4. Як Рыгор пазнаёміўся зь міністрам

Пасьля зьбіцця ў лазьні Рыгор цэлыя содні адлежваўся ў кватэры са шпротамі і многа чаго перадумаў. Ён спрабаваў скласьці з тога што адбываецца цэласны мэханізм сусьвету, але адчуваў, што ягоны розум на гэта ня здольны – мэханізм распадаўся на фрагмэнты, ніяк ня злучаныя паміж сабою. Як і заўсёды ў цяжкую хвіліну, Рыгору бракавала чалавека, які дапамог бы яму ўсё зразумець і растлумачыў бы, як жыць далей.

Першым узгадваўся тата – той без сумневаў ужо даўно празарыўся, а ў апошнюю сустрэчу проста строіў дурня. Відавочна, жыцьцё цалкам задавальняла тату, і ён карыстаўся ім у поўнае меры. «Карыстаўся мною! Старая шуя! Вядома, навошта яму нешта мяняць. Але які падлюга: столькі гадоў запар, і хоць бы слоўца! На’т пра машыны не патлумачыў – што няма машын. Бачыў, як я на працу хаджу кожны дзень, нібы дэбіл, і сьмяяўся сам сабе». Рыгор ужо канчальна зьненавідзеў тату і адчуваў да сябе пагарду за тое, што так доўга знаходзіўся ў ягоным жыллёвым і гастранамічным палоне. А на ўспамінах пра прыкрую татаву ўсьмешку і ягонае старое грузлае цела Рыгор скрыгатаў зубамі са злосьці і рэзка перагортваўся на другі бок.

Яшчэ быў Лявон, але Лявон ведаў пра тое што адбываецца ня больш за самога Рыгора. Аднак Рыгор быў упэўнены – разам яны маглі б нашмат хутчэй разабрацца ў тым, што адбываецца вакол. Ён паабяцаў сабе абавязкова зноў знайсьці Лявона, калі ачуняе.

Больш дапамогі чакаць было неадкуль, і Рыгор мусіў думаць самастойна. Нягледзячы на тое, што поўны вобраз сусьвету не складаўся, Рыгор зрабіў яшчэ адно значнае адкрыцьцё: бо людзей у горадзе мала, а дамоў шмат, дык большая частка хат павінная пуставаць, і можна свабодна выбіраць кватэру па густу. Прытым цалкам дармова. «Якія ж мы былі дурні, што нейкі банк рабавалі! – цяміў ён, заходзячыся ў чарговым прыступе кашлю. – Добра хоць удалося ўцячы ад спэцназа». Думка пра новыя мажлівасьці, што адкрываліся перад ім, значна палепшыла ягоны настрой, і ён быў бы даканцова рады такому павароту спраў, калі б не застуда. Кашаль не праходзіў і кавэнчыў яго ўсё больш пакутліва.

* * *

У сераду зранку, з торбаю за плячом, хістаючыся з голаду, Рыгор выбраўся са свайго прытулку ў пошуках ежы. Сышоўшы на двор, ён азірнуўся на ружовую будыніну лазьні і рушыў у іншы бок. Патрапіўшы на вуліцу Шышкіна, ён прайшоў яе ўсю і павярнуў на Куляшова, дзе яму неўзабаве сустрэлася прадуктовая крама. Згаладнелы Рыгор хутка набраў ежы ў поліэтыленавы мяшок з напісам «Дзякуй», выйшаў і прысеў адразу ж за рогам, на падмурку крамы. Ён адрываў кавалкі сьвежага батона, макаў іх у сьмятану і адпраўляў у рот, адчуваючы салодкую палёгку, радасьць і гармонію з сусьветам. Зьеўшы большую частку батона, ён адчуў смагу і бадай залпам выпіў бутэльку «Сябра». На колькі хвіляў перапыніўшыся, Рыгор адкінуўся да сьцяны крамы і жмурыўся на сонцы. Здавалася, шчасьце згусьцела вакол, і ён знаходзіўся ўсярэдзіне шчасьлівага воблака, шануючы ўвесь сьвет. Калі б зараз раптам зьявіліся ягоныя ўчорашнія крыўдзіцелі, дык ён бы дараваў нават ім.

Воддаль, мэтрах у дваццаці ўглыб двара, у сінім сьмецьцевым баку корпаўся бадзяга. Ён прыглядаўся да Рыгора, пакуль той еў, а потым павольна падыйшоў і папрасіў цыгарэту. Рыгор падаў яму пачак і, убачыўшы закарэлыя пальцы валацугі, адчуў мімалётную прыкрасьць, што не дастаў цыгарэты сам. Але прыкрасьць таксама рашчынілася ў шчасьце. Яны закурылі, выпускаючы бледныя дымкі ўва ўгрэтае паветра. Валацуга пачаў нягучна апавядаць нейкую бязглузьдзіцу, ня гледзячы на Рыгора і мабыць не спадзяваючыся ягонае ўвагі, а задавальняючыся самою прысутнасьцю жывога чалавека побач.

– Даўно бамжуеш? – спытаў Рыгор.

– Я не бамжую! – ганарліва адказаў бадзяга і адразу ж, быццам у тлумачэньне сваіх слоў, працягнуў свой аповяд, зараз ужо гледзячы Рыгору ў вочы зь некаторай крыўдай. – Маё жыцьцё насычанае чысьцінёй. Я штодня на Чыжоўскае сьмецішча хаджу зь сябрамі, тамака нам Госпад зьяўляецца…

– Чуеш, калі б у цябе грошы зьявіліся, што б ты зрабіў? Зажыў бы, га? Па сьметніцах перастаў бы чухацца? – перапыніў яго Рыгор.

І, не чакаючы адказу, ён дастаў з торбы пачак даляраў і кінуў бамжу. Той няўклюдна выцяў рукі, але не злавіў, і пачак упаў на зямлю.

* * *

Крыху не дашоўшы да ўнівермага «Беларусь», Рыгор збочыў у арку аднаго з дамоў на Партызанскім праспэкце, каб прыгледзецца да тутэйшых кватэраў. Ён зайшоў глыбей у надворак і павольна азірнуў пад'езды, спрабуючы выклікаць якую інтуіцыю, але ўнутры глуха маўчала. Пасядзеўшы на лаўцы непадалёк ад сініх сьмецьцевых бакаў, такіх жа, як і каля крамы, зьеўшы пару маленькіх булачак і не дачакаўшыся натхненьня, ён падыйшоў да першага пад'езда і патузаў дзьверы. Зачынена. Бліжэйшыя вокны на першым паверсе былі забраныя кратамі, але наступныя не бараніліся нічым, акрамя фіранак. Рыгор падцягнуў да іх пусты сьмецьцевы бак, колькі разоў спыніўшыся пакашляць, і перавярнуў яго дагары нагамі. Залезьці на яго было няпроста: дно было гладкае, красоўкі кожны раз сасьлізгвалі, а на падскок Рыгору бракавала сілаў. Калі ён нарэшце ўзглабаўся на бак, прыйшлося сядзець і прадыхацца.

Павярнуўшыся да вакна, ён нечакана ўбачыў за ім вясёлы твар. Распрануты па пояс хлапец усьміхаўся, казаў яму нешта праз ішкло і махаў рукой. Заўважыўшы, што Рыгор ня чуе ягоных слоў, ён пакорпаўся са шпінгалетам і расчыніў вакно, ледзь не закрануўшы Рыгора шыбаю. З пакою моцна загучалі нямецкія сьпевы ў суправаджэньні фартэпіяна.

– Давай, заходзь, дружа! – запрасіў ён. – Залазь!

Каб прыхаваць зьбянтэжанасьць, Рыгор пачаў кірхаць.

– Давай, брат, не саромейся! – здавалася, хлапец быў шчыра рады бачыць Рыгора. – Мяне Казікам клічуць, я тут зь сябрам жыву! Ты чаго ня празь дзьверы? Лянотна? Ну і добра!

– Зачынена тамака, – сказаў Рыгор. – Я хацеў кватэру паглядзець.

Ён адразу зразумеў, што дурное было гэта казаць, ды зноў закашляў. Але Казік зусім не зьдзівіўся.

– Дык заходзь! Паглядзі ўсё! Млынарыху ці даўно чуў? Зараз разам паслухаем!

Казік узяў яго за руку і пацягнуў унутар. Нічога не разумеючы, Рыгор паматляў галавой, ступіў на падваконьнік і саскочыў у пакой. Казік пасадзіў яго на канапу слухаць Млынарыху, а сам выбег за півам. У пакоі, акрамя канапы, стаялі шафа, стол і фатэль. На фатэле высілася гара адзеньня, а на стале стаяла чорная парэпаная магнітола, зь якой пралівалася музыка. Праз паўхвіліны Казік вярнуўся зь сябрам, таксама па пояс голым, які паціснуў Рыгору руку, але імя не назваў, і падаў яму адкаркаваную бутэльку піва.

– Я ўвогуле ненадоўга, – Рыгор адпіў глыток. – Толькі даведацца, якія ў гэтым доме пляноўкі. Можа, суседам вашым буду.

– Суседам? Выдатна! Зараз песьню даслухаем ды пакажам табе пляноўку.

Яны калывалі галовамі ў тахт музыкі і весела паглядалі на яго. Зычлівая парачка… І ўсё ж Рыгор падазраваў іх у нейкіх нявызначаных намерах да сябе, адначасна адчуваючы няёмкасьць. Каб прыглушыць яе, ён спытаў, ці няма ў іх чаго пад’есьці.

– Пад’есьці? – Казік пераглянуўся зь сябрам, і яны засьмяяліся, прытым Рыгору здалося, што сьмяюцца яны не пакепліва, а радасна. – Няма, вядома, навошта гэта? Плюнь! Паслухаем лепей песьні! Пі да дна!

Рыгору зрабілася яшчэ больш няёмка. Не чакаючы канчатку песьні, ён адмовіўся слухаць далей, патлумачыўшы, што аддае перавагу сымфанічнае музыцы, і настаяў на тым, каб яму хутчэй паказалі кватэру. Казікаў сябар правёў яго ў маленькую кухню са спарахнелымі шафкамі і газавай плітою, зачыненай кавалкам фанэры, якая служыла падстаўкай пад фікус. Глядзець было няма на што, але Рыгор пасьля свае настойлівасьці палічыў за належнае падрабязна агледзецца і нават пакратаць глянцавіты фікусавы ліст. Потым яны выйшлі ў вітальню, пастаялі. Сябар Казіка адчыніў дзьверы лазенкі і запаліў там сьвятло.

– Вось. Бач, ванна, – ён прамяніў радасную ўсьмешку. – Застанешся ў нас?

– Дзякуй, братка, але не магу. І за піва таксама дзякуй. Мне пара йсьці.

Рыгор накіраваўся да дзьвярэй, бы запыняцца тут не хацелася. Кватэра яго расчаравала, а хлопцы выклікалі неспакой.

– Пачакай, – з пакоя зьявіўся Казік з кампакт-дыскам у руцэ. – Застанься яшчэ ненадоўга. Я адразу не заўважыў, што ты нешчасьлівы. Мы табе дапаможам. Пачакай жа! Вазьмі хоць бы дыск, у падарунак! Выдатная музыка! Дома паслухаеш.

Як раз у гэты момант на Рыгора наваліўся кашаль, і ён палічыў гэта за падставу не турбавацца пра ветлівасьць. Ён сунуў дыск у кішэню, самастойна адчыніў замок, выйшаў на пляцоўку і, махнуўшы рукою сябрам, хляпнуў дзьвярыма. «Вось паўдуркі», – думаў ён, зьбягаючы лесьвіцай уніз.

* * *

Рэшту тыдню Рыгор правёў у пошуках падыходнае хаты. Ён прыдабыў жалезны лом з выгнутым падвоеным кляўцом, які дазваляў яму лёгка выкрываць большую частку зачыненых пад'ездаў і дзьвярэй. Каб насіць лом, не займаючы рук, Рыгор прывязаў да яго скураны пас са старога фотаздымача, знойдзенага ў адной з кватэр, і закідваў яго за плячо, нібы стрэльбу ці лук. Звычайна Рыгор узьдзіраўся ў дом, які падабаўся яму знадворку, і абсьледаваў колькі выпадковых кватэраў, аддаючы перавагу другім паверхам. Першы паверх здаваўся яму няварта нізкім, а занадта высока паднімацца не было сілаў. Зрэшты, застуда патроху адыходзіла, ён кірхаў усё слабей і слабей.

* * *

Больш за другія яму спадабалася хата ў адным з дамоў па вуліцы Захарава, непадалёк ад плошчы Перамогі. Першае, яго ўзрадавала суседзтва дома з хлебнай крамай на рагу, дзе можна было заўсёды купіць найсьвяжэйшыя пірожныя, тарты ці на благі канец гарачы хлеб – як чорны, так і белы. Другое, у хаце была вада. Трэцяе, вялізарны дзьвюхдзьверавы халадзільнік «Атлант» у вітальні зьмяшчаў у сабе дзіўную колькасьць алькаголю: бутэлек было да тога шмат, што яны не стаялі, а ляжалі ўстос. З усьмешкай дзіця, што патрапіла ў краму цацак, Рыгор ашчэдна вымаў і разглядаў бутэлькі адну за другой. Стваральнік алькагольнага запасу відавочна аддаваў перавагу сухому чырвонаму віну: нейкія Шыразы, Бастардо, Піно Нуары, Сэнсо, Вэрмэнціны – урэшце Рыгор, які нічога не разумеў у віне, кінуў дурное. Ён мелькам прагледзеў іншыя палічкі ў пошуках піва, але піва было зусім трохі, таксама незнаёмых назваў. Моцныя напоі не шанаваліся: пару бутэлек з гарэлкай, нейкая тэкіла і маленькі флякон абсэнту, на якім красаваў чалавек зь перабінтаванай галавой. На верхняй паліцы зьмяшчаліся вэрмуты, партвэйны і лікёры. Павагаўшыся, Рыгор узяў піва наўздагад, з манахам на этыкетцы.

У нядзелю пад вечар, шчытна павячэраўшы эклерамі і вішнёвымі бісквітамі, закінуўшы за плячо лом і невялічкую торбу з паходным правіянтам, Рыгор выправіўся на шпацыр па праспэкту. Настрой быў ня лепшы, зацягнутая адзінота ўжо пачынала ўціскаць яго. Рыгор перабіраў усіх знаёмых, да каго можна было б зайсьці ў госьці, але ніхто не падыходзіў – пасьля размовы з татам яму здавалася, што ён ня здоліць маўчаць пра хвалюючыя яго тэмы, і сустрэча абавязкова скончыцца жаласна. Заставаліся толькі тата, шчасьлівая пара сяброў-паўдуркаў і Лявон, але нікога зь іх ён ня мог узгадваць без злаваньня.

* * *

Падняўшыся да Дома афіцэраў, Рыгор збочыў налева, мінуў помнік з танкам і спыніўся насупраць Рэзідэнцыі прэзыдэнта, разглядаючы яе. «Чаму б не?» – мільганула нечаканая думка, праз якую ён нават зьбянтэжыўся. Прысеўшы на чыгунавую агароджу, ён адкаркаваў «Сябра» і з хваляваньня выпіў яго адразу ўсяго, забыўшыся пра пакунак вэнджанага сыру. «Чаму б мне не пажыць у рэзідэнцыі прэзыдэнта? – падумаў ён цяпер сьмела, – Яна пэўна пустуе, пакрываецца пылам, і ніхто яе ня ветрыць». Рыгор аднёс бутэльку ў сьметніцу на краю агароджы і накіраваўся да ўваходу.

Галоўныя высокія дзьверы, як ён і чакаў, былі зачыненыя. Рыгор з задавальненьнем пацягнуўся, падняўшы ўверх сагнутыя ў локцях рукі, і наважыўся ўжо зьняць з пляча лом, як раптам пачуў вокліч:

– Гэй, ты!

Голас гучаў зьверху, нясьпешны і ўпэўнены. Рыгор адступіў на пару крокаў і падняў галаву. З вакна трэцяга паверху на яго пазіраў мужчына ў белым.

– Што ты робіш? Зусім боязь страціў? – счакаўшы крыху, мовіў мужчына.

Гэта было нечакана, і Рыгор замарудзіўся, абіраючы паміж адказамі «Выбачайце, я, здаецца, не туды трапіў» і «Вось зараз падымуся і навучу цябе сапраўднае боязі». Ён пракашляўся, схіляючыся да другога адказу, але мужчына апярэдзіў яго:

– Застудзіўся? Зразумела. Як клічучь?

– Рыгорам.

– Пачакай, зараз табе адкрыюць.

Мужчына зьнік. У ягоным уладным голасе ня чулася пагроза, і Рыгор, які быў падумаў схавацца ў парку, далей ад мажлівых непрыемнасьцяў, спыніў сябе. У яго зьявілася надзея, што зараз, мабыць, ён нарэшце атрымае нейкія тлумачэньні.

Хвіляў празь пяць дзьверы адчыніліся, і зьявіўся высокі худы чалавек гадоў сарака ў цёмна-шэрым гарнітуры, з сур'ёзным тварам колеру чырвонае цэглы. Не выходзячы вонкі, ён прытрымаў дзьверы і моўчкі зрабіў запрашальны жэст рукой. Калі Рыгор прайшоў унутар, чалавек гэтак жа моўчкі рушыў углыб вэстыбюля, завабіўшы Рыгора йсьці ўсьлед. Хада ў яго была ледзь стомленая, але худую сьпіну ён трымаў роўна, як сьцяг. «Целазахоўнік? Ад'ютант? Дварэцкі?» – меркаваў Рыгор, пакуль падымаўся за ім лесьвіцай з дываном. На трэцім паверсе, адразу за паваротам, строгі праваднік пастукаў у цёмныя дзьверы з залацістай шыльдай «Міністар» і, не чакаючы водгуку, увайшоў.

Рыгор рушыў за ім і апынуўся ў вялікай залі з даўгім пурамоўным сталом і чаргамі фатэляў абапал. Ля вакна стаяў той самы мужчына, што размаўляў зь ім. Да вялікага зьдзіўленьня Рыгора, мужчына быў загорнуты ў белую прасьціну, што рабіла яго падобным да старажытнага грэка. Але калі ён павярнуўся, стала зразумела, што гэта пэўны міністар – высокі, самавіты, з тоўстым тварам, маленькімі, жорсткімі вочкамі і вялікім чэравам. Упэўненым крокам міністар падыйшоў да Рыгора і падаў яму далоню:

– Рады новай асобе! Нас мала, і кожны каштоўны. Ці даўно ты застуджаны?

Рыгор паціснуў руку і кашлянуў са зьбянтэжанасьці, апусьціўшы вочы на босыя міністэрскія ногі.

– Каля тыдню.

– Зразумеў ужо, што ды навошта? Малайчына, – ягонае маўленьне было выразнае і хуткае, з трапным спалучэньнем камандавых і давяральных інтанацыяў, якое адначасна прыхіляла і падпарадкоўвала слухача. – Цяпер табе галоўнае – падтрымваць у сабе хваробу, не забывайся аб гэтым. Паменш бываць на сонцы, пабольш ладзіць скразьнякоў у хаце, і гэтак далей. Ты хто па прафесіі?

– Аўтасьлесар. Але хвіліначку, навошта мне падтрымваць хваробу?

Рыгор зьдзіўлена пазіраў на міністра. Той зьлёгку ўсьміхнуўся і зрабіў кароткую паўзу, быццам занатаваўшы сьціплыя разумовыя здольнасьці Рыгора.

– Ты заўважыў, што людзей у горадзе мала? Вядома заўважыў, калі лом з сабой цягаеш. Заўважыў, што жанчын няма? Што дзяцей няма? Што машын на дарогах няма? Што грошай няма? – на кожнае з гэтых пытаньняў Рыгор сьцьвярджальна ківаў, а пачуўшы пра грошы, утаропіў вочы на міністра. – Ну? Дык усё гэта ты зразумеў толькі дзякуючы застудзе. Калі ачуняеш, ізноў забудзеш.

Міністар разглядаў твар Рыгора, чакаючы водгук на свае словы. Рыгор адвёў погляд і прамармытаў:

– Вось якая навіна… А я сам і ня сьцяміў.

Міністру відавочна спадабалася, што Рыгор прызнаў сваё глупства. Ён сеў за стол, запрасіў сесьці насупраць сябе Рыгора і прыслужніка, і, быццам пацьвярджаючы свой тэзіс пра застуду, з густам чхнуў. Прамякнуўшы нос клятчастай хустачкай, ён працягнуў:

– Дык вось, Рыгору. Людзі нічога не разумеюць і разыходзяцца, хто ў плот, хто ў агарод. Напрыклад, ты – аўтасьлесар? І чым ты займаўся да застуды? Брынды біў! Ня мог жа ты рамантаваць няісныя аўтамабілі. Дындаваў, як і ўсё, за рэдкім выняткам. Лайдачуць ды ня бачуць, што знаходзяцца над прорвай. Разумееш мяне цяпер? Падтрымваць жыцьцядзейнасьць і функцыянальнасьць соцыюму ў гэткіх умовах неверагодна цяжка. Людзі жывуць ілюзорным жыцьцём, з гэтым анічога зрабіць мы пакуль што ня можам. Калі б ты ведаў, якіх намаганьняў патрабуе адно захаваньне працаздольнасьці электрасетак ды вода-забесьпячэньня! Вось Юрась не дасьць зманіць. Юрась – кіраўнік прадпрымальнікаў.

Юрась, які сядзеў у элегантавай позе леваруч Рыгора, зьлёгку нахіліў галаву, калі яго назвалі. Перад ім ляжаў разгорнуты нататнік у скураной вокладцы і бэзавы фламастар. Рыгор чуў часты і моцны подых Юрася, і цяпер зразумеў прычыну чырвані ягонага худога твару – высокая тэмпэратура.

– Ты разумееш, што я кажу? – спытаў міністар Рыгора.

– Так... – працягнуў Рыгор. – Але ўсё адразу ў галаве ня тоўпіцца. Чаму, напрыклад, хварэе так мала людзей? Няўжо падабаецца быць абдуранымі?

– Калі крыху разважыць, – міністар, мабыць, усё больш зацьвярджаўся ў тупаватасьці Рыгора, – дык можна лёгка знайсьці адказ. Першае, у нашым клімаце захварэць няпроста. Сам памяркуй: заўсёды сонечна, горача, зрэдку кароткі цёплы дождж. Разумееш? Другое, ня кожнаму прыдаецца ўтрымаць застуду, і ня кожны ўсьведамляе патрэбу гэтага для сябе, ня кажучы ўжо пра грамадзкую значнасьць.

– А калі застуджваць людзей гвалтоўна?

– Няблага. Але як ты сабе гэта ўяўляеш?

Рыгор маўчаў, узмоцнена думаючы, і міністар вярнуўся да тэмы.

– Рыгору, давай пакінем фантастычныя і радыкальныя тэорыі на потым. Зараз наш галоўны доўгачасовы плян – аднаўленьне таварова-грашовых зносінаў, якія дазволяць зацікавіць грамадзян у карыснай працоўнай дзейнасьці. Нашае грамадзтва балансуе на краю згубы, і выратаваньне мы бачым толькі ўва ўсеагульнай сістэмовай працы. Паводле нашых падлікаў, зараз у Менску каля дзесяці тысяч жыхароў, зь якіх карыснай працай займаецца ня больш за тысячу. У гэтым вялізарная заслуга Юрася, – міністар ізноў паглядзеў на Юрася, а Юрась ізноў элегантава пакланіўся, – які асабіста наладзіў сістэму забесьпячэньня ў горадзе. Гандлёвая сетка працуе бесьперабойна, як ты ведаеш, і ў гэтым рэжыме голад нам не пагражае. Але праблем застаецца многа. І твой абавязак, Рыгору, дапамагчы свайму народу. Мажлівасьць дапамагчы ўсяму народу – гэта шчасьце для чалавека, рэдкая ўдача. І яна надарылася табе! На свае дробныя жаданьні забудзься, – міністар паказаў вачыма на лом, які тырчыў з-за сьпіны Рыгора. – Мы забясьпечым цябе ўсім патрэбным.

– Так, вядома, я гатовы! – разгублена і блытана загаварыў Рыгор, уразіўшыся на міністравы словы. – Вы не падумайце, што я!.. Калі б я адразу ведаў, што ўсё так, як вы кажаце... Але цяпер я ўсё гатовы зрабіць! Я на’т зараз пачну, толькі скажыце, з чаго пачаць!

– Малайчына, Рыгору! Я не сумняваўся ў табе. Я адразу ўбачыў, што ты наш чалавек, – сказаў міністар ласкава і ўсьміхнуўся, што надало ягонаму твару хцівы выраз.

Ён устаў і падаў Рыгору руку праз стол. Рыгор таксама ўстаў і жвава яе паціснуў. Яны зноў селі, і міністар зьвярнуўся да Юрася:

– Што ў нас на сёньня найбольш значнае?

– Сувязь, – бяз роздумаў адказаў Юрась, паглядаючы на Рыгора. Ягоны голас, які прагучаў упершыню, быў рэзкі і выразны. – Зносіны з дапамогай пошты занадта павольныя. Належыць ізноў наладзіць тэлефонную сувязь. Яна ніколі не была паўнавартаснай, але колькі месяцаў таму зьнікла спрэс, як вам вядома. Без яе надзвычай цяжка.

– Разумееш? – міністар павярнуўся да Рыгора. – Гэта і будзе тваім першым заданьнем. Зразумела, ніхто не патрабуе ад цябе самастойнай папраўкі сетцы, але ты знойдзеш спэцыялістаў і прыладзіш іх да работ. Калі спатрэбяцца сродкі прыладжаньня, дык зьвяртайся да мяне.

– Слухайце! Я ж ведаю чалавека, які зволіўся з тэлефоннай станцыі! Піліп! Усе сыходзіцца: паўгода таму ён адтуль пайшоў, а неўзабаве і сувязь зьнікла. Мабыць нешта сапсавалася, а паправіць няма каму, – Рыгор казаў усхвалявана, пабліскваючы вачыма.

– Выдатна! Вось і займіся наўпрост заўтра, – сказаў міністар. – Памяркуй, чым яго можна матываваць, каб ён вярнуўся на тэлефонную станцыю, і дзей. Людзей заўсёды можна чымсьці зацікавіць.

Скарыстаўшыся тым, што размова дасягнула лягічнага завяршэньня, і, мабыць, не жадаючы чакаць пачатку наступнае тэмы, кіраўнік прадпрымальнікаў Юрась устаў і разьвітаўся:

– Алесь Міхасевіч, калі я больш не патрэбны, дык дазвольце адкланяцца. Рады быў знаёмству, – Юрась нахіліў галаву ў бок Рыгора.

– Да заўтра, – дазволіў міністар.

 «Алесь Міхасевіч? Вось дык імейка для міністра», – Рыгору чамусьці стала сьмешна. Калі Юрась выйшаў, міністар высмаркаўся ў сваю клятчастую хустку і сказаў ужо іншым, менш афіцыйным тонам, кіўнуўшы ў бок дзьвярэй:

– Найразумнейшы мужык! І цьвёрды, як камень. Ты яго яшчэ пазнаеш і ацэніш. Ну, Рыгору, вып'ем за знаёмства?

– Вядома, – адказаў Рыгор, хоць для яго зьявілася нечаканасьцю, што зь міністрам можна піць за знаёмства.

– Але спачатку працэдуры!

Міністар падміргнуў Рыгору і прайшоў у кут залі, да невялікіх белых дзьвярэй. За дзьвярыма выявіўся туалет з блакітным унітазам і рукамыйнаю ракавінай. Рыгор са зьдзіўленьнем глядзеў, як міністар зьняў зь сябе прасьціну і кінуў яе на падлогу, выставіўшы на агляд вялізарнае тугое чэрава і прасторныя белыя майткі. Пусьціўшы ваду з крана, ён узяў з паліцы другую прасьціну, мабыць сьвежую, і пачаў мачыць яе ў ракавіне. Потым ён адціснуў зьлішкі вады над унітазам і накінуў прасьціну на голыя плечы, зноў ператварыўшыся ў старажытнага грэка. Шчыльна загарнаючыся ў сваю тогу, уздрыгаючы і крэкчучы, ён выйшаў з туалета і растлумачыў:

– Вось так я і застаюся пры катары, як бачыш. Дзейны спосаб. Здаравець нельга, інакш уся праца дарма пойдзе. Адчыні-ка дзьверы ў калідор, няхай проймачка падзьме, – загадаў ён Рыгору.

Пакуль Рыгор адчыняў дзьверы і прыстаўляў іх крэслам, каб не зачыняліся, міністар дастаў аднекуль бутэльку каньяку і дзьве чаркі з жоўтага шкла. Рыгор, вярнуўшыся да стала, папярэдзіў, што ня любіць каньяк і вынуў з торбы сваё піва. Міністар паціснуў плячыма і акуратна напоўніў адну з чарак. Перш як піць, ён са сьмешнай асьцярогай панюхаў налітае, быццам у бутэльцы мог выявіцца не каньяк, а што заўгодна іншае. Але, здаволіўшыся пахам і спадылба зірнуўшы Рыгору ў вочы, ён падняў чарку і залпам выпіў. «Хіба каньяк п'юць залпам? Зрэшты, яму лепей відаць, ён жа афіцыйная асоба», – Рыгор сынхронна адпіў значны глыток піва і спытаў, ці няма чаго закусіць. Тут упершыню яму ўдалося зьдзівіць міністра і нават амаль паставіць яго ў тупік: ён пасядзеў хвіліну, мяркуючы, потым падыйшоў да непрыкметнае ў сьцяне шафы і адчыніў яе. Перасоўваючы бутэлькі ўнутры, ён неўзабаве знайшоў у глыбіні напаўпразрыстую талерачку з цукеркамі і паставіў яе перад Рыгорам. Рыгор адразу ж адправіў адну з цукерак у рот (яна сталася чакаляднай з праслойкамі вафлі) і, разгладжваючы фаньцік, сказаў, загадзя пасьмейваючыся:

– Слухайце анэкдот, рыхтык у тэму! Аднаго разу заўважыў цар, што народ ягоны сьпіваецца, і абвясьціў сухі закон. На наступную раніцу ўваходзіць да яго міністар аховы здароўя і кажа – маю патрэбу ў гарэлцы, Ваша Вялікасьць! дзеля дэзінфэкцыі! Цар пытаецца – колькі? Сто грамаў штотыдзень на кожнага хворага! Выдаць. Пасьля яго заходзіць міністар абароны і кажа – маю патрэбу ў гарэлцы, Ваша Вялікасьць! дзеля павышэньня баявога духу! Цар пытаецца – колькі? Сто грамаў перад атакай і сто грамаў апасьля атакі на кожнага салдата! Выдаць. Пасьля яго заходзіць міністар культуры і кажа – маю патрэбу ў гарэлцы, Ваша Вялікасьць! дзеля натхненьня! Цар пытаецца – колькі? Сто грамаў перад абедам, сто грамаў апасьля абеду і бутэльку на вячэру на кожнага паэта! ужо вельмі рыфмы складаныя, Ваша Вялікасьць!

Міністар, нават не ўсьміхнуўшыся, памаўчаў і спытаў:

– І што? Выдаў?

– Выдаў, само сабой. Як без паэтаў у дзяржаве.

– Добра. Я б таксама выдаў. Але ты, Рыгор, замест анэкдотаў лепш пра справу мяркуй. Вецер у галаве нам не патрэбны. Глядзі вакол і заўважай, што адбываецца. І высновы рабі. На напоі, напрыклад, ты ўвагу зьвярнуў? Хто што п'е? Не зьвярнуў? Тады ўспомні, ці піў ты хоць раз нешта акрамя піва.

Рыгор, нахмурыўшыся, цяміў.

– Маўчыш? Дык я табе скажу: ня піў. Бо ў кожнага чалавека ёсьць свой напой, які ён толькі і п'е. Але ў звычайным жыцьці гэтага не заўважаеш, як і ўсяго іншага, – міністар праглынуў яшчэ адну чарку і працягваў, – Вельмі шмат дзіўнага вакол, але я стараюся не сяродзіцца. Мяне хвалюе толькі тое, што мае дачыненьне да рэальнага сьвету, рэальнага жыцьця і рэальнае карысьці для людзей. Памятай, Рыгор: жыць можна, і жыцьцё добрае. І памятай: ад нас залежыць, як мы жывем. Калі мы чагосьці пазбаўленыя, дык нам многае дадзенае наўзамен.

– Не разумею, пра што вы?

– Я пра тое, што кожны з нас – чалавек асаблівы, – міністар ізноў напоўніў чарку. – І застуда, вярнуўшы нам разуменьне жыцьця, адкрывае вочы на гэтыя асаблівасьці і дзівацтвы, але не адбірае іх.

– Гэта значыць, у кожнага з нас ёсьць нейкія свае асабістыя дзівацтвы? Акрамя напояў?

– Абавязкова. У каго малыя, у каго вялікія, але ёсьць ува ўсіх.

– І як даведацца, якія? Асабіста я за сабой нічога гэткага не заўважаю... Але вось адзін мой сябра, Лявон, дык ён сьпіць увесь час. Гэта я разумею – дзівацтва. А сам я накшталт звычайны, як усе, нічога такога...

Міністар не адказаў і засьмяяўся, і праз гэта ягоныя вочы ператварыліся ў кароткія шчылінкі. Ён закурыў. Пасьля сэкунды ваганьня, закурыць таксама ці зьесьці цукерку, Рыгор абраў цукерку. Яму зноў трапілася чакалядная, але зараз з мармэладам усярэдзіне. Пэўна ўсе чакалядныя, падумаў Рыгор, перабіраючы ў талерцы пальцам. Міністар, назіраючы за Рыгорам і зацягваючыся тытунёвым дымам, усьміхаўся сваёй драпежнай усьмешкай. Нарэшце ён сказаў:

– Ня бі сабе галаву. Урэшце, гэта ўсё глупства. Нам эканоміку трэба падымаць, а не філязаваць. Мая даўняя мара – запусьціць у горадзе гарачую ваду, хоць бы ў цэнтры. Вось скончыш з тэлефонам, пачнем разам думаць, як падступіцца, – убачыўшы, што Рыгор ізноў не разумее, пра што йдзе гаворка, ён пакепліва спытаў: – Ты нястачы гарачае вады не заўважыў?

– Не, а што?

– Як што? Няма гарачай вады, ня льецца з крана. Халодная хоць ня ўсюды, але льецца, а гарачая наогул ня льецца.

– Я думаў, так і трэба... Гарачая толькі ў лазьне бывае, – Рыгор разьвёў рукамі.

– Што значыць так і трэба? Навошта тады другі вэнтыль на кране, калі яго адкручваеш, і нічога не цячэ?

– Думаў, запасны можа...

– Запасны... Эх ты, – міністар прамякнуў нос і ўзяўся за бутэльку.

– Годзе вам! Самі гэткім жа былі, – Рыгора пачала раздражняць начальніцкая манера міністра. Ён зьеў яшчэ адну цукерку і скамячыў фаньцік.

– Былі, былі, – няпэўна адказаў міністар, прыкметна п’янеючы. Цяпер ён расьцягваў словы і рабіў паміж кароткімі сказамі значныя паўзы, – Але з тых часоў шмат зьмянілася. Я ганаруся тым, што мне ўдалося наладзіць. Працуе цэлы комплекс структураў. Зладжана працуе, сумленна. Нялёгка ўсім, але жыцьцё наладжваецца. У нас на’т навукоўцы працуюць. Асобны дэпартамэнт.

– Навукоўцы?

– Дэпартамэнт. Вось яны філязафуюць. Але з карысьцю. Я ім паставіў заданьне – разабрацца ў тым, что адбываецца. І зразумець, як вярнуць усё на свае месцы. Ёсьць тамака адзін, Пятрусём клічуць. Разумніца. Я яму аддаў усю бібліятэку, і ён намагаецца, рухае навуку. Вывучае прыроду і формы празарэньняў.

– Празарэньняў? – Рыгор ува ўсе вочы глядзеў на міністра. – Дык іх шмат розных?

– Так. Але нас з табой яны не цікавяць. Бо да рэальнага жыцьця яны не датычацца. А мы з табою людзям дапамагаць павінныя. Мы людзям патрэбныя. Запомні гэта.

Рыгор мала што зразумеў, але на ўсялякі выпадак кіўнуў галавой.

– Цяпер шмат усякіх людцаў зьявілася. Якія хочуць жыць як матылі, – міністар паказаў рукамі порханьне крылцаў. – Усё ў іх добра і выдатна. А тым часам горад зарастае травой і пылам. На ваду ім напляваць, на электрычнасьць напляваць, на забесьпячэньне напляваць, на сувязь напляваць. Ненавіджу. Мне б яшчэ пару чалавек, такіх як ты. Мы б навялі парадак.

– Адкуль вы ведаеце, які я? – спытаў Рыгор, ізноў нічога не разумеючы. – Вы ж мяне бачыце першы раз.

– Калі чалавек ідзе з ломам у рэзідэнцыю прэзыдэнта, дык ён ведае, чаго хоча. У яго ёсьць жаданьні і мэты. Якія менавіта – усё роўна. Іх можна накіраваць у патрэбнае рэчышча. Такі чалавек, з ломам, мне патрэбны. Такі чалавек патрэбны людзям. А ў тых, – міністар паказаў пальцам кудысьці ў бок, – у тых няма ні жаданьняў, ні мэтаў. Гэта нашы ворагі, Рыгору.