9. Рабаваньне
– І вось! Нарэшце! Каго я бачу!
Лявон здрыгануўся і заміргаў. Перад ім стаяў Рыгор, абціраючы з лобу пот і гучна абураючыся.
– Я ўжо пературбаваўся ўшчэнт! Увесь горад аббегаў, пакуль цябе шукаў! Насустрач пайшоў! На’т у твайго кіраўніка практыкі быў!
Лявон глядзеў на яго, быццам не разумеў.
– Я, безумоўна, ведаў, што калі мы дамовіліся, дык ты прыйдзеш жалезна. Падумаў, можа ты мяне зразумеў няслушна або ў календары заблытаўся. А зараз вяртаюся і бачу – нехта сядзіць на лаве. Адразу сьцяміў, што гэта ты. Але які ж ты боўдзіла! Як можна дзень пераблытаць! Можа, ты і ня ведаеш, што сёньня ўжо нядзеля?
– Даруй мне, Рыгору, я праспаў, – зьбянтэжана адказаў Лявон. Ён выпрастаў зацёклую сьпіну і сядзеў, абапіраючыся рукамі на край лавы. Далоні адчувалі цёплую, парэпаную ветрам фарбу на верхнім баку сядзеньня, а кончыкі пальцаў пагладжвалі шурпатае дрэва зьнізу. Лявон стаў глядзець на чорныя валасінкі, што пакрывалі перадплечча Рыгора, і яны непрыемна напомнілі яму нешта са сьвету вусякоў. – У мяне быў цяжкі дзень, і я жудасна стаміўся... трымаў іспыт.
– Ты ж казаў, што іспыт у пятніцу! Значыць, яго перанесьлі на суботу? Чаго ж ты не папярэдзіў? Мог бы патэлефанаваць і сказаць! Ведаеш, як цяжка чакаць, ня ведаючы нічога. А раптам з табой нешта здарылася?
Рыгор падлавіў сябе на тым, што махае рукамі рыхтык як дзядзька Васіль, і гэта сьцішыла яго, ён не хацеў быць падобны да старога суседа. Тым больш што ягоны дакор быў несправядлівы – сувязь не працавала, і патэлефанаваць было нельга. Дый наогул, як можна было сур'ёзна злавацца на Лявона: ён жаласьліва ўсьміхаўся, вінавата і сумна, а погляд ды пастава выказвалі найпаўнейшае раскаяньне. Рыгор адзначыў, што нясьвежая белая кашуля падыходзіць Лявону выдатна, дадаючы яму нейкае заганнае стомленасьці. «Ці шмат знойдзецца людзей, каму б падыйшла скамечаная белая кашуля?» – падумаў ён і запытаўся:
– Вытрымаў хоць свой іспыт?
– Не... Зноў заваліў. Яго немажліва вытрымаць, – паглыбляцца ў падрабязнасьці свайго пасьлявыспытавага сну і наступных прыгод Лявон не хацеў. Няхай Рыгор лепш думае, што іспыт перанесьлі на суботу.
– Як жа так! Хіба ты не рыхтаваўся? І што цяпер? Згоняць?
– Не. Паўторнае слуханьне курсу...
– Дык і халера зь ім! Яно табе ўжо не спатрэбіцца. Можаш лічыць, што гэта быў твой апошні іспыт. Хлопцам з грашыма іспыты не патрэбныя! Але чаму ты на прыпынку сядзіш, а не ля банку? Мы ж ля банку дамовіліся. Я б мог цябе і не заўважыць, – Рыгор пацягнуўся, закінуў галаву і хруснуў суставамі шыі. – Добра, пойдзем рабаваць! Спадзяюся, сёньня нашы банкіры працуюць.
Ён павярнуўся і ўпэўненым крокам пайшоў да моста, які вёў да ўваходу ў банк. Лявон рушыў усьлед за ім, разглядаючы ягоную вялікую спартовую торбу. «Цікава, колькі грошай у яе ўлезе? Мільён? Дзесяць мільёнаў?» У пачатку моста Рыгор паставіў торбу на зямлю, загадаў Лявону пачакаць тут, а сам зьбег па схілу да хмызу. Лявон, мяркуючы, што Рыгору захацелася папісяць, адвярнуўся і прысеў на краёчак вялікае кветкавае вазы. У вазе, квадратнай, зробленай з суцэльнага кавалка бэтону, расьлі цёмна-сінія фіялкі, пышныя і дагледжаныя. Лявон задумаўся, ці могуць пахнуць дэкаратыўныя фіялкі, і ўжо амаль наважыўся нагнуцца і панюхаць, але тут вярнуўся Рыгор зь вялікім скруткам у руках. Нешта буйное і цяжкае было загорнутае ў белую суколку. Рыгор апусьціў скрутак на торбу і сеў на суседнюю зь Лявонам вазу. Позіркам пашукаў на асфальце нататку, якую шкрабаў учора, але не знайшоў – дождж і пясок яе сьцерлі. Ён разгарнуў суколку, бліснуў мэтал.
– Аўтаматам карыстацца магёш?
Лявон крутнуў галавой, ён аніразу ў жыцьці ня меў справы са зброяй. Ён зацікавіўся, узяў у рукі аўтамат, падаты Рыгорам, і ледзь утрымаў яго, бо той стаўся нечакана цяжкі.
– Я ведаю, што трэба цэліцца ў мушку і ціснуць на цынгель, вось і ўсё, – Лявон прыцэліўся ў дарожны знак, які тырчаў непадалёк. – І яшчэ ведаю, што недзе збоку мусіць быць засьцерагальнік.
Рыгор паказаў яму засьцерагальнік. Лявон ізноў прыцэліўся ў знак і з салодкім заміраньнем у жываце націснуў на цынгель. Нічога не адбылося. Рыгор растлумачыў, што зараз аўтамат менавіта на засьцерагальніку, што калі трэба страляць, дык засьцерагальнік трэба перамкнуць, і што ўсё роўна ня стрэліць, пакуль засаўкі не перадзернеш. І наогул рана шчэ страляць, можна спудзіць ахову.
– А ў цябе такі ж? – спытаў Лявон. Сапраўдны, сур'ёзны, навюткі мэханізм уразіў яго, і ён захоплена глядзеў на Рыгораву торбу, чакаючы зьяўленьня адтуль новых цудаў тэхнікі. Нават заўсёдны сонны выраз зьнік зь ягонага твару.
– Ага, такі ж самы, нібы брацік!
Рыгор дастаў другі аўтамат, страсянуў яго ў руках, адшпіліў і зноў прышпіліў магазын, выцер пальцам плямку алею з рулі, а палец выцер аб вазу. Палец пакінуў на вазе шэравата-жоўтую паласу. Рыгор паглядзеў на Лявона і са сьмехам штурхнуў яго ў плячо прыкладам свайго аўтамата:
– Прысьвячаю цябе ў рыцары, браценік Лявоне! Будзь адважны і змагайся як леў!
Лявон глядзеў на яго і запытальна ўсьміхаўся. Гэтая ўсьмешка падабалася Рыгору, яна выклікала ў ім адчуваньне маладосьці, прастаты і спакою. Але адначасна Рыгор зразумеў, гэтага разу даканцова, што Лявон суцэльна не ўспрымае гумару і над сваімі жартамі яму прыйдзецца заўсёды сьмяяцца самому. Звычайна Рыгор шанаваў пачуцьцё гумару як значную якасьць, безь якой лічыў чалавека глупаватым, але зараз не засмуціўся, а толькі адчуў да Лявона нейкі асаблівы жаль. Рыгор памаўчаў, гледзячы ў зямлю, і ягоныя думкі паціху вярнуліся да справы:
– У мяне з сабой яшчэ пару магазынаў, але яшчэ невядома, ці прыйдзецца нам страляць. Як маркуеш, гэтае торбы досыць для грошай? Можа, набыць недзе пару вялікіх мяшкоў?
– Ня варта, – адказваў яму Лявон, – у мяне заплечнік бадай пусты, там толькі пакунак з сокам. Можна яго дапіць і выкінуць. Хочаш соку?
– Давай! Дарэчы трэба было б праглынуць штосьці перад гэткай дзеяй.
Рыгор паклаў аўтамат побач з сабой на вазу і выцягнуў з торбы пачаты пакунак вафляў і папяровы мяшок з лустамі доктарскай каўбасы.
– Бяры! Паямо дый наперад.
Лявон адламаў палоўку вафлі і павярцеў у руках. Аўтамат ён апусьціў на калені і пагладжваў ягоны корпус вольнай рукой. Пальцы пакідалі на прахалодным гладкім мэтале лёгкія вільготныя сьляды, якія хутка таялі. Лявон думаў пра тое, што Адам Натаніэлавіч мае рацыю, і навука з тэхналёгіяй здольныя дарыць чалавеку радасьць, у тым ліку сузіральную, ані ня меншую за жывую прыроду. Колькі вафлёвых дробак патрапілі на засьцерагальнік; ён садзьмуў іх і занепакоена спытаў у Рыгора, ці ня могуць дробкі пашкодзіць зброю.
– Ха. Калаш нічым не сапсуеш! Гэта табе не гадзіньнік зь зязюляй. Зь ім на’т у ванну можна кунацца, не зламаецца, – Рыгор ужо зьеў бадай усю каўбасу, але было відаць, што ён не наеўся. – А ты чаго не ясі? Добра, на потым пакінем.
Рыгор дапіў сок, узяў у зубы адну вафлю, а астатнія разам з рэшткамі каўбасы сунуў у торбу. Торбу закінуў за сьпіну, пас аўтамата надзеў на шыю і ўстаў.
– Дзе тут сьметніца ў іх? Мяшок выкінуць.
Лявон таксама ўстаў і агледзеўся. Найбліжэйшая сьметніца, чыгунавая, памаляваныя ў зялёны, віднелася перад уваходам у банк. Яны рушылі.
Спыніць іх ніхто не спрабаваў, хоць Рыгор быў гатовы да таго, што ахова, убачыўшы па відэакамэрах узброеных людзей, выскачыць на абарону. Яны бесьперашкодна дасягнулі сьметніцы, у якую трапна паляцеў пусты пакунак з-пад соку, і спыніліся каля люстраных дзьвярэй. Рыгор яшчэ раз прачытаў працоўны расклад, які паведамляў, што ўва Ўпраўленьні сёньня выходны, але цалкам надзеі не адымаў, адсылаючы да Апэрацыйнае залі ў цакалёвым паверсе. Рыгор на ўсякі выпадак патузаў клямкі, але марна. Пераглянуўшыся, яны вярнуліся мостам назад, спусьціліся лесьвіцай і прайшлі паўз зялёнага рашэцістага плота, які бараніў стаянку інкасатарскіх аўтобусаў, таксама бязьлюдную.
Шыльда каля ўваходу ў Апэрацыйную залю даканцова адабрала надзею: сёньня, у нядзелю, быў абсалютны выходны. Рыгор адразу адчуў, як ён стаміўся за гэтыя содні, якая потная ягоная суколка, як далёка вяртацца дадому і якая цяжкая торба. Зірнуў на Лявона. Той вінавата разглядаў свае туфлі, чорныя, пыльныя, з вострымі насамі. Рыгор перадужыў сябе і мовіў з аптымізмам:
– Ну, што рабіць... Раз ужо так выйшла, дык пойдзем сёньня ў лазьню!
Лявон задумаўся, ці хочацца яму ў лазьню. З аднаго боку, абмыць зь сябе пыл, бруд і стомленасьць колькіх дзён, а з другога боку – зноў далёкая дарога, нячыстая кафляная падлога ў распранальні, цялесна-мясная шматлюднасьць. Ён ужо пачаў быў адкрываць рот дзеля адмовы, як раптам Рыгор, мабыць, дзеля ачысткі сумленьня, пацягнуў дзьверы Апэрацыйнае залі на сябе, і яны адчыніліся. Рыгор кінуў на Лявона агністы погляд і ўвайшоў, прытрымаўшы дзьверы перад сябрам.
Яны апынуліся ў невялічкім тамбуры са сьценамі, абклеенымі аб'явамі, сьпісамі паслугаў, рэклямамі ўкладаў і плянам пажарнае эвакуацыі. Праваруч стаяла празрыстая будка вахтара і круцёлка, за якой віднелася лесьвіца наверх; налева цягнулася сумная доўгая заля, запоўненая па абодва бакі кабінамі касіраў, з драўляным аздабленьнем унізе і шклянымі перагародкамі ўверсе. Рыгор кіўнуў Лявону на залю, але адразу ж падняў паказьнік, быццам узгадаўшы нешта. Ён высунуў з торбы дзьве зімовыя вязаныя шапкі з прарэзанымі на вочы дзіркамі – адну чыста белую, а другую цёмна-сінюю, з блакітнай паласой. Рыгор надзеў белую шапку, а сінюю падаў Лявону.
Шапка прыціскала нос, замінала дыхаць. Лявон пацягнуў яе ў адзін бок, у іншы, спрабуючы знайсьці зручны начэп. Яны ўвайшлі ў залю, пануры казённы выгляд якой трохі ўпрыгожваўся пухлявай скураной канапай ля ўваходу. У зале не было нікога: ні аховы, ні наведвальнікаў, ні касіраў, і Рыгор у чарговы раз парадаваўся шчасьліваму супадзеньню, якое прывяло іх сюды менавіта ў нядзелю.
– Здаецца, сёньня выходны на’т у аховы, ніхто нас не сустракае, – сказаў Рыгор напаўголасу. – І слушна, трэба ж ім калі-нікалі мыцца!
У гэты момант у адной з бліжэйшых кабін яны ўбачылі чалавека – да гэтага ён сядзеў на кукішках, а зараз выпрастаўся. Злодзеяў ён не заўважаў, стоячы да іх сьпіной і корпаючыся з чымсьці ля шафы. Лявон і Рыгор, не змаўляючыся, рушылі да яго. Лявон зьняў аўтамат з засьцерагальніка і перасмыкнуў засаўку: гук выйшаў гучны і звонкі. Служка павярнуўся да іх, ён трымаў у руках кубак і лыжачку – відаць, ён заварываў гарбату.
– Ня рухацца! Гэта рабаваньне! Дзернешся – застрэлім! – заравеў Рыгор і пагрозьліва патрос аўтаматам.
Служка імгненна зноў прысеў на кукішкі, зьнікшы з вачэй. Пачуўся войк і звон разьбітага парцэляну, мабыць, ён выпусьціў кубак і апёкся кіпенем.
– Вось пачвара! Ён зараз там на сыгналізацыю пацісьне! – Рыгор адставіў правую нагу назад і, трымаючы аўтамат ля пояса, націснуў на цынгель. Нічога не адбылося.
– Ты, пэўна, забыўся пра засаўку і засьцерагальнік, – заўважыў Лявон. – Пагодзь, зараз я паспрабую.
І ён паспрабаваў. Гэта было падобна да жаху маланкі наўпрост яму пад ногі! З грукатам і агнём аўтамат ірвануўся зь ягоных рук; пырснулі ўва ўсе бакі аскепкі шкла і тынкоўкі са сьценаў. Лявон пасьпяхова пусьціў курок і стаяў, аглушаны.
– Куды ты пуляеш, дружа? Па кабіне страляй! Ён жа там хаваецца! – папракнуў яго Рыгор і грукануў доўгай чаргою наўскос па кабіне. Паляцелі трэскі; Лявон з захапленьнем назіраў, як на плястыкавай паверхні зьяўляюцца дзіркі. Ён мацней сьціснуў аўтамат, напружыўся і зноўкі пацягнуў цынгель, цаляючы трошкі вышэй за тое месца, куды прысеў служка. Грукат, агонь, трэскі, аскепкі! Лявон ціснуў на цынгель, пакуль аўтамат не заціх сам сабою. Ён паглядзеў на Рыгора. Рыгор глядзеў на яго. У вушох зьвінела, ў вачох плылі жоўта-чырвоныя кругі.
– Дай яшчэ патронаў, – усьміхнуўся Лявон.
– Трымай, – трасучы галавой, Рыгор падаў Лявону поўны магазын. – Старога не выкідвай, можа шчэ спатрэбіцца. Вось на гэтую клямку цісьні, каб высунуць. Ага, добра. Зараз гэты ўстаўляй. Але годзе пакуль што страляць, наш банкір там і так ужо ў катлету. Пайшлі паглядзім.
Банкаўская заля зьмянілася. Падлога была абсыпаная друзам і белівам, ад шыбаў на ўсіх блізкіх кабінах засталіся толькі зубастыя кавалкі, а ў тым месцы, дзе хаваўся служка, кулі прабілі вялікую дзірышчу, падобную да зоркі. Лявон удыхнуў пах пораху, даволі прыемны, ён напомніў яму пах супу. Нагнуўся і падабраў прастакутны шкляны кавалачак. «Чым абумоўленыя абрысы аскепкаў? Пунктамі кулёвых удараў, што задаюць вяршыні ліній-расколінаў, альбо ўнутранай структурай самога шкла?» Але дакончыць думку ён не пасьпеў.
– Уцёк, паскуда! – крыкнуў Рыгор. Ён залез унутар кабіны, але трупа там не было. – Вунь у тыя дзьверы ўцёк, бачыш? І калі толькі пасьпеў! Пабеглі хутчэй за ім!
Між шафай, ля якой служка заварываў сабе гарбату, і крыху далейшай калёнай сапраўды знаходзіліся дзьверы ў службовыя памяшканьні. Лявон памеркаваў, што калі параўнаць велічыню ўсёй будыніны з адносна невялікай Апэрацыйнай заляй, дык службовых памяшканьняў мусіць быць вельмі шмат, і што шукаць там кагосьці можна вельмі доўга, нават содні напралёт. Да тога ж яшчэ невядома, на колькі паверхаў банк сыходзіць углыб зямлі. Падземнае царства гномаў, незьлічоныя скарбы… Можа, застацца тут назаўсёды, сесьці на гномавы трон і справядліва кіраваць? Тым часам Рыгор ужо зьнік за дзьвярыма. Лявон павагаўся, пералезьці праз кабіну або абыйсьці і рассудзіў абыйсьці, бо стальніца была абсыпаная шклом, і можна было парэзацца.
Службовыя памяшканьні пачыналіся вузкім калідорам зь зялёнымі дзьвярыма паабапал. Праваруч, ля наступных дзьвярэй з шыльдай «Прымальня», стаяў Рыгор, прыклаўшы палец да вуснаў і зрабіўшы вялікія вочы. Ён усьміхаўся, і было відаць, што ўсё навокал яму падабаецца і яго забаўляе. Лявон наступіў на шкло, гучна хруснула. Рыгор нахмурыўся і сказаў яму нешта строгае, аднымі вуснамі, бяз голасу. Лявон вінавата ўцягнуў галаву ў плечы і на дыбачках наблізіўся, выглядаючы месца для кожнага кроку.
– Чаго бавішся? – спытаў Лявон шэптам, – Зараз ён выкліча ахову, і нам гамон.
– Ды нікога ён ня выкліча. Я ўпэўнены, ніякай аховы сёньня тут няма. Яны ўсе ў лазьні.
Лявон не разумеў, жартуе Рыгор ці не. Усярэдзіне прымальні чулася валтузьня і гістэрычны голас – мабыць, служка спрабаваў выклікаць па тэлефоне міліцыянтаў.
– Алё! Алё! Алё!
Рыгор падміргваў Лявону, быццам кажучы: «А тэлефон-та не працуе!» І праўда, дзівак гэты службовец, падумаў Лявон, няўжо ня ведае пра праблемы з сувязьзю ў апошні месяц. Пэўна, чапляецца за саломінку. Спадзяецца – а раптам тэлефон запрацуе, дый нехта прыйдзе яго ратаваць.
Тым часам Рыгору надакучыла чакаць, і ён пастукаў у дзьверы сагнутым пальцам:
– Даражэнькая, адчыняй! Інакш я мушу выбіць дзьверы!
Ён радасна глядзеў на Лявона, чакаючы ацэны свайго жарту. З пакою пачуўся нейкі малазразумелы стук, ляск, і ўсё сьціхла.
– Мы пачынаем ламаць! – урачыста абвясьціў Рыгор і дадаў Лявону: – Толькі не страляй. Я падумаў, што калі мы яго заб'ем, дык хто нам выдасьць грошы?
Рыгор адыйшоў на крок і з усёй намогі грохнуў нагой у дзьверы, бліжэй да клямкі. Замок быў слабенькі, і яны адразу ж расхінуліся. Сябры ўбачылі ўсярэдзіне ўтульныя канапкі абапал уваходу, высокія скураныя дзьверы зьлева і вялікі сакратарчы стол пасярэдзіне. Па-за сталом – вакно, расчыненае насьцеж. Служкі не было. Лявон падыйшоў да стала і зазірнуў пад яго. Там стаялі паношаныя карычневыя туфлі.
– У вакно ўцёк! – усклікнуў Рыгор. – Вось каскадзёр!
Ён высунуўся ў вакно і ўбачыў унізе заасфальтаваны ўнутраны дворык, з усіх бакоў закрыты сьценамі. Зьлева, ля вакна, была прычэпленая мэталічная лесьвічка з агароджай, яна цягнулася ўверх, да даху. Рыгор падняў галаву і выялаўся: высока над ім торгаліся ногі і зад служкі, які караскаўся вельмі жвава і знаходзіўся ўжо прыкладна на ўзроўні трэцяга паверху. Рыгор пасьпяшаўся за ім. Лявон назіраў, як ён перакінуў аўтамат за сьпіну, стаў на падваконьнік і схапіўся рукамі за лесьвіцу. Ягоныя ногі патузаліся, зьніклі, а потым на імгненьне зноў мільгнулі ў вакне.
Лявон наблізіўся. «Чакаць ці лезьці за імі?» Ён выглянуў. Іржавая лесьвіца выдавала мэлядычнае «тум-тум-тум» пад нагамі служкі і Рыгора. Агароджа надавала ёй надзейнасьці, і Лявон наважыўся падымацца. Ён узгрувасьціўся на падваконьнік, трымаючыся адной рукой за шыбу, а другой асьцярожна ўхапіўся за найвышэйшую папярочку, якую здолеў дастаць. Зямля была так блізка, што ніякага страху ён не адчуваў. Зь нечаканым для сябе спрытам Лявон падцягнуў ногі, злавіў ніжэйшую прыступку і пачаў узыходжаньне. «Цікава, куды цяпер вядзе лінія маіх сьлядоў – уверх?» Папярочкі пружынілі пад туфлямі, аўтамат за плячом мерна біў руляй аб агароджу, ствараючы рытм, на які накладвалася цякучая мэлёдыя трох параў крокаў. Неўзабаве лесьвіца тузанулася, і засталося толькі дзьве пары – служка выскачыў на дах. Рыгор падымаўся павольна, і Лявон даганяў яго. Да далоняў прыліплі слушчаныя з прыступкаў кавалачкі фарбы і іржы. Праз колькі хвіляў Лявон стаміўся, але дах быў ужо блізка. Лесьвіца зноў тузанулася, і Рыгоравы ногі зьніклі.
Зьверху пачуліся крыкі, пагрозы і лаянка. Калі праз паўхвіліны галава Лявона паднялася над узроўнем даху, ён убачыў на фоне вялізарнага неба Рыгора, служку і вялікі беларускі сьцяг на высокім флагштоку. Рыгор тыркаў аўтаматам служцы ў бок, а той, перабіраючы рукамі вяроўку, спускаў сьцяг уніз.
– Уяўляеш! – крыкнуў Рыгор, заўважыўшы Лявона, – Вось табе і аварыйная сыгналізацыя – сьцяг! І гэны бруль ужо амаль пасьпеў падняць яго. Хутчэй спускай, ну! А то дзірак нараблю.
Лявон застаўся на лесьвіцы. Цяпер ён разгледзеў служку: трохі качыны твар з выразам крыўды і несправядлівасьці, русявы, у тонкіх акулярах. Нягледзячы на сьпякоту, на ім быў шчыльны сіні гарнітур, туга зацягнуты гальштук і сьветлая вятроўка паверх пінжака.
– Толькі не надумайся зноў уцякаць, дупка. Табе ж з самога пачатку сказана было: ня рухацца! Слухай, што я табе кажу, зразумеў? Інакш адстралю мазгі да чарцей сабачых. Зразумеў? – казаў Рыгор.
Служка пакорліва ківаў. Ён ужо спусьціў сьцяг і бездапаможна стаяў, паціраючы далоні.
– Давай вядзі нас па грошы, – загадаў Рыгор. – Палезьлі ўніз. І бяз жартаў!
Яны гужам спусьціліся ў прымальню – Лявон, за ім служка, за ім Рыгор. Лявонавы далоні пачырванелі і гарэлі, ён падзьмуў на іх і пацёр аб нагавіцы. Рыгор, аддыхаўшыся, дзелавіта патлумачыў служцы:
– Мне патрэбная поўная торба грошай. Вось гэтая торба, бачыш? І яму столькі ж, – ён паказаў на Лявона. – Тузанешся – заб'ю.
– Пойдзем! – нарэшце пусьціў дрыготкі голас служка. – Калі яны такія выхлы, дык ці павінен я жыцьцём рызыкаваць? Колькі разоў я прасіў штогадзінавую ахову! Колькі разоў! А зараз пойдзем. Я ўмываю рукі. Забірайце ўсё, што ёсьць.
Ён рабіў усхваляваныя жэсты. Ягонае абурэньне і роспач былі да тога жаласьлівыя, што Рыгор разьвесяліўся. Ён ляпнуў Лявона па плячы і засьмяяўся:
– Возьмем хлопца ў нашу банду? Ён нам спатрэбіцца. Мабыць умее грошы хутка лічыць! Чуеш, ты? Тупай наперад і не балбачы! А за добрыя паводзіны зможаш і сабе мяшок грошай адсыпаць. Потым зваліш на нас усё.
Служка няўпэўненымі крокамі накіраваўся да выйсьця з прымальні. Лявон разглядаў ягоны дзіўна белы твар са шкляным поглядам. На служкавым лобе выступілі дробныя кропелькі поту, але вятроўкі ён чамусьці не здымаў. «Цікава, перапалохаўся б я на ягоным месцы гэтак жа моцна? Як бы я сябе паводзіў?» – думаў Лявон.
– Ёсьціка там хто? – Рыгор паказаў руляй на скураныя дзьверы.
– Вось жа я, перад вамі, – сказаў служка і праглынуў.
– Дык ты дырэктар, ці што? – зьдзівіўся Рыгор.
– Так.
– Вылупак ты, а не дырэктар! Што тут яшчэ скажаш. Вядзі!
Рыгор саступіў убок, даючы дырэктару прайсьці ў калідор. Яны рушылі ўглыб будынка: наперадзе дырэктар, за ім з аўтаматам наперавес Рыгор, і ў канцы Лявон, які разглядаўся на бакі і прынюхваўся да ядомага водару пораху.
– У вас тут сталоўка ё? – не ўтрымаўся Рыгор і таксама павёў носам. Яму зусім не здавалася, што пахне порахам: пахла вызначана супам харчо. Ягоны рот напоўніўся сьліной і ён адчуў, што дзеля добрага абеду гатовы абрабаваць заадно і сталоўку. Дырэктар маўчаў, і Рыгор тыцнуў яго руляй у зад. – Сталоўка ёсьць, кажу?
– Гэта я сабе суп заварваю, таму пахне, – спатыкнуўшыся, нясьмела адказаў дырэктар.
Яны дайшлі да лесьвіцы і пачалі спускацца. Рыгор думаў, што гурток гарачага супу – гэта вельмі нядрэнна. Суп з канцэнтрату вядома саступае сьвежазваранаму, але ў гэткіх умовах на першым месцы – шпаркасьць. А Лявон разважаў ужо пра іншае: ці робіцца быцьцё менш зьневажальнае, калі ў цябе ў руках аўтамат, і ты можаш загадваць камусьці і вырашаць, жыць яму ці ня жыць? Ён вёў рукой па драўляных парэнчах і адчуваў стомленасьць. Яму ўжо пачынала пазяхацца.
Спусьціўшыся на два пралёты, дырэктар адчыніў цяжкія краты. Зноў пацягнуўся калідор, але ўжо больш змрочны, падземны. Дзьверы зрабіліся мэталічныя, з кодавымі замкамі.
– Вам даляры ці рублі? – пацікавіўся дырэктар, запавольваючы крок. Ён ужо ўвайшоў у ролю банкіра, які выдае кліенту ўклад, і перастаў дрыжэць.
Рыгор павярнуўся да Лявона, поглядам запытаўшы яго. Лявон паціснуў плячыма.
– А ты, дружа, ці купляў кватэру калі? – спытаў Рыгор у дырэктара. – За яе далярамі плацяць ці рублямі?
– Я жыву з мамай, – унікліва адказаў дырэктар.
Ён панурыўся, быццам паказваючы, што ня хоча браць на сябе адказнасьць за прыняцьце значнага вырашэньня, але нікога не прысьпешвае і гатовы чакаць, пакуль кліент робіць выбар. Рыгор выглядаў разгублена, пытаньне пра валюту засьпела яго зьнянацку. Ён пачухаўся. Лявон адзначыў, што Рыгор паводзіць сябе вельмі падобна да сапраўднага крымінальніка. Звычкі, манеры, лексіка. Хоць, зь іншага боку, хіба ён бачыў крымінальніка? Можа, яны цалкам іншыя.
– Чуеш, а якую валюту больш бясьпечна браць? – зноў запытаўся дырэктара Рыгор, спрабуючы ўсё прадугледзець. – Можа, нумары купюр з даляраў усе запісаныя, а з рублёў – не? Ну ці наадварот? Каб ня вылічылі нас потым?
– У нас усё ўлічанае, – дырэктар з вартасьцю нахіліў галаву. Але потым зразумеў, што, засмучаючы рабаўнікоў, можна атрымаць кулю ў лоб, і дадаў: – Калі пасьпяшацца, дык можна штосьці прыдумаць, самі ж бачыце, як павольна ўсё працуе. На’т спэцназ даводзіцца з цэнтру выклікаць.
Пачуўшы пра спэцназ, Рыгор больш ня бавіўся і запатрабаваў набіць сваю торбу далярамі, а заплечнік Лявона – рублямі. Дырэктар набраў на бліжэйшых дзьвярох код, разнасьцежыў іх і, памацаўшы рукой за вушаком, запаліў сьвятло. І адразу ж пайшоў адчыняць суседнія дзьверы, а Рыгор зь Лявонам зазірнулі ўнутар.
На падлозе высілася вялізарная куча пачкаў з далярамі. Памяшканьне было прыкладна пяць на пяць мэтраў, і ўздоўж сьцен стаялі стэляжы з паліцамі. Хутчэй за ўсё, ад пачатку меркавалася складаць пачкі на паліцы, але калі месца не хапіла, грошы сталі валіць наўпрост на падлогу. Рыгор стаяў узрушаны. Урэшце ўвайшоў, павярнуўся да кучы даляраў сьпіной і паваліўся на яе, раскінуўшы рукі. Лявон усьміхнуўся, гледзячы на яго, але сам уваходзіць ня стаў, бо сачыў дырэктара, які корпаўся ля наступных дзьвярэй. Ад даляраў пахала сьвежай паперай і чымсьці яшчэ, Лявон пакуль што ня мог распазнаць.
– Памятаеш, Лявон, як мы дзівіліся: дзе людзі грошы бяруць? – паслабленым голасам мовіў Рыгор, беручы ў рукі то адзін, то другі пачак, і разглядаючы іх. – Няўжо ўсе тут бяруць?..
Нарэшце ён устаў, расшпіліў торбу дый пачаў хутка кідаць у яе пачкі. Торба напоўнілася імгненна; яна здавалася нікчэмна драбнюткай у параўнаньні з грудай грошай, якая ані не паменшылася. Рыгор штурхнуў торбу нагой і застаўся незадаволены ейнай друзласьцю. Ён высыпаў даляры на падлогу і пачаў складаць ізноў, цяпер ужо шчыльна і акуратна. Зашпіліўшы маланку, ён зь цяжкасьцю закінуў торбу на плячо і выйшаў у калідор.
– Хадзі, вазьмі рублёў. Толькі купюры выбірай якія буйнейшыя, – сказаў ён Лявону і падаў яму невялікі поліэтыленавы мяшок з напісам «Nivea». – Сюды таксама насыпай. Можа, у цябе яшчэ мяшкі ёсьць з сабой?
У Лявона мяшкоў не было. Ён увайшоў у суседні пакой, зірнуўшы дырэктару ў вочы так, што той адступіў на крок, і ўбачыў там дакладна такую ж карціну: гару рублёў у пачках на падлозе. Рублёвы пах быў падобны да даляравага, але адрозьніваўся большай сьвежасьцю. Лявон памяшаў нагой гару. Сярод пачкаў чырвоных дзясятак і зеленаватых дваццатак трапляліся бледна-сінія пяцідзясяткі і ружовыя сотні. Лявон пачаў выбіраць сотні і напаўняць заплечнік, краем вуха слухаючы размову Рыгора з дырэктарам.
– А ты чаго стаіш? Набяры хоць у кішэні баксаў!
– Не, дзякуй.
– Ня будзь дурнем. Ніхто ж не пазнае! Шкадаваць потым будзеш. Усё роўна ж не твае грошы, а казённыя. Чуеш, а золата ёсьціка ў вас?
– Ёсьць і золата.
– Ух! Я чмурэю проста! Мы яшчэ прыйдзем да цябе, зараз усё роўна ня ўцягнем. Ты як, ня супраць? Ха-ха! А суп яшчэ застаўся ў цябе?
Дырэктар маўчаў, палічыўшы пытаньне пра суп не патрабуючым адказу жартам. Але Рыгор не жартаваў:
– Што маўчыш?! Пагарджаеш мяне, ці як? Суп застаўся, кажу?
– Ой! – мяркуючы па голасе, дырэктар атрымаў штурхель руляй. – Прабачце, я думаў, вы не сур'ёзна. Так, застаўся суп! Вы зь якім густам любіце? У мяне харчо і курыны.
– Гэта добра. Абодва паспрабуем. Ты мне вось што яшчэ скажы: навошта ў нядзелю на працы тырчыш?
– Мне падабаецца тут. Я справаздачы складаю, суп вось ем...
Яны павярнулі галовы да Лявона, які зьявіўся з напоўненым заплечнікам у адной руцэ і мяшком у другой. Выглядаў ён кепска: стомлены твар, цьмяны погляд пад ногі. Рыгор занепакоена спытаў, ці ўсё ў парадку, і Лявон адказаў, што проста хоча спаць. Дырэктар прапанаваў яму выпіць кавы, каб узбадзёрыцца. Яны пайшлі назад, зараз ужо ў іншым парадку: наперадзе Рыгор, за ім дырэктар, ззаду Лявон. Рыгор напомніў дырэктару пра суп, і той з найсур’ёзьнейшым выглядам сказаў, што памятае. Лявон выказаў сумнеў, ці патрэбныя ім кава з супам, бо спэцназ можа наляцець з хвіліны на хвіліну. Рыгор паглядзеў на гадзіньнік і супакоіў Лявона: з узьняцьця сьцяга прайшло ўсяго дваццаць хвілін, і нават калі сьцяг заўважылі, дык у іх ёсьць яшчэ паўгадзіны, пакуль спэцназ дабярэцца сюды з цэнтру.
Рыгор і Лявон уселіся ў прымальні на канапе, а дырэктар пайшоў у свой кабінэт грэць электрачайнік. Рыгор закурыў і павольна, знарочыста гучна, каб чуў дырэктар, пачаў расказваць сьвежы анэкдот:
– Сустрэліся аднойчы тры бандыты – Саня Руды, Сярога Чырвоны ды Дзімон Барвяны. Выпілі яны моцна дый паспрачаліся – хто зь іх найбессаромнейшы і найбязьлітасьнейшы. Саня Руды кажа – я аднойчы абрабаваў банк і дырэктара забіў. Сярога Чырвоны кажа – я аднойчы рабаваў банк і дырэктара забіў, і касіраў забіў, і кліентаў забіў. Дзімон Барвяны кажа – а я аднойчы абрабаваў банк і ўсіх жывымі пакінуў. Саня Руды ды Сярога Чырвоны сьмяюцца – ты ў нас найсумленьнейшы і найжаласьнейшы. А Дзімон Барвяны адказвае – дурні, дык гэта толькі аднойчы было, усяго ж я абрабаваў дваццаць чатыры банкі.
Рыгор паглядзеў на Лявона – ці хоць усьміхнецца? – але той быў сур'ёзны і засяроджаны. Тым часам з кабінэта зьявіўся дырэктар з падносам, на якім стаялі плястыкавыя кубачкі з кавай і плястыкавыя слоічкі з супам, ужо напоўненыя кіпенем. Па ягонаму бледнаму твару Рыгор зразумеў, што анэкдот паўплываў. У паветры разьліваўся мясны водар, і Рыгор праглынуў. Ён ведаў, што трэба пачакаць колькі хвіляў, пакуль суп заварыцца, і, адцягваючы сябе ад нецярплівых думак, пачаў акуратна закасваць ніз свае шапкі, каб вызваліць рот паесьці. Лявон у задуменьні ўзяў у рукі кубачак з кавай і пачаў павольна круціць яго пад невялікім нахілам, назіраючы, як шума пакідае сьляды на сьценках. Усе маўчалі.
– У цябе паслухаць штосьці ё? – парушыў цішыню Рыгор, зьвяртаючыся да дырэктара. – Радыё там ці яшчэ штосьці?
– Радыё няма. У нас забаронена, – суха адказаў дырэктар.
– Пакрыўдзіўся на нас? Кінь, усё ж застрахаванае! Каму можа быць дрэнна праз маленькае рабаваньне, – дабратліва сказаў Рыгор. – Ты не хвалюйся, у анэкдота яшчэ і другі канчатак ёсьць, слухай. Значыцца, Саня Руды ды Сярога Чырвоны сьмяюцца – ты ў нас найсумленьнейшы і найжаласьнейшы. А Дзімон Барвяны адказвае – дурні, я людзей кінуў паміраць са старасьці і хваробаў, а гэта нашмат бязьлітасьней! Ну як, лепш? – пасьмейваючыся, Рыгор пацягнуўся за супам. – Ужо заварылася. А лыжачкі ёсьць у цябе?
Дырэктар спахапіўся і прынёс са свайго кабінэта колькі чайных лыжак. Рыгор зьняў фольгу са слоічкі, удыхнуў гарачы духмяны пар і, зрабіўшы першы глыток, ухвальна мыкнуў. Дырэктар стаяў, абапёршыся на стол, Лявон працягваў круціць кубачак з кавай, і абодва глядзелі на Рыгора, як ён есьць. Рыгор моўчкі і спакойна зьеў абедзьве слоічкі супу, з палёгкай уздыхнуў і абвясьціў, што пара ісьці.
– А цябе мы прывяжам да фатэля, каб ты ня бачыў, у які бок мы рушылі. Не крыўдуй, дупка.
Дырэктар запэўніў, што ня будзе крыўдзіцца. Рыгор сарваў з вакна пупыркавую вяроўку, з дапамогай якой паварочваліся жалюзі, і прывязаў дырэктара да сакратарскага фатэля.
