1. Як Лявон ды Рыгор празарыліся

Лявон прачнуўся ў гарачай цемры, разьведзенай бледнай плямай праходу ў суседні гараж. Цела за ноч зрабілася цалкам ватовым. Ён устаў, і галава закружылася, а ногі ледзь не падагнуліся са слабасьці. Нос чымсьці запоўніўся знутры, і дыхалася толькі ротам. Вочы рэзала, быццам у іх насыпалі дробнага пясочку. «Што са мной?» – млява дзівіўся Лявон. Ён паспрабаваў прыгледзецца да цемры і, здаецца, распазнаў постаць Рыгора на падлозе, на кучы грошай. Лявон рушыў да выйсьця. Ноч канчалася, але сонца яшчэ не ўстала, паветра цьмяна шарэла. Ён зьняў з прыадчыненае створкі брамы нагавіцы і надзеў іх, скамечаныя, але прыемна сухія і прахалодныя. Галава зноў закружылася. Ён зрабіў пару крокаў і апусьціўся на зямлю, прыхінуўшыся сьпіной да гаража. З правай ноздры раптам выцек цёплы струменец і казытліва спыніўся на верхняй вусьне. Лявон выцер яго тыльным бокам далоні і зразумеў, што застудзіўся. Да гэтага часу зь ім аніколі такога не здаралася, хоць ён часам бачыў застуджаных людзей. Адразу спамянуўся тата, які чхаў і смаркаўся, паводле Рыгора, на працягу колькіх гадоў. У гэты ж момант з гаража пачуўся глухі кашаль. «Ну вось, і Рыгор таксама. Спадзяюся, ад гэтага можна неяк пазбыцца... – сумна падумаў Лявон, – Чога будуць вартыя ўсе ровары і тэлефоны, калі ў мяне гэткія сусьлі...» Вобраз хутаранкі згусьціўся перад ягонымі вачыма, і ў Лявона праз ейную прыгажосьць і праз жаль да застуджанага сябе набухлі сьлёзы.

У поўным заняпадзе сілаў ён сядзеў ля гаража, дыхаючы расчыненым ротам. Гарачая галава, здавалася, усё павялічвалася ў памерах. Ягоныя думкі зрабіліся непаваротлівыя і вязкія, але быццам набылі новы характар і здольнасьць бачыць усё зь іншага пункту. Назіраючы, як навокал павольна віднее, Лявон адчуваў, што вось-вось ухопіць і зразумее нешта надзвычайна значнае. Ён цёр паказьнікам расколіну на асфальце, і ейная шурпатасьць прыносіла нечаканае задавальненьне. Ад асфальту адлузваліся паўпразрыстыя дробкі, прыліпалі да вільготнай са слабасьці скуры, і Лявон падносіў руку да вачэй, каб разглядзець іх. У гаражы часам натужна кашляў Рыгор. Лявон накіраваў у ягоны бок камякаватую плыню сваіх думак і назіраў, як яны зь неаднолькавай хуткасьцю працякаюць праз браму і цагляную сьцяну, абгінаюць калёнкі, кружэлкі, прайгральнікі і кружаць у цемры над грашовай кучай. Думкі павольна спускаліся да Рыгора пасярод кучы, і па меры іхнага зьніжэньня Лявон усьведамляў усё глупства і зьневажальнасьць свайго знаходжаньня тут, з гэтым чужым чалавекам. Трэба забіраць свой заплечнік і сыходзіць. Закарцела дахаты, на мяккі ложак. Ён абняў калені рукамі і паклаў на іх галаву, адчуўшы каленяй пульс у скроні. Але што рабіць з грашыма? Несьці іх у ЦУМ? Каб адзін з тройцы прадаўнікоў пералічыў іх, пайшоў у бакоўку і выкаціў адтуль ровар?

Зноў пачуўся кашаль, гэтым разам асабліва доўгі, а потым крокі, гучныя глыткі, пругкі гук плястыкавай бутэлькі. Некаторы час было ціха.

– Лявоне! – хрыпла і трывожна паклікаў Рыгор з гаража.

«Хвалюецца, што я ўцёк крадком?.. І навошта я наогул яму патрэбны?» Рыгор зьявіўся ў браме, басанож, у адных майткох, і Лявон утаропіўся на ягоны голы круглы жывот. Але Рыгор, здаецца, хваляваўся зусім зь іншае нагоды, ён блістаў на Лявона дзікімі вачыма.

– Што здарылася? – спытаў Лявон.

– Я ўспаўся на цэлую ноч, – вочы Рыгора акругліліся і былі падобныя да сподкаў, нібы ў сабакаў, што вартавалі крэсіва ў казцы Андэрсэна.

– Заснуў? Ну дык што? Выспаўся хоць?

– А раней мне гэтага ніколі не хацелася, – ягоны голас быў падазрона роўны.

– Ніколі не хацелася спаць? Хлусіш! Ці мо прысьнілася штосьці? Кашмар, пэўна? Ты нейкі дзіўны.

– Калі б кашмар. Я бы рады быў кашмару. Мне машыны прысьніліся. І бабы. Бабы ехалі ў аўтобусах і ў машынах. І старыя, і маладыя, і дзяўчынкі на’т.

Лявон адвёў вочы і выцер пальцамі вадкасьць з носа. Што непрыемнага магло быць у такім сьне? Можа, жанчыны (слова «бабы» яго гідзіла) на машынах неяк перашкаджалі Рыгору ўва сьне ці паводзілі сябе агрэсіўна?

– Яны зрабілі табе нешта дрэннае?

– Ты што, не разумееш?! – гаркнуў Рыгор і схапіў Лявона за плячо. Лявон, аслупянеўшы, глядзеў на яго. – Бабы! Машыны! Я толькі зараз уцяміў!

– Уцяміў што? Пусьці мяне.

– Не будзь тупаком! Вакол азірніся! Ніводнае бабы! Ты хоць раз у жыцьці бабу жывую бачыў?!

Лявон вызваліў плячо, яму было балюча.

– Ты хоць раз у жыцьці машыну бачыў? – голас Рыгора задрыжаў. – Я мабыць звар’яцеў... Ці сплю дагэтуль... А бабы і аўтобусы – сон ува сьне.

Ён закашляўся. Лявон не аднойчы чытаў у навукова-папулёвых часопісах розныя гісторыі пра трызьненьне з нагоды высокае тэмпэратуры, але як яго спыніць, не ўзгадвалася. Адначасна словы Рыгора пасеялі ў Лявоне неспакойны сумнеў, што і запраўды адбылася нейкая вялікая і непапраўная падзея, але ён гнаў гэтае пачуцьцё –Рыгор пэўна проста трызьніць. Неўзабаве прыступ кашлю скончыўся; Рыгор прыхінуўся лобам да брамы, ашчаперыў галаву рукамі і маўчаў. Лявон паспрабаваў размаўляць з дапамогай лёгікі:

– Дык ты даўно жанчын ня бачыў? А як жа твая жонка і дачкі? Ці ня ты казаў, што ў цябе ё жонка і дачкі, і што ў кватэры цесна? І што вы з жонкай марыце купіць кватэру і жыць асобна?

Рыгор са злосным тварам павярнуўся да Лявона і замахнуўся на яго кулаком:

– Чортаў тормаз! А хіба ня ты казаў мне пра сваю цётку? Дык успомні зараз, бачыў ты яе хоць калі, ці не!

Цётка? Цётачка? Звычайна Лявон аніколі пра яе ня думаў. Цяпер, асьцярожна пачаўшы абмацваць яе атожылкамі свае падобнае да цеста думкі, ён выявіў суцэльную пустэчу. Было толькі само слова «цётачка», полая абалонка, яечная шкарлупіна, але пазбаўленая ўсіх уласьцівасьцяў шкарлупіны – вагі, крохкасьці, гладкасьці, беласьці. Лявон трохнуў галавой –такія думкі таксама вельмі нагадвалі высокатэмпэратуравае трызьненьне. З носу зноў выцякла кропля. Трэба вярнуць думаньне ў практычнае рэчышча. Калі ён бачыў цётачку апошняга разу?.. І раптам Лявон зьбянтэжана зразумеў – аніколі. Ні твару, ні фігуры, ні голасу, ні вязанай кофты. Акрамя дзьвярэй у ейны пакой, заўсёды зачынены, ніякіх візуальных вобразаў выявіць не ўдалося, ня кажучы ўжо пра падзеі зь ейным удзелам. Лявон паўтарыў колькі разоў: «цётачка, цётка, цёця» але дамогся толькі тога, што слова страціла ўсякі сэнс і ператварылася ў пусты гук, без азначэньня. Гук жа сам сабою быў нейкі бязглузды і малапрыемны.

Ад разважаньняў Лявона адцягнуў Рыгор, з надзеяй крануўшы яго за плячо.

– Ну дык што? Ё цётачка ці няма?

– Падобна што няма, – разгублена адказаў Лявон.

– Зразумела... Чакай! У дзядзі Гені яшчэ жонка была, раптам ён нешта ведае! – Рыгор падхапіўся і пабег да вартоўні дзядзі Гені, забыўшыся, што той зьяўляецца не раней абеду.

Гэта выглядала сьмешна – Рыгор бег паўз гаражоў, у чырвоных майткох, з выпнутым жыватом – і Лявон нават заўсьміхаўся праз сусьлі. Падымалася сонца, ягоныя промні ўжо асьвятлілі бляшаныя дахі, і паветра ўгары пазалацела, папразрысьцела. Лявон выцягнуў руку, але не дастаў да промня, той быў яшчэ занадта высока. Значыць, цётачкі няма? Гэта вельмі дзіўна, вядома, але навошта так хвалявацца? Няма дык няма. Аднак Рыгору складаней: адна справа цётачка, а зусім іншая – жонка з дачкамі...

Тым часам Рыгор дабег да будкі дзядзі Гені, заскочыў у яе і ляснуў за сабою дзьвярыма. З моцнага ўдару дзьверы спружынілі і з рыпам адчыніліся зноў. Рыгор са злосьцю зачыніў яшчэ раз. Каб супакоіць узрушэньне, яму трэба было заняць сябе нейкімі актыўнымі дзеямі. Ён схапіў газэтку з напалову разгаданымі крыжаванкамі і паглыбіўся ў першае наўзгад пытаньне. Морская рыба сямейства трасковых, шэсьць літараў. Зграя сабакаў, пяць літараў. У горле заказытала, быццам бы туды занурылася вясёлая казурка з намерам давесьці яго да сьмеху сваімі тонкімі лапкамі. Рыгор адкінуў газэтку і колькі хвіляў суха кашляў, трымаючыся рукою за грудзі.

Крыху адкашляўшыся, ён адчуў палёгку. Перавёў запалёны погляд воддаль, на вуліцу, і сядзеў, асьцярожна дыхаючы, баючыся зноў разварушыць казурку. Бярозавыя верхавіны ўжо блішчэлі кожным лісьцікам на сонцы, камялі ж яшчэ заставаліся ў цені. Удалечыні, у прыцемку ходніку, бачылася фігурка, якая спачатку нагадвала яшчэ адзін камель на павароце дарогі, але неўзабаве, праз рэзкія рухі і хуткае набліжэньне, склалася ў чалавека. Прыгледзеўшыся, Рыгор пазнаў чорны строй спэцназаўца. Ён адрэагаваў імгненна: сьлез са стольца і прысеў на кукішкі. Потым асьцярожна выбраўся з будкі, стараючыся не расчыняць дзьверы шырока, і, прыгнуўшыся, пабег да Лявона.

– Хаваемся! Гэтая пачвара высачыла нас!

Лявон устаў зь зямлі і масьціўся нешта сказаць, але Рыгор, не слухаючы, пацягнуў яго за руку ў гараж. Зачыніўшы браму, ён навесіў на яе знутры тоўсты жоўты замок і павярнуў ключ.

– Якая яшчэ пачвара? Хто нас высачыў?

– Той спэцназавец! Ідзе сюды. Так: сядзім ціха, напагатове, але першымі не страляем, – Рыгор выцягнуў аўтаматы з-за халадзільніка і падаў адзін Лявону.

Яны затаіліся: Рыгор сеў у фатэль і накіраваў рулю на браму, а Лявон апусьціўся на падлогу, прыхінуўшыся сьпіной да варштата. Лявон усьміхаўся, ён у чарговы раз пацешыўся сваім успрыманьнем Рыгоравай мовы: на слове «пачвара» ён уявіў сабе гэтую пачвару, нейкага гарбуна з гнілымі зубамі і пакрытым лішаём тварам. «І калі я навучуся разумець ягоныя мэтафары?» Жалезная ножка варштата непрыемна халадзіла скуру, і Лявон спытаў, ці ня бачыў Рыгор ягоную кашулю. Рыгор не адказаў.

– Чаму нам проста не забіць яго? – зь цішыні і цемры Лявон перайшоў на шэпт.

– Зараз убачыць, што нас няма, дый сыдзе. Лепш абысьціся бяз трупаў.

– Цікава, як яму ўдалося нас высачыць?

– Халера яго ведае! Хтосьці здаў мяне.

– Можа, гэта твой дзядзя Геня? Мы ўчора па шляху больш анікога ня бачылі, – Лявон з бульканьнем уцягнуў у сябе сусьлі.

– Я заб'ю яго, калі гэта ён. Усё! Ціха.

Яны змоўклі. Стала чуваць, як гудзе пад стольлю муха. Створкі брамы ўверсе прымыкалі адно да адной ня шчыльна, і адтуль пахільна ўніз падаў пляскаты і паслаблены промень сонца. Праз промень павольна праляталі і ўспыхвалі пылінкі, і раз-пораз чорным мэтэорам праносіліся муха. Ціха адчыніўся халадзільнік, асьвятліўшы гараж сваёй жоўтай лямпачкай. Рыгор нешта нячутна перасоўваў унутры, адкідаючы на сьцяну вялізны цень. «Быццам ля вогнішча сядзім», – падумаў Лявон. Зь лёгкім кароткім скрыгатам Рыгор адкаркаваў бляшанку з аліўкамі і падаў яе Лявону. Ягоныя вочы загадкава бліснулі ў сьвятле халадзільніка. Лявон сунуў пальцы ў бляшанку і ўхапіў мокрую аліўку. Пакуль ён спрабаваў яе разгледзець, колькі ледзяных кропель расолу ўпалі яму на грудзі. Лявон пасьпяшаўся адправіць аліўку ў рот, але не глытаў, перакочваў яе і грэў. Рыгор адпусьціў дзьверцы халадзільніка, і яны зачыніліся, глуха цмокнуўшы.

Неўзабаве звонку пачуліся стукі. Мабыць, спэцназавец грукаў у дзьверы гаражоў нагой або прыкладам. «Шукае незачынены гараж. Вось дэбіл», – усьміхнуўся Рыгор, ловячы ў бяляшанцы сьлізкую аліўку. І адразу ж яму стрэльнула: на ўсіх гаражох звонку вісяць замкі, а на ягоным – не вісіць! Так зглупіць! Зрэшты што ён мог? Як, знаходзячыся ўнутры, навесіць замок звонку? З прыкрасьці яму закарцела разнасьцежыць браму і разьвязаць праблему доўгай аўтаматнай чаргой. Але памяркоўнасьць перамагла: пакуль ён стане расхінаць браму і выскокваць, у спэцназаўца будзе выдатная мажлівасьць прыцэліцца. Лепш сядзець на месцы.

Стукі набліжаліся. Цяпер было слыхаць нават крокі цяжкіх ботаў па зямлі. Вось пачуўся ўдар у дзьверы Рыгорова аўдыё-гаража. Крокі. Рыгор і Лявон напружыліся. Спэцназавец грукнуў ботам у браму (па глухому гуку зразумелася, што гэта не прыклад, а менавіта бот), замок ляснуў, промень сонца са шчыліны тузануўся і захістаўся. Крокі аддаліліся. Здаецца, спэцназавец быў ня надта кемлівы і не зьвярнуў аніякае ўвагі на немень замка. Ён пайшоў назад, стукаючы ў дзьверы гаражоў ужо па другім баку двара.

– Сапраўдны паўдурак, – прашаптаў Рыгор. – У школе дрэнна вучыўся. Сэнсу вось так ботам стукаць? Чаго ён хоча дамагчыся?

У горле зноў пачала скрыжавацца казурка. Нахінуўшыся так, што грудзі ляглі на калені, і заціскаючы рот далоньню, ён змагаўся з прыступам, але вытрымаў нядоўга і пачаў ціха кірхаць. На ўдачу спэцназавец адыйшоў ужо далёка і не пачуў.

Пасьля таго, як звонку сьціхлі і крокі, і стукі, яны дзеля надзейнасьці яшчэ хвілін дзесяць нерухомелі ў цемры. Рыгор дапіваў апошнюю бутэльку піва, пакрысе спакайнеючы. Упэўніўшыся ў бясьпецы, ён узгадаў сваё адкрыцьцё, і ў параўнаньні зь ім пагроза спэцназа здалася яму сьмешнай і шчасьлівай.

– У галаве ня ўкладваецца, – сказаў ён гучна. – Як я раней мог гэтага не заўважаць?! Аўтамэханік! Ха-ха! Аўтамэханік без машын! Трызьненьне. Можа, я сапраўды звар’яцеў? – ён неяк нядобра паглядзеў на Лявона, і той увесь падабраўся, чакаючы якога злоснага выбрыку. – А жонка? А дачкі? А цешча з бабкай? І я яшчэ скардзіўся, што цесна! О-о... Мы ж удваіх з татам жывем, уяві?

Лявону зрабілася ніякавата. Хоць агульным парадкам нябытнасьць жанчын і аўто яго ніяк ня тычылася – машынамі ён ніколі не цікавіўся, а хутаранка, адзіная дзяўчына, якая яго цікавіла, жыла толькі ў ягонай галаве – ён нарэшце прасякнуўся адкрыцьцём Рыгора, і яно ўзрушыла яго сваім маштабам.

– Мусіць, мы б гэтак жа моцна зьдзівіліся, калі б выявілася, што зямля пляскатая і стаіць на трох кітох, – паспрабаваў ён пажартаваць.

– Што ты гоніш, – адмахнуўся Рыгор. – Як? Як? Як гэтага можна было не заўважаць?! Вось давай, раскажы мне, як гэта ў цябе выходзіла: ты лічыў, што жывеш зь цёткай, але насамрэч цёткі не было? Ты дадому прыходзіў – і не дзівіўся, што яе нямашака ніколі, увесь час недзе швэндаецца?

Лявон паціснуў плячыма. Ён выпрастаў ногі, і промень сьвятла перакрэсьліў іх ярка-жоўтай лініяй.

– А калі не дзівіўся і ня думаў пра яе ніколі, дык навошта ў размове згадваў? Ты ж казаў, памятаеш, у лазьні, што зь цётачкай жывеш?

– Дык мне і запраўды так здавалася. Я не магу растлумачыць.

– А машыны? Ні не напружыўся, што ні машын, ні аўтобусаў няма?

– Рыгору, я ж зусім далёкі ад машын. Нават аніколі пра іх не задумваўся. Мне здаецца, гэтае пытаньне хутчэй да цябе, ты ж у нас аўтасьлесар.

– Блін! І цябе не зьдзівіла, калі я сказаў, што працую аўтасьлесарам у гаражох?!

Лявон паматаў галавой. Ён пачуваўся ўсё горай. Чэрап наліваўся цяжарам, у вушох зьлёгку зьвінела, хацелася прылегчы. Ён адчуў, што зьмерз, дый зноў спытаў Рыгора, куды ён схаваў ягоную кашулю. Рыгор падаў яму кашулю, якая вісела на сьпінцы фатэля, і сваю працоўную куртку. Лявон захутаўся і абхапіў сябе рукамі. Ён адчуў набліжэньне вялікага чыху, і моцна пацёр пераносьсе пальцамі. Чхнуць перахацелася.

– Дзіўна, – сказаў ён, – я ня памятаю ні тога чалавека, хто параіў мне піць апэльсінавы сок, ні тога, хто параіў церці пераносьсе, каб ня чхаць. А мо гэта быў адзін і той жа чалавек?

– Што за глупства, – прабурчаў Рыгор. Ён сядзеў, сьціснуўшы галаву рукамі, утаропіўшыся ў падлогу. – Успамінаю зараз, ці бачыў я ў сваім жыцьці хоць раз жывую бабу, ці ня бачыў. І не магу ўспомніць. У галаве ня тоўпіцца! І бач, усе звыкліся і на’т не заўважаюць. Вось што сама дзіўнае! Быццам так яно і трэба.

– Давай разважаць пасьлядоўна, – прапанаваў Лявон. Ягоныя скроні горача пульсавалі, і думалася нібы праз паперу. – Мы існуем, і значыць у нас былі бацькі. Бацькі – гэта бацька з маці. Маці – гэта жанчына.

Рыгор падняў вочы і глядзеў на Лявона зь некаторай надзеяй.

– Далей. Бо маці-жанчыны калісь існавалі, а цяперака іх няма, дык яны мусілі кудысьці зьнікнуць у перыяд паміж нашым нараджэньнем і цяперашнім момантам. Спачатку можна паспрабаваць узгадаць, калі мы бачылі жанчын апошняга разу. Можаш?

– Ні халеры я не магу! Ужо ўсю раніцу ўзгадваю.

– Я таксама не магу... Тады зойдзем зь іншага боку. Час, калі жанчыны яшчэ існавалі, можна ўдакладніць, вызначыўшы век сама маладзейшага чалавека. Табе колькі гадоў?

– Трыццаць два.

– А мне дваццаць два. Гэта ўжо вынік! Ты каго маладзейшага за мяне ведаеш?

Рыгор памаўчаў і раптам штомоцы ўдарыў кулаком па сваім плеценым сядзеньні, усклікнуўшы:

– Вось чорт! Дзяцей жа таксама няма! Няма нідзе дзяцей! О-о... Што за халера, га?!

Ён пачаў лаяцца і зноў закашляўся. Лявона раздражняла гістэрыка і лаянка Рыгора, і ён, скарыстаўшыся кашлем, адзначана спакойна працягнуў:

– Добра, дапусьцім, што я – наймаладзейшы. У такім выпадку, калі жанчыны – маю на ўвазе маю маці – яшчэ існавалі, дык табе было ня менш за дзесяць гадоў. Няўжо ты нічога зь дзяцінства ня памятаеш?

Рыгор, не перастаючы кашляць, груба выялаяў Лявона. Сутнасьць ягонай лаянкі зводзілася да таго, што не, ён анічога ня памятае пра жанчын. Лявон з абрыдай змоўк, Рыгор зрабіўся яму даканцова агідны. Яны сядзелі ў прыцемку, гледзячы ў розныя бакі: Лявон – на сонечную шчыліну ў браме, Рыгор – на цьмяны водбліск на клюбах. Праз колькі хвіляў Рыгор пахіснуўся ў фатэле наперад і ўстаў.

– Прабач, браценік, не хацеў пакрыўдзіць. Я ў такім шоку, што зусім ня цямлю нічога.

Ён крануў Лявона за плячо. Падыйшоў да выйсьця, ляснуў замком і расчыніў браму. Яркае ранішняе сьвятло запоўніла гараж, і абодва з палёгкай уздыхнулі. Рыгор узяў на варштаце цыгарэты, выйшаў на вуліцу і закурыў, разглядаючы сьляды цяжкіх ботаў у пыле.

– Гэта ж трэба было так застудзіцца... Мазгі трэскаюцца. Памыліся, бычыш, халоднай вадзіцай. Табе добра, ты хоць ня перхаеш.

Лявон таксама ўстаў і выйшаў. Кружылася галава, і яго мякка заносіла, быццам ён плыў у нябачных водных бруях. Ён з асалодай падставіў твар сонцу і заплюшчыў вочы. Яму пацяплела. Ён слухаў, як цьвіркаюць вераб'і недзе за гаражамі, як Рыгор выпускае з рота тытунёвы дым. Хацелася дадому.

– Але як нас усёткі высачыў спэцназ? Гэта таксама значна. Яны ўжо ведаюць нашы адрасы і імёны? Можна вяртацца дахаты, ці там чакае засада?

– Дзядзька Геня ня мог нас здаць, – Рыгор патрос галавой. – Не такі ён чалавек. Тым больш калі б гэта дзядзька Геня здрадзіў, дык прыйшлі б менавіта ў мой гараж, а не ламіліся ў кожныя дзьверы. Згодны?

– На’т ня ведаю... – працягнуў Лявон, абціраючы нос. – Можа, ён дзеля кансьпірацыі грукаў ува ўсе брамы, а зараз прытаіўся і чакае?

– Мог бы тады адразу прытаіцца ды чакаць! Які сэнс хадзіць і грымець? Не, навёў нехта іншы, хто мяне ня ведае і ня ведае мой гараж, але бачыў, як мы йшлі ў гэты бок.

– Можа, з вокнаў дома? – Лявон кіўнуў у бок пяціпавярховак.

– Так! Дакладна! – ажывіўся Рыгор. – Тут у адным з бліжэйшых дамоў бабка жыве, і ўвесь час у вакно глядзіць. Яна і здала! Вось транда старая! – Рыгор пагразіў кулаком у бок ейнае хаты. – Я на’т памятаю прыкладна ейнае вакно. Пайшлі! Наладзім ёй шчасьлівую старасьць!

– Бабка? – асьцярожна ўдакладніў Лявон пасьля паўзы.

Яны ўважліва паглядзелі адзін на аднаго.

– Ты ўпэўнены, што гэта менавіта бабка?

– Упэўнены! Ейныя валасы даўгія і сівыя, сабраныя ў хвост. І твар такі – круглы ды тоўсты, – Рыгор паказаў рукамі, які ў бабкі твар. – Дый што меркаваць, пайшлі спраўдзім, хто яна ёсьць, бабка ці дзед! Можа, чуеш, гэта апошняя бабулька на сьвеце. Стой, аўтамат табе навошта? Няўжо рука на бабулю падымецца?

Лявона зьдзівіла непасьлядоўнасьць Рыгора. «То забіць яе хоча, то бабуляй называе. Пэўна, гэткія крайнасьці ў думках вынікаюць праз хваробу. Таму дрэнна, што ён у кожны момант можа наладзіцца і супраць мяне. Трэба нарэшце сыходзіць ад яго, але толькі тактоўна і асьцярожна», – прыкладна так разважыў ён, а ўголас сказаў:

– Маеш рацыю! Але ўва ўсякім выпадку тут небясьпечна, і нам пара адсюль уцікаць. Давай паглядзім на бабулю дый разыдземся па хатах. І калі ты не супраць, дык я возьму сабе грошай на ровар.

З насьпелю Лявон гундосіў. Рыгор махнуў яму рукой – рабі, што хочаш – і адвярнуўся. «Хай валіць», – падумаў Рыгор. Пасьля таго, што сёньня адбылося ў ягоных мазгох, цікавасьць да знаёмства зь Лявонам загасла. Пра тату ён наогул успамінаў з агідай. Галава балела, у горле пяршыла. Рыгор ізноў закурыў, спрабуючы кіраваць струмень дыму ў роце на ўчасткі горла, якія сьвярбелі. Лявон зьнік на хвіліну ў гаражы, а потым няцьвёрда зьявіўся адтуль, ужо са сваім заплечнікам. Ён цёр пачырванелыя вочы, ягоны нос зусім распух. Куртку ён зьдзець забыўся, але Рыгор ня стаў яму пра гэта казаць. «Хай бярэ сабе на памяць. Нахалеру мне гэтая куртка цяпер».

* * *

Яны падыйшлі да пяціпавярхоўкі і спыніліся на адваротным баку вуліцы, там, дзе шыбаваў ураніцу Рыгор. Рыгор узіраўся ў пустыя вокны, спрабуючы вызначыць, у якім зь іх ён бачыў бледны круглы твар. Гэта быў другі паверх, бліжэй да рогу дома, але ў пэўным вакне ён сумняваўся. Здаецца, шыба мусіць быць падвойная, а не трайная. Мабыць, кухня. Ён прайшоўся туды-сюды, кідаючы бакавыя, быццам незнарочныя погляды на фасад і ловячы адчуваньне шляху на працу. Найверагоднейшымі яму здаліся два суседнія падвойныя вокны ў прасьвеце паміж клёнамі. Рыгор паказаў на іх пальцам:

– Як думаеш, гэта які пад'езд?

Лявон палічыў вокны, што засталіся да рогу, і выказаў здагадку, што першы. Рыгор кіўнуў, у яго таксама атрымаўся першы, сярэдняя альбо левая кватэра.

Але пад'езд стаўся зачынены, і на званкі па дамафоне аніводны нумар не адказаў. Лявон імлява прапанаваў вярнуцца за аўтаматамі і прастраліць замкі, але, на ягонае зьдзіўленьне, Рыгор гэтак жа млява адмовіўся. Зь яго нібы вынялі батарэйку, погляд патух і апусьціўся ўніз.

– Халера зь ім. Я можа абмыліўся, пэўна гэта ня бабка была, а дзед. Усё роўна сыходжу адсюль назусім, з гэтых гаражоў, дык якая ўжо розьніца. Не забіваць жа гэтага дзеда цяпер.

Лявон з палёгкай падаў Рыгору руку. Рыгор, ня гледзячы, паціснуў яе, і яны пачалі разыходзіцца ў розныя бакі. Зрабіўшы колькі крокаў, Рыгор павярнуўся і гучна сказаў усьлед Лявону:

– Толькі не марнуй шмат грошай пакуль што! Трэба крыху счакаць.