5. Як Рыгор здабыў зброю
Аўторкам увечары Рыгор зьдзейсьніў свой плян. Позна вярнуўшыся з працы, млява павячэраўшы кукурузавым пірагом ды выпіўшы гарбаты з ванільнымі сухарыкамі, ён паскардзіўся таце на нястраўнасьць і галаўны боль. Тата ўсхваляваўся, распытаў пра зьедзенае і выпітае за дзень і даў Рыгору чорную таблетку актываванага вугалю. Пасьля чаго яны пажадалі адзін аднаму добрай ночы і разыйшліся па пакоях. Не заводзячы музыкі, Рыгор сеў ля дзьверэй і прыслухоўваўся, чакаючы, калі тата пойдзе ў лазенку. Ён ведаў татаву звычку падоўгу плёскацца пад душам перад існом і вельмі спадзяваўся на яе сёньня. Нарэшце сапраўды пачуўся скрып дзьвярэй і цяжкія крокі. Палілася вада; спачатку гучна, а потым раптам цішэй – гэта тата зачыніўся ў лазенцы. Дзеля пэўнасьці Рыгор пачакаў у засадзе яшчэ хвілінак пяць, страхуючыся ад мажлівага вяртаньня таты – магло здарыцца, што той забыўся пра рушнік ці чыстыя майткі.
Зьмеркаваўшы, што час надыйшоў, Рыгор ціхутка адчыніў дзьверы і на дыбачках рушыў у калідор, насьцярожана заміраючы. Вада ў лазенцы лілася. Хоць часу на выкраданьне было шмат, ён ня бавіўся. Увайшоўшы ў пакой таты, схапіў фатэль і падсунуў яго пад кніжны стэляж леваруч, балазе ён добра ведаў, дзе ў таты зьмяшчаюцца альбомы. Узьлезшы на фатэль, ён правёў пальцам па глянцавым карэньчыкам. Які альбом абраць з добрай сотні, было незразумела. Рыгор тыкнуў пальцам наўздагад і трапіў на сярэдняе таўшчыні кнігу ў сьветла-шэрай вокладцы, з назвай «Fra Filippo Lippi. Life and Works». Пагарнаў. У пачатку ішло трохі тэксту на ангельскай, а за ім – каляровыя ілюстрацыі з павялічанымі фрагмэнтамі і камэнтарамі. Карціны былі галоўным парадкам на рэлігійную тэму, чужую Рыгору, але ён рассудзіў, што імпартовы альбом павінны пэўна спадабацца калекцыянту. «Прасіцьму калаш, а на пісталеце сыдземся». Ён заціснуў кнігу пад пахай, рассунуў пакінутыя тамы па палічцы, каб не засталося пустэчаў, вярнуў фатэль на месца, і, выходзячы ў калідор, акуратна прычыніў дзьверы. Пракраўся ў свой пакой, хутка дастаў з шафы спартовую торбу, сунуў туды альбом, абуўся і высьлізнуў з кватэры.
* * *
Зьмяркалася. На лесьвіцы было ўжо цёмна, і Рыгор, спусьціўшыся на першы паверх, намацаў на сьцяне ўключальнік і запаліў сьвятло. На лаўцы ля пад'езду гутарылі ў прыцемках дзядзька Васіль і дзядзька Міхась. Іхная спрэчка зараз перажывала спакойную фазу, і была больш падобная да шчырае размовы.
– Не магу адмовіць Талстому ў велічы, Міхась, – напаўголасу даводзіў дзядзька Васіль. – Але і ты мусіш пагадзіцца, што Талстой – ня больш як нязграбны і недарэчны вучань Флябэра. Няспраўны, але зь вялікай фізычнай сілай.
– Васі-іль! – з крыўдай і дакорам адказваў дзядзька Міхась. – Ды як ты можаш іх наогул параўноўваць! Флябэра, які напісаў пару сьлязьлявых жаночых раманаў і Талстога, які пакінуў 90 тамоў жывое глыбокае думкі, філёзафа, асьветніка, змагара за праўду!
– Слухайце анэкдот, – сказаў Рыгор, загадзя ўсьміхаючыся. – Заходзіць аднаго разу Набокаў у гастраном па піва і бачыць: Талстой купляе бутэльку гарэлкі, а на вуліцы яго Флябэр чакае. Набокаў зьдзівіўся і пайшоў па свае справы. На другі дзень заходзіць Набокаў ізноў па піва і бачыць: Талстой ізноў купляе бутэльку гарэлкі, а на вуліцы яго Флябэр чакае. Набокаў зьдзівіўся і пайшоў. На трэці дзень, калі ўсё паўтарылася, Набокаў ня вытрымаў і пытаецца Флябэра – чаму Талстой увесь час гарэлку купляе, а ты ані разу? Флябэр адказвае – ён «Анну Карэніну» з маёй «Мадам Бавары» сьпісаў, дык цяпер цэлы месяц прастаўляецца.
Дзядзька Васіль зарагатаў, трасучы выстаўленым уверх сухенькім адзінцам, а дзядзька Міхась захлынуўся з абурэньня і колькі сэкунд маўчаў, спрабуючы набраць у грудзі паветра. Не чакаючы адлупу, Рыгор махнуў ім рукой.
* * *
Рыгор пайшоў ува ўсю сілу. Спазьніцца ён ня мог, бо пэўны час сустрэчы ніхто не пазначаў, але яму карцела хутчэй дабрацца да месца. Да тога ж ён нечакана падлавіў сябе на тым, што адчувае боязь перасьледу, нічым не абгрунтаваную. Рыгор пасьмяяўся сам зь сябе: ну хто, хто можа гнацца за ім? Але трывожнае пачуцьцё засталося. Увечары, у прыцемку, ішлося прыкметна лягчэй і хутчэй. Запаліліся ліхтары, і ён пачаў назіраць за сваім ценем, як той, насычана-чорны, узрастае з-пад ног, бляднее, рашчыняецца па меры падаўжэньня і, нарэшце, саступае месца новаму, ад наступнага ліхтара. Насустрач трапляліся ночныя матылькі ды нейкія невялічкія жукі, што праляталі мэтліва і нячутна, удзень ён аніколі такіх ня бачыў. Калі яны траплялі пад сьвятло ліхтароў, на асфальту можна была заўважыць іхныя ценьчыкі, дробныя і бясформавыя.
Дарога была нескладаная, але доўгая, нават даўжэйшая чымся да працы. Прайшоўшы, па адчуваньні, палову шляху, Рыгор узгадаў, што ня ўзяў з сабою падсілкавацца. Усе крамы былі ўжо зачыненыя, і ён зьлёгку запанікаваў. Ён паляпаў па кішэнях і знайшоў-такі маленькую мятную цукерку, якую адразу ж адправіў у рот, а фаньцік сунуў назад у кішэню.
Да брамы вайсковага гарадку Рыгор наблізіўся ўжо поўнай ноччу. Бліжэйшы ліхтар не гарэў, над галавою змрочна высіліся вялізныя хвоі. Весьнічкі сталіся зачыненыя, гузіка пазваніць ён не знайшоў. Сама брама была вельмі высокая, з тоўстых жалезных дубцоў, з вострымі дэкаратыўнымі дзідамі зьверху. Пра тое, каб пералезьці празь іх, можна было і ня думаць. Ён хвіліну пастаяў ля брамы, у надзеі, што яго заўважаць. Ледзь відомы наперадзе КПП быў незаселена цёмны. «Антоооось!» – крыкнуў ён, адважыўшыся парушыць цішыню. Пастаяў яшчэ хвіліну – ці пачуе Антось? «Няўжо Андрон мяне падмануў? Не, ня мог ён гэта зрабіць!» Рыгор раззлаваўся. Ён пайшоў уздоўж плота, разважыўшы, што ў ім можа сустрэцца якая шчыліна. Але плот быў непрыступны, белыя бэтонавыя пліты без адзінае шчыліны цягнуліся наперад і наперад. Прайшоўшы мэтраў пяцьсот, Рыгор у роспачы стаў шукаць у кішэнях яшчэ адну цукерку. Ён паабяцаўся цяперака заўсёды мець пры сабе дзясятак цукерак. «А раптам Антось адыходзіў у прыбіральню, прыкладам? Акрамя таго, можна ж паспрабаваць падлезьці пад брамай», – ён узрадаваўся на гэтую новую мажлівасьць і павярнуў назад.
За паўгадзіны ягонае нябытнасьці нічога не зьмянілася. Будка КПП цямнела за брамай, весьнічкі былі зачыненыя. Між брамай і асфальтам можна было прасунуць хіба што руку. Думка пра вяртаньне ні з чым разьюшыла яго. У прыкрасьці Рыгор схапіўся за дубцы і патрос іх. Брама трошкі варухнулася. Ён пашукаў вачыма замок або завал, але створы брамы нічым не злучаліся. Мабыць, брама зачынялася электрычнымі штурхачамі, зьмешчанымі ў падмурку. Рыгор паспрабаваў рассунуць створы, і яны зь вялікай цяжкасьцю паддаліся, утварыўшы шчыліну, у якую ён бязь лішніх роздумаў пачаў шчаміцца. Моцна прыціснула жывот, але ён напружыўся і вырваўся ўнутар. Створы пругка злучыліся за ім. «Як усё проста сталася. Вось толькі куртку прыйдзецца зараз праць». У цемры не было відаць, ці запэцкалася куртка, але Рыгор у гэтым не сумняваўся. Ён як мог атросься. «Халера зь ім, якая справа Антосю да маёй курткі? Брудная яна ці не, усё роўна».
Рыгор наблізіўся да КПП і зазірнуў у вакно. Там бачыўся стол зь нязьменнымі газэтай і алоўкам, і фатэль за ім. Далей была цемра. «Можа, ён сьпіць на падлозе? Яны ж тут вайскоўцы, а значыцца спартанцы». Рыгор абышоў будку вакол. З далёкага боку ў будцы была дзьверка, зьнізу засьветленая ліхтаром, а зьверху пакрытая чорным ігольчастым ценем ад галін суседняе хвоі. «Шкада, Лявона няма – падзівіўся бы на прыгажосьць», – Рыгор адважна штурхнуў дзьверку. Яна была незачыненая; сьвятло ліхтара і чорны ўзор імгненна трапілі ўсярэдзіну і ляглі на падлогу, часткова асьвятліўшы шафу ля задняе сьцяны. «Анікога. Дзе ж цяпер шукаць гэтага чортава Антося?» Ён увайшоў у будку, памацаў рукою па сьцяне побач зь дзьвярыма. Уключальнік сапраўды знайшоўся, загарэлася сьвятло. Ігольчасты ўзор ізьнік, але затое ў пакоіку адразу зрабілася ўтульна. Рыгор рассудзіў ненадоўга застацца ў КПП і адпачыць. Можа, Антось убачыць сьвятло і прыйдзе даведацца, хто яго ўключыў? Рыгор прычыніў дзьверы, паставіў торбу на падлогу і, паддаўшыся натхненьню, расчыніў шафу. Ягоныя надзеі спраўдзіліся: на адной з вольных ад папер палічак ляжаў пачаты пакунак дробных пернічкаў. Ён з палёгкай згроб яго, зачыніў шафу, сунуў пернічак у рот і сеў за стол. Пернік быў чэрствы, амаль каменны, і прыйшлося пасмактаць яго перад тым, як раскусіць. Але гэта было лепш за нічога, і на душы ў Рыгора трохі паспакайнела. Ён прыцягнуў газэту, яна менавалася «Савецкая Беларусь». Рыгор перагарнуў яе апошняй старонкай уверх, але крыжаванкі там не было. Не было яе і на папярэдняй. «Дзіўна, навошта ж тады аловак?» Рыгор гартаў газэту ў пошуках якіх падкрэсьленьняў ці пазнак на палёх, але ўсё было чыста. У шуфлядах было пуста.
Ён жаваў пернічкі і глядзеў на жоўта-сіняе адлюстраваньне нутробаў КПП у ваконным ішкле. Зьлева, з боку брамы, адбіткі не парушаліся нічым, а праваруч праз адлюстраваньне шафы прасьвечваў ліхтар. Рыгор уявіў, што нехта глядзіць на яго звонку, нябачны і пагрозьлівы. Яму зрабілася ніякавата, і пернікі ўжо ня лезьлі ў горла. Ён запіхаў рэшткі пакунка ў кішэню, устаў і, змацаваўшыся, пагасіў сьвятло. За колькі страшных сэкунд, пакуль палачкі ў вачох мяняліся месцамі з коўбачкамі, ягоная кашуля прыліпла да сьпіны. Нарэшце рэзкасьць навялася, і ён убачыў за вакном усё тое ж: пустынны адрэзак дарогі і нерухомыя хвоі. Яму раптам прыйшло ў галаву, што Антось можа сачыць яго з-за цёмных камялёў, але ён прымусіў сябе ня думаць пра гэта. Закурыў. Лаючы Андрона зь ягонымі парадамі ды сваю даверлівасьць, Рыгор так моцна пстрыкнуў пальцам па цыгарэце, абтрасаючы попел, што яна трэснула. Нічога не заставалася, як пайсьці шукаць Антося наўзгад, спадзяючыся толькі на шацунак.
Ён ляпнуў дзьвярыма КПП і рушыў углыб вайсковага гарадка. Хвоі неўзабаве скончыліся, і ўздоўж дарогі пацягнуліся двухпавярховыя пабудовы. Вулічныя ліхтары гарэлі спраўна, але ні ў водным з будынкаў не сьвяцілася ні вакенца. «Цікава, што гэта: казармы, канцылярыі, склады ўзбраеньня? Ці ёсьць там хтосьці? Трэба пайсьці паглядзець, усё роўна мне ўжо губляць няма чаго. На’т калі наскочу на ахову, дык прыдумаю якую казку. Прыкладам, што прышоў наведаць стрыечнага брата і нясу яму альбомы паглядзець», – Рыгора засьмяўся з абсурду сытуацыі. Ён сунуў у рот пернічак і падыйшоў да бліжэйшага ўваходу. Перад тым, як пацягнуць клямку, ён агледзеўся і – шацунак! – заўважыў на другім баку дарогі, наперадзе, сьвятло ў вакне другога паверху. Рыгор пасьпяшаўся туды. Звонку не праглядалася, што знаходзіцца за вакном, яно было зачыненае жоўтымі фіранкамі са зварушлівымі карункавымі бакамі. Дзьверы ў будыніну зьмяшчаліся рыхтык пад гэным вакном. Рыгор насьцярожана ўвайшоў, рыхтуючыся да непрыемнасьцяў. Лямпачка над уваходам асьвятляла пачатак лесьвіцы наверх, справа і зьлева сыходзілі ў прыцемкі калідоры. Ён падняўся на другі паверх і адразу пазнаў патрэбны пакой па яркай палосцы сьвятла з-пад дзьвярэй. Рыгор патрываў. Усярэдзіне слухалі бурлівы фінал нейкага скрыпічнага канцэрту, і гэта надало яму сьмеласьці. Ён пастукаў. Пачуўся шум крэславых ножак па падлозе і імклівыя крокі. Дзьверы адчыніліся, і ён адразу пазнаў Антося праз круглыя акуляры. Антось быў менавіта такі, як уяўлялася Рыгору: сярэдняга росту і сярэдніх гадоў, худзенькі, вельмі ахайны мужчына са сьветлымі валасамі і пшанічнымі вусікамі. Вусы дзіўна выглядалі на ягоным мяккім твары з дробнымі недарослымі рысамі.
– Здароў, Антось! Мяне клічуць Рыгор, я па справе. Цябе мне Андрон параіў, – Рыгор чамусьці думаў пра запэцканую куртку, і яму было няёмка.
– Так, ведаю Андрона. Заходзьце, – Антось павярнуўся і схаваўся за фіранкай, таксама жоўтай, нацягнутай паміж дзьвюма шафамі паабапал дзьвярэй. – Дзьверы зачыняйце.
Антось чымсьці зашамацеў у глыбіні пакоя. Рыгор прайшоў за фіранку і пасьпеў заўважыць, як той схаваў нешта ў шуфляду. Стол стаяў насупраць уваходу, пад акном. Справа і зьлева ўся прастора была запоўненая шэрымі кардонавымі скрынямі розных памераў. «Няўжо яны набітыя зброяй?» – уразіўся Рыгор. Вось яна, мэта!
– Сядайце, – Антось паказаў Рыгору на адзінае ў пакоі крэсла, што стаяла ля стала. Рыгор скінуў торбу на падлогу і сеў, адчуўшы нязручнасьць праз тое, што ён сядзеў, а Антось стаяў. Але Антось нязмушана прыхінуўся сьпіной да нагрувашчваньня скрыняў і чакаў, увасабляючы сабой чысьціню і акуратнасьць. На ім быў цёмна-зялёны вайсковы строй, які рабіў яго яшчэ больш танклявым, і фрывольныя жоўтыя тэпцікі.
– Андрон маўляў, ты альбомамі па жывапісу цікавісься. Вось я і прынёс табе адзін рэдкасны, – нягледзячы на халодна-афіцыйны зварот Антося, Рыгор спадзяваўся ўсё ж перайсьці на «ты». Антось моўчкі глядзеў на яго, і ён сунуўся ў торбу: – Зараз убачыш, які надзвычайны: Фра Філіппа Ліппі! Ліфэ Анд Воркс!
Не чакаючы, пакуль Рыгор дастане кнігу, Антось гэтак жа моўчкі перасёк пакой, адсунуў адну са скрыняў і адчыніў іншую, што стаяла за ёй. Скрыня была поўная альбомаў. Антось пачаў вымаць іх адзін за адным і неўзабаве дастаў дакладна такое ж выданьне Піліпа Ліпі.
– Яно?
Рыгор зьбянтэжана кіўнуў.
– Усё, што можна здабыць у Менску, я ўжо маю. Таму дзякуй, але не патрэбна. Вас што да мяне прывяло? – Антось пачаў складаць альбомы назад у скрыню і нават не глядзеў на Рыгора, быццам ведаючы адказ загадзя.
– Мне два калашы патрэбныя, дружа. Вельмі патрэбныя, – падкрэсьлена засмучаным голасам мовіў Рыгор. Ён разгледзеў крадком сваю куртку – на грудзёх было колькі чорна-іржавых палос. У гэты момант скрыпічны канцэрт скончыўся, і настала цішыня. – Гэта Паганіні граў? Магу дыскаў табе прынесьці паслухаць, у мяне іх шмат. Раз ужо з альбомамі такая прыкра выйшла. Ці скажы, якія іншыя кнігі патрэбныя, я пашукаю.
Напружаная атмасфэра ўжо пачала раздражняць Рыгора, замільгалі абрыўкі думак пра гвалт над Антосем. Ён падумаў, што сказаў ужо досыць, што цяпер хай кажа Антось, калі хоча, і павярнуўся да стала. На ім ляжаў разгорнуты альбом зь незразумелымі абстрактоўнымі кампазыцыямі. Абедзьве старонкі развароту былі запоўненыя супляценьнем каляровых плямаў, лініямі, кропкамі. Каб разгледзець абстракцыі лепей, Рыгор падняў альбом са стала, і ўбачыў пад ім вялікую паперу з алоўкавымі малюнкамі кацянят.
– Гэта ты намаляваў, браценік? Якая прыгажосьць! – не ўтрымаўся Рыгор і з захапленьнем павярнуўся да Антося.
Антось выпрастаўся і стаяў, пачырванеўшы са зьбянтэжанасьці. Рыгор здагадаўся, што сваім зьяўленьнем ён перапыніў ночныя натхненьні мастака-пачаткоўца, і схаваныя ў шуфлядзе былі хутчэй за ўсё алоўкі. Ён паклаў альбом, узяў малюнак у рукі і разглядаў. Намаляваных каляровымі алоўкамі каткоў было зь дзясятак, галоўным парадкам яны сядзелі, сьціпла абгарнаючы сябе хвастамі, адзін спаў, а адзін выгінаў сьпіну.
– Асабліва вось гэтыя трое добрыя! Як жывыя. Такі прыгажун! – Рыгор правёў пальцам па паласатым баку кацяняці, крайняга з трох, размаляванага аранжавым і жоўтым. – А шчанюкоў можаш?
Антось падыйшоў, нахіліўся і нясьмела спытаў, які менавіта прыгажун. Ад яго дыхнула адэкалёнам і часныком. Рыгор тыцнуў у прыгажуна.
– Так, гэта мой улюбёны, як ты здагадаўся? Шчанюкоў таксама магу, але каткі мне больш даспадобы. Калі дакладней, дык кацяняты і шчанюкі роўна любыя, але ведаючы, хто зь іх потым вырасьце, немажліва ставіцца да іх аднолькава.
– Што ты маеш на ўвазе? – Рыгор неўзаметку расчыніў куртку так, каб брудных палос на грудзёх не было відаць, але жывот хаваўся.
– Я маю на ўвазе тое, што са шчанюкоў потым вырастаюць сабакі, таксама харошыя, але батрацкія стварэньні, занадта залежныя ад чалавека. Тым часам як каты выдатныя бездакорна. І калі яны зьлёгку пыхлівыя, дык гэта мне падабаецца.
– А чаму ж ты ня возьмеш сабе жывых кацянят?
– На гэты конт у мяне другая тэорыя, – усьміхнуўся нарэшце Антось. Гэта была ягоная першая ўсьмешка, і яна даканцова скарыла Рыгора. – Калі хочаш добра маляваць кацянят, дык мець іх нельга. Трэба сумаваць па ім, марыць пра іх. Малюнак з натуры надта роўны і просты, я б на’т сказаў – неадухоўлены. Нават ягоная вонкавая форма не дасканалая, як можа падацца на першы погляд, яна толькі суха адбівае відомае воку. Поўная ж дасканаласьць дасягаецца працай душы і сэрца.
Рыгор паківаў. Ён трымаў у руках малюнак і наважыўся абавязкова выпрасіць яго сабе. Дзеля падтрыманьня гутаркі ён спытаў:
– Але хіба нельга зрабіць накід з натуры, а потым укласьці ў яго душу, калі канчальна дамалёўваць будзеш?
– Нельга. Душа мусіць быць у кожнай лініі кацяняці, пачынаючы з самай першай і канчаючы самай апошняй.
Яны пагутарылі яшчэ колькі хвілін, ужо без усялякай напругі, амаль як старыя сябры. Потым Антось сам прапанаваў схадзіць на склад зброі, а на пытаньне, што Рыгор будзе яму абавязаны, толькі махнуў рукой. Рыгор ужо шкадаваў, што прышоў да Антосю па справе, а не проста так. Любы чалавек! Але зь іншага боку, не прыйдзі ён па справе, як бы яны пазнаёміліся? Каб ісьці вонкі, Антось зьняў тэпцікі і надзеў боты. Паводле ягоных слоў, склад знаходзіўся побач, хвілінах у пяці хады. Перад сыходам Рыгор спытаў, ці ня знойдзецца ў Антося чаго пад’есьці. Антось з ахвотай прапанаваў зайсьці ў сталоўку, у будынку насупраць.
– Але зараз жа ноч? Там пэўна зачынена і нікога няма?
– Адчынім. Знойдзем што паесьці. Я таксама адчуў апэтыт, гледзячы на цябе! Гэта на’т рамантычна – вячэраць удваіх ціхай летняй ноччу.
Неўзабаве яны ўжо ўваходзілі ў сталоўку. Антось павярнуў уключальнік, і на столі загулі і заміргалі, запальваючыся, лямпы дзённага сьвятла. Па прасторнай зале цягнуліся шэрагі сталоў з лаўкамі, а ў адным з кутоў зьмяшчалася раздаткавае акенца і дзьверы на кухню. Антось рушыў наўпрост туды, Рыгор за ім. Яны апынуліся ў шырокай паўцёмнай кухне зь вялізнымі электраплітамі, шырокімі сталамі ды халадзільнікамі.
– Гатаваць, калі шчыра, вельмі лянота, – сказаў Антось, – Як табе падабаецца такі варыянт: мы зьямо па місачцы баршчу, выдатна смачнага ўчорашняга баршчу, ды па чакалядцы? Ну і па сто грамаў, вядома?
Рыгор ахвотна пагадзіўся на боршч і чакалядку, але выпіць з выбачэньнямі адмовіўся.
– Калі б піва, тады іншая справа. Гарэлка, яна дужа цяжкая. Мне ж заўтра на працу, на’т паспаць не пасьпею. Пакуль дадому дабяруся, дзень будзе, дык лацьвей ужо зусім цьвярозым застацца.
– Навошта табе дадому? Заставайся тутака!
– Не, дружа, мне ісьці трэба абавязкова, – Рыгор пачаў тлумачыць пра тату, адначасна думаючы пра тое, што добра было б застацца. Але адразу ж бліснула думка пра рабаваньне ды пра Лявона і адсунула ўсё іншае. Антось зразумела паківаў, адкрыў адзін з халадзільнікаў і выцягнуў рондаль, да сьмешнага маленькі ў параўнаньні з паліцай, на якой ён стаяў. Ён усталяваў рондалец на фаерку, што зьмесьціла б яшчэ пяць такіх, і ўключыў пліту.
– Пакуль будзе грэцца, я схаджу за аўтаматамі. Табе якія? Ёсьць АК-74М і АКС, скарочаны.
– Нясі скарочаныя! Мне чым меней, тым лепей.
– Аптычны прыцэл парэбны? Ці ночны прыцэл? Ці гранатамёт?
– Не, гэта ўжо занадта, ня трэба.
– Пільнуй боршч, каб не ўскіпеў. Калі ўскіпіць, дык увесь колер істраціць. Я хутка, – і Антось пайшоў.
Рыгор паглядзеў на гадзіньнік, была палова на трэцюю. Наблізіў палец да фаерцы, на якой стаяў рондаль, але сьпякоты не адчуў і дакрануўся. Фаерка ледзь цяплела. Мда, пакуль такая грамада раскачыгарыцца, раніца надыдзе. Ён пацягнуў за клямку халадзільніка, спачатку трошкі, а потым з усёй намогі. Халадзільнік з глухім цмоканьнем адчыніўся. Усярэдзіне стаялі радамі слоікі з тушонкай і чырвонай фасольлю, асьветленыя слабай жоўтай лямпачкай. Рыгор узяў два слоіка фасолі і паклаў у торбу, каб зьесьці на зваротным шляху. Пачаў шукаць відэлец, каб таксама прыхапіць яго з сабой, ня жэрці ж фасолю рукамі. На стале ляжалі колькі нажоў і чарпак. Зазірнуў пад пакрыўкі вялізарных чанаў каля пліты; яны былі пустыя і пахлі мэталам. Усё было пыльнае, здаецца, кухняй не карысталіся.
Рыгор звык уночы спаць, і зараз адчуваў, як дзіўна працуе галава: асаблівая чысьціня і яснасьць думкі дзіўным парадкам спалучалася зь непасьлядоўнасьцю і нелягічнасьцю: прыкладам яго чамусьці вельмі насьмяшыла невялічкая калекцыя каўбасных этыкетак, налепленых збоку пліты. Усе этыкеткі былі круглыя або авальныя, і абавязкова чырвоныя ці ружовыя. Ён выйшаў у залю сталоўкі і патрапіў там на цэлы паднос з лыжкамі і відэльцамі. Потым прысеў за адзін са сталоў каля вакна. Стол быў накрыты клятчастай цыратай, шэрыя клеткі перамяжоўваліся з ружовымі, і на іхніх сутыках нараджаліся чырвоныя палосы. На вуглу цырата прадзіравілася, і відаць былі белыя валокны ейнага тканкавага падложку. Рыгора моцна хіліла ў сон, і, каб не папусьціцца, ён устаў і зноў рушыў на кухню. Пад рондалем ужо пачало шыпець, пацягнуўся саладкаваты ядомы пах. Рыгор голадна праглынуў.
Бразнулі дзьверы, пачуліся крокі. Зьявіўся Антось. Ён скінуў з пляча два аўтаматы і падаў іх Рыгору, а да ягоных ног паставіў сінюю поліэтыленавую торбу з напісам «Nivea».
– У пакеце патроны. Карыстайся. Як там наш боршч? Мяркуючы па паху, яго трэба есьці. Абяры стол, а я зараз.
Рыгор цёр вочы і пазяхаў. Ён схаваў зброю ў торбу, адхілена падзівіўшыся на ўласную абыякавасьць: яму нават не цікава было патрымаць аўтаматы ў руках. Ён паслухмяна выйшаў у залю і сеў за бліжэйшы стол; зараз трапілася цырата з галінкамі чорнае парэчкі на фоне сіне-жоўтае клетачцы. Праз хвіліну зьявіўся Антось з падносам у руках, на ім стаялі дзьве глыбокія сталёвыя міскі з баршчом, сподак з зубкамі часныку і няпоўная чарка гарэлкі.
– Ты як хочаш, а я вып'ю. Тады мая муза прачнецца і прыляціць на пах. Алькаголь і часнык! – Антось адпіў паўчаркі. – Дарэчы, старажытныя грэкі ня мелі музы выяўленчых мастацтваў. Але ўсё роўна хтосьці прачынаецца ўнутры!
Рыгор засьмяяўся на жарт і ўзяўся за боршч. Асноўным складнікам баршчу была фасоля, але згаладнеламу Рыгору нават спадабаўся гэткі варыянт. Ён глытаў гарачы боршч, крыху злаваў, што няма сьмятаны, і глядзеў на Антося, як той зьлёгку нахіляе галаву да кожнай лыжцы, як ходзіць у яго пад скурай невялічкі акуратны кадык. Антось чамусьці ня еў гушчы, а толькі цадзіў у лыжку булён. «Пэўна, ён потым яе асобна зьесьць», – меркаваў Рыгор.
– Ты чаму часныку не бярэш? – у сваю чаргу заўважыў Антось.
Сам Антось зьеў ужо зубкоў пяць, ня меней. Рыгор адказваў, што ня вельмі шануе часнык праз пах, які потым застаецца.
– Зусім не ясі часныку? – казаў Антось са зьдзіўленьнем. – Як жа табе тады атрымоўваецца нешта разумець у выяўленчым мастацтве?
Рыгор прыняў гэта за чарговы жарт, і хоць ён здаўся яму нязграбным, ветліва рагатнуў. Антось дапіў гарэлку і пачаў расказваць, што добры часнык набыць за грошы немажліва, трэба гадаваць яго самому, вось ён, прыкладам, спэцыяльна разьбіў градачкі каля стадыёну. Але і выгадаваць слушны часнык таксама няпроста.
– Магу навучыць цябе, як за ім прыглядаць. Навошта набіваць сабе гузы, калі можна пераняць чужы досьвед. Заходзь як-небудзь у сьветлы час, пакажу градачкі.
– Абавязкова зайду наступнага тыдню, – пагадзіўся Рыгор, думаючы пра сябе, што і сапраўды б зайшоў, калі б ня гэты непрыемны часныковы пах з Антосева рота.
– Так, прыходзь ува ўсякі дзень! Я тут заўсёды, – Антось адклаў лыжку і сядзеў, падпёршы галаву кулаком. Сподак быў пусты. Рыгор памятаў, што гаворка ішла яшчэ і пра чакаляд, але ўмацаваўся ды палічыў за лепшае ня згадваць пра яго, бо Антось і бяз тога вельмі яму дапамог. Сумленьне трэба мець. Лепей пра іншае.
– Чаму ты свае альбомы захоўваеш у скрынях? Зрабіў бы якія паліцы ці стэляжы?
– Усё проста – каб не пыліліся. Не выношу выціраць пыл з кніг.
– А чаму ты на абстрактныя карціны назіраеш, калі кацянят малюеш? Што гэта за мастак быў?
– Кандзінскі... Так проста гляджу, выцягнуў з адной скрыні выпадкова. Вывучаю яго апошнія колькі дзён. Нешта ў ім кранае мяне, але вызначыць, што менавіта, не магу, – Антось стаў задуменны. Мабыць, ён таксама захацеў спаць.
– Слухай анэкдот! – падміргнуў яму Рыгор. – Паклікаў аднойчы цар Левітана, Пятрова-Водкіна ды Кандзінскага – і загадаў, каб намалявалі яму па карціне, за царскі ўзнагарод. Левітан намаляваў пэйзаж з манастыром на беразе ракі – цару так спадабалася, што ён узнагародзіў Левітана дзесяцьцю куфрамі золата. Пятроў-Водкін намаляваў партрэт царскае дачкі ў вобразе Боскае маткі – цару так спадабалася, што ён выдаў прынцэсу за Пятрова-Водкіна замуж. А Кандзінскі намаляваў абстрактовую кампазыцыю. Цар глядзеў-глядзеў дый кажа – гэта што? Кандзінскі адказвае – вось гэтыя лініі ўтвараюць замкнёную вобласьць, антаганічную да фону, а вось гэтае кола захапляе гледача ў роўніцу палатна і ёсьць цэнтрам успрыманьня; карацей, гэта карціна. Цару спадабалася, і ён дае Кандзінскаму моркву. Кандзінскі кажа – гэта што? Цар адказвае – вось гэта аранжавая вось, прыгняцёная цьвёрдай паверхняй, а вось гэта зялёныя адрэзкі, якія імкнуцца зь яе; карацей, гэта палова царства.
Антось кіўнуў, паказваючы, што зразумеў анэкдот, але нават не ўсьміхнуўся. Рыгор зьмеркаваў, што пара ісьці. Ён устаў і коратка, але душэўна падзякаваў Антосю, пажадаў добрай ночы і папрасіў не праводзіць. Антось сядзеў і ківаў – падаецца, у яго нават не было сілаў варушыцца. Рыгор закінуў торбу на плячо і пакрочыў да выйсьця. На парозе ён азірнуўся і ўбачыў, што Антось сьпіць, паклаўшы галаву на рукі.
