста нарадзіўся ў Гомельскай вобласьці і правёў там усё дзяцінства? І цяпер часта там бываю!

– Сур'ёзна? І калі апошні раз былі?

Жадаючы адказаць як мага больш дакладна, Лявон паспрабаваў успомніць сваё апошняе падарожжа. Здаецца, яна была мінулым летам? Не, мінулым летам ён таксама заваліў сэсію і нікуды не паехаў. Пазамінулым? Але і ў пазамінулым ён заваліў сэсію: ён выразна памятаў, як Адам Васілевіч трос у яго перад тварам няслушна вырашаным заданьнем пра два цягнікі, якія выйшлі насустрач адзін аднаму з пунктаў А і Б. Добра, а ці здаў ён сэсію наогул хоць раз? Ён напружваў памяць, спрабуючы за штосьці зачапіцца, але нічога не выходзіла. Бясконцам ланцужком, які паступова блякнуў, сыходзілі ў мінуласьць праваленыя іспыты, лекцыі, шпацыры летнімі алеямі, мары, нябёсы. Ён разгублена зірнуў на Пятруся. Акадэмік схіліў галаву:

– Так-так, Лявон, часу таксама не існуе! Зьвярніце ўвагу, – ён паказаў пальцам за вакно, – Вечнае цёплае лета! Вечная цішыня і спакой! Вечнае шчасьце.

Вочы Пятруся ўвільгатніліся, і ён перавёў погляд вонкі,  да вечаровых далячынь.

* * *

Пятрусь ні за што не захацеў адпускаць Лявона дадому проці ночы, паабяцаўшы ўладкаваць яго ў сябе з максымальнай выгодай. Яны спусьціліся на другі паверх, у кафэтэрый, дзе Лявон знайшоў досыць апэльсінавага соку, а Пятрусь разагрэў сабе шклянку малака ў мікрахвалёўцы. Седзячы за столікам і пацягваючы сок, Лявон выказаў сваю шчырую падзяку Пятрусю, і спытаў пра далейшыя празарэньні. Бо калі ёсьць два, то чаму б ня быць і тром, і дзесяці? Пятрусь цалкам падтрымаў здагадку Лявона, але сказаў, што іншыя празарэньні навука яшчэ ня ведае. Трэба ўзмоцнена займацца гэтым пытаньнем, і адказ рана ці позна будзе знойдзены. Ключ да празарэньня можа адшукацца дзе заўгодна, ён можа стацца нейкай найпростай бытавою зьявай, і таму ад навукоўца патрабуецца неадменная пільнасьць і абачлівая ўвага.

І яны дамовіліся, што з гэтага часу Лявон зойме пасаду малодшага навуковага супрацоўніка і асыстэнта, і застанецца жыць у бібліятэцы. Гэтая ідэя вельмі спадабалася Лявону, але ён ня мог ня выказаць сваё адзінае пярэчаньне: аднойчы паспрабаваўшы жыцьцё на даху, ён ужо ні на што не зьмяняе яго. Лепей штодня хадзіць праз увесь горад і назад. Шаленства Лявона зьдзівіла Пятруся, але ён адразу ж прапанаваў пасяліцца на бібліятэчным даху, зь якога шчасьліўцу-рамантыку – ён раптам падміргнуў – адкрыюцца лепшыя ў горадзе краявіды. Лявон не ўтрымаўся і зазьзяў.

* * *

Сымон

Яны спусьціліся да вартаўніка, які ўжо зьмяніў мундзір на хатні швэдар, і Пятрусь пазнаёміў яго з новым супрацоўнікам. Сымóн – так звалі вартаўніка – нягледзячы на позьні час, ўспрыняў Лявона з поўнай сур'ёзнасьцю. Ён схадзіў кудысь у бакоўку і вярнуўся адтуль з паласатым матрасам, парай прасьцінак і даўгаватай пухоўкай, па якой былі рассыпаныя рознакаляровыя вазкі, немаўляткі ў пялюшках, і дробныя напісы «baby». Сымон сказаў, што выйсьце на дах зладзіць толькі заўтра ўвечары: трэба было знайсьці ключы, заблякаваць сыгналізацыю ды аформіць адмысловы пропуск.

Лявону заслалі ў Пятруся ў кабінэце. Лежачы на матрасе галавою да вакна і змагаючыся са сном, ён яшчэ некаторы час слухаў Пятруся, які так засумаваў па размовах, што ніяк ня мог супакоіцца. Пятрусь сядзеў у цемры за сваім сталом і расказваў Лявону пра свае пляны, думкі і праблемы, кпіў зь міністра, які чакаў ад яго ідэй па аднаўленьню ілюзорнай цывілізацыі – яна нібыта была страчаная ў нейкі момант часу па невядомых прычынах – і дзяліўся марамі пра ўсенародные празарэньне. Для ўстанаўленьня ўсеагульнага шчасьця Пятрусю бракавала тэхнічнага аснашчэньня – магутнае перасоўнае гукаапаратуры і хоць невялікага тыражу песень на касэтах ці дысках. Праз сон Лявон успомніў, як аднойчы вясёлыя і шчасьлівыя хлопцы падаравалі яму дыск зь песьнямі Шубэрта. Язык ледзь варушыўся, але ён паведаў пра гэты выпадак Пятрусю, і расказаў яшчэ пра свайго сябра Рыгора, у якога пэўна мелася патрэбная апаратура. Пятрусь зацікавіўся, папрасіў Лявона абавязкова прынесьці дыск, пагаварыць з Рыгорам і яшчэ нешта неразборлівае, цягучае, соннае…

Бібліятэка