4. Як Лявон ды Рыгор змовіліся

Тыдзень прайшоў хутка і непрыметна. Але назваць яго пустым не павярнуўся б язык – нагэтулькі лагоднае і павольнае было жыцьцё. Лявон хадзіў на інстытут і дадому, адпачываў на лаўках, чытаў часопісы, піў сок. Надвор'е стаяла прыемна сонечнае, зь лёгкімі белымі палосамі ў нябёсах. Увечары зьяўляліся аблокі, і дзякуючы ім заходы былі пышнымі і ўрачыстымі. Да свае вялікае прыкрасьці, Лявон жыў на трэцім паверсе, і дрэвы не дазвалялі атрымаць паўнавартаснае асалоды ад заходаў. Усяго ж паверхаў было дзевяць, і аднаго дню ў яго зьявілася дарэчная думка: спраўдзіць, ці ёсьць наверсе выйсьце на дах. Каб не забыцца пра думку, ён зьдзейсьніў яе адразу. Лявон падняўся на ліфце на дзявяты паверх, адчуваючы прыемную незвычайнасьць і нават таямнічасьць сваіх дзеяў. Паверх сустрэў яго коса намалёванай сіняй дзявяткай на сьцяне і высокімі чорнымі дзьвярыма праваруч, за якімі хавалася пляцоўка з кватэрамі. Лявон сунуўся налева, трапіў на лесьвіцу і пачаў падымацца, удыхаючы сухі пах беліва і бэтону. Прыступкі канчаліся на невялікай пляцоўцы, зь якой жалезная лесьвічка цягнулася да невялікага іржавга люку. Аніякага замка ня было відаць. Лявон ступіў на лесьвічку і спачатку штурхнуў люк, потым налёг на яго мацней – і ён туга, са скрыпам папусьціўся.

Сагнуўшыся і стараючыся не закрануць галавой за жалезную раму вакол люку, Лявон вылез на дах. І калі ён выпрастаўся, з захапленьня па ягонай сьпіне пабеглі дрыжыкі. Як жа там было добра! Шмат, вельмі шмат неба, і зусім блізка, значна бліжэй ніж зьнізу. Вялізарнае воблака ўздымалася збоку, сьветлае, але ўжо зь лёгкімі ценямі, што нагадвалі пра блізкасьць вечара. Ён стаяў нерухома, адчуваючы, як ветрык варушыць валасы. Тут люк рыпнуў, і Лявон спалохаўся, што ён можа зараз зачыніцца, пстрыкнуць і ня выпусьціць яго назад. Ён зьмеркаваў чымсьці падперці люк і ў пошуках палкі ці каменя наблізіўся да парапэту, спрэс залітога смалой, чорнай і цьвёрдай, у некаторых месцах бліскучай. Парапэт даходзіў яму да поясу і быў даволі шырокі, так што Лявон нават не адчуваў страху вышыні. Верхавіны дрэў клубіліся ўнізе, наводдаль высіліся суседнія дамы, а ў разрывах паміж імі было відаць, як сыходзяць да гарызонту зялёныя землі. Там, пэўна, горад сканчаўся, і Лявона пацягнула туды, удалячынь. «Чаму ж я ніколі...» – падумаў быў ён, але люк ізноў рыпнуў. Каб недарэчна не засесьці, Лявон рассудзіў зараз сысьці, а на заходзе вярнуцца, прыхапіўшы з сабою соку, крэселка і штосьці падперці гэты рыпучы люк. Аднак, вяртаючыся, ён лаяў сябе за маладушнасьць: хіба ж мог люк зачыніцца і пстрыкнуць, ня маючы ані замка, ані запора?

Перад тым, як вярнуцца ў кватэру, ён спусьціўся на першы паверх і зазірнуў у паштовую скрыню. Месяц ці два таму, калі тэлефон сапсаваўся, Лявона папярэдзілі на ўнівэрсытэце, што цяпер афіцыйная сувязь будзе падтрымвацца толькі поштай. Лявон не зусім разумеў, навошта патрэбная гэтая пошта, калі ён і бяз тога кожны дзень бывае на занятках, але завёў лаяльную звычку штодня правяраць скрыню. Звычайна скрыня пуставала ці зьмяшчала нікчэмную газэтку, але сёньня яго чакаў ліст ад Рыгора. Лявон разарваў капэрту проста ў ліфце і прачытаў прапанову: пайсьці суботай у лазьню разам, але крыху раней, а дванаццатай, калі ў апарне яшчэ чыста і горача. Лявон узрадаваўся запрашэньню. Хоць ягоны звычайны мыцьцёвы дзень была нядзеля, а мінулае суботняе наведваньне ня надта спадабалася яму праз шматлюдзтва, шум і бруд, але мажлівасьць пабачыць новага прыяцеля перавешвала ўсе мінусы. Таварыскасьць і актыўнасьць Рыгора, хай і дурнаватая, прыемна бударажыла Лявона. Гэта падмацоўвалася тым, што Рыгор быў старэйшы і здаваўся Лявону чалавекам сталым, дасьведчаным і мудрым.

З прыемнасьцю ў думках Лявон прылёг на канапу і неўзабаве задрамаў. Заход ён праспаў, аднак ані не засмуціўся, бо наперадзе гэтых заходаў было яшчэ шмат, нічым не абмежаваная колькасьць. Галоўнае, што выйсьце на дах знойдзенае, і шлях пракладзены.

* * *

У пятніцу ўвечары, вяртаючыся дадому, Лявон знайшоў мабільнік. Мякка зьмяркалася, пахла лісьцем, калыхаліся цені ад ліхтароў. Тэлефон ляжаў ля сьцяны кінатэатра, пад афішай, побач з газэтай, якую варушыў ветрык. Лявон, загадзя шкадуючы, што тэлефон пацярпеў праз упадак, падабраў яго на рукі. Пэўна, ён дарагі, падумаў Лявон. Хоць можа і танны, я ж ня знаўца. Ён паспрабаваў паглядзець на тэлефон вачыма хутаранкі і застаўся задаволены. Невялікі і пляскаты, але цяжкі, сьпераду мэталічны, а ззаду чорны, зусім маленькія вузкія гузікі. Трэба зразумець, як яго ўключаць. А ці не запэленгуюць яго, калі тэлефон уключыцца? Ён чуў, што можна запэленгаваць скрадзены тэлефон. Але цяпер позна, усё сувязісты сьпяць, міліыянты сьпяць. Лявон асьцярожна націснуў на лічбу «1». Экран тэлефона засьвяціўся фіялетавым, плыўна набраўшы яркасьць, і паказаў чорную адзінку. Лявон першы раз у жыцьці трымаў у руках мабілку і таму ня ведаў, што зь ёй рабіць далей. Праз колькі сэкунд экран стаў згасаць, і, каб засьвяціць яго зноў, ён націснуў гузік «2».

У гэты момант з праспэкту пачуліся сьмех і галасы, потым хуткія крокі. «Па тэлефон», – прадчуў Лявон. Мільгнула думка, што можна пасьпець схавацца, ня страціўшы адносна чыстага сумленьня, бо галасы зусім не абавязкова належаць гаспадарам мабільніка, і ён не абавязаны іх чакаць. Але, ганарліва сагнаўшы гэтую думку, Лявон застаўся на месцы, з прыкрасьцю і расчараваньнем чакаючы набліжэньня галасоў. Экран плыўна згас, і Лявон ізноў націснуў лічбу «1». Нарэшце з-за рога зьявіліся двое. Яны махалі бляшанкамі зь нейкім алька-кактэйлем, напявалі нешта, сьмяяліся і жартаўліва біліся. Убачыўшы Лявона, адзін зь іх закрычаў:

– Дзякую, дружа! Як добра, што ты знайшоў маю трубу! Гэты вырадак Казік штурхаўся, і я яе выпусьціў!

Яны падбеглі да яго і дзякавалі Лявону, перамаўляючы адзін аднаго. Ён ужо аддаў тэлефон і зараз глядзеў празь іхныя галовы ўсьлед за хутаранкай. Здаляючыся, яна заглянула яму ў твар, і ён спрабаваў інтэрпрэтаваць выраз ейных вачэй: ці то расчараваньне, ці то ўхваленьне, ці то нешта яшчэ, ледзь прыкметнае. Казік прапанаваў яму кактэйль, але Лявон холадна разьвітаўся і рушыў прэч, паскараючы крок. Праз хвіліну яго нагнаў уласьнік тэлефона, ня-Казік, і сунуў яму ў рукі кампакт-дыск. «Прабач, чувак, больш няма чым цябе падзячыць. Але гэта вельмі добры дыск! Абавязкова паслухай яго!» Лявон нядбайна кіўнуў і сунуў дыск у заплечнік. Яго абурыў зварот «чувак», і гэтыя казікі сталі яму яшчэ больш агідныя. Было адразу і шкада тэлефона, і брыдка з таго, што шкада. «Як гэта зьневажальна, – думаў ён шляхам дадому, – мець патрэбу ў такой лухце, як тэлефон, і ня мець мажлівасьці валодаць гэтай лухтою». Ягоны лоб хмурыўся. Ён уяўляў Казіка зь не-Казікам у ролі ахоўнікаў альбо касіраў у банку, які яны з Рыгорам рабуюць – і ён зь лёгкай душой ляскае засаўкай і націскае на цынгель.

* * *

У суботу раніцай Рыгор ізноў пасварыўся з татам пра музыку. Рыгор рыхтаваўся да паходу ў лазьню і ўжо сабраў у сінюю спартовую торбу, з эмблемай у выглядзе дзьвюх перакрыжаваных клюшак, усё патрэбнае: чыстую бялізну, рушнік, сандалі, шапку і рукавіцы. Прынёс з лазенкі шампунь, мыла, вяхотку, чорны кавалак пэмзы і маленькія нажніцы, а з кухні – загадзя замарожаную бутэльку піва «Сябар». Цяпер засталося схадзіць на балкон, дзе захоўваліся венікі. Ён ужо надумаўся, што возьме з сабой стары дубовы, яго акурат стане на сёньня, а потым можна будзе выкінуць. Рыгор пастукаў у дзьверы татава пакоя і, дачакаўшыся ягонага гучнага, але невыразнага воклічу, увайшоў. Тата, у пярэстых пляжных майткох і белай суколцы, стаяў на фатэле і даставаў зь верхняе паліцы кружэлку. Пад пахамі залаціліся ў сонечных промнях пучкі валасоў. Тата адкашляўся і зрабіў запрашальны жэст у бок канапы.

– Сядай, мой юны сябар.

– Не, тата, я толькі па венічак! Сёньня субота, дык я ў лазьню.

Рыгор зь нязмушаным выглядам прайшоў на балкон. Рассунуўшы дзясятак венікаў, што віселі на бялізнавай вяроўцы, ён знайшоў дубовы і сьцягнуў яго. Выглянуў уніз, на двор: там шпацырылі абавязковыя дзядзька Васіль і дзядзька Міхась. Дзядзька Васіль рабіў энэргічныя жэсты рукамі. Тата крэкнуў, сьлез з фатэля і таксама выйшаў на балкон, дастаючы з пачка цыгарэту.

– Выбіраю вось, каго паслухаць, Палястрыну ці Пёрсэла. Каб выходныя з самога пачатку добра зайшлі, у слушнае горла, – тата засьмяяўся і чхнуў. Рыгор таксама рагатнуў дзеля ветлівасьці і шчыра прапанаваў яму паслухаць Скрабіна.

– Скрабіна? – сказаў тата павольна. Абапёршыся на плячо Рыгора далоньню, ён выглянуў уніз і памахаў рукой дзядзьку Васілю і дзядзьку Міхасю, але тыя не заўважылі. – Скрабіна толькі калі разам з табой, адзін я зь ім ня спраўлюся.

– Дык я ж зараз у лазьню йду. Хіба што ўвечары, – адмовіўся Рыгор, вылез з-пад цяжкай татавай далоні і ступіў у пакой. – А вы пакуль што Скрабіна самі паслухайце, не пашкадуеце. Разумны быў мужык, сачыняў як мае быць.

Настырнасьць таты і ягоная манера класьці руку на плячо часам да крайнасьці злавалі Рыгора. Так і зараз, ён раззлаваўся, не ўтрымаўся і выдаў таце крыўдны анэкдот, які дагэтуль не зьбіраўся яму расказваць:

– Слухайце анэкдот, тата. У кампазытараў барока йдзе пераклік. – Пахэльбэль! – Я! – Палястрына! – Я! – Пёрсэл! цішыня... Пёрсэл! цішыня... Пёрсэл, халера цябе разьдзяры!! – Я! – Ты што маўчыш, ёлупень?! Слых істраціў?! Калі называюць тваё дзёўбанае ймя, ты мусіш адказваць адразу! Тры нараду без чаргі! Зразумеў, цецярук? – Так точна, таварыш Бах!

Тата скрывіўся, быццам у рот яму патрапіла брыдота, а выплюнуць яе ня было куды.

– Агідны анэкдот! Ну, першае, каб ты ведаць хацеў, Палястрына да барока аніякага дачыненьня ня мае. Ты б хоць невуцтва свайго не выстаўляў напаказ.

– Дык пофігу, тата. Што Палястрына, што Пэргалезі, усё адно. Вось гатуеце вы выдатна, тата, а ў музыцы чамусьці ўпарта харчуецеся кансэрвамі ды паўфабрыкатамі. Вы сьвежую ежу спрабуйце! Пару разоў паспрабуеце – і ўвойдзеце ў смак. Потым ужо кансэрвы ў рот не палезуць.

Тата паблажліва паглядзеў на Рыгора і пачаў разьмінаць цыгарэту.

– Жартуеш, ці што? Думаеш, я твайго Скрабіна ня слухаў? І так я яго слухаў, і гэтак. Некалі на’т захапляўся моцна. А цяпер не прымае мой страўнік гэтай манернасьці. Скрабін? Ламака і крыўляка з прэтэньзіямі на касьмічныя празарэньні. Я б так сказаў: Скрабін – гэта апошняя стадыя хваробы пад назвай «рамантызм», калі тканіны ўжо пачынаюць гніць і раскладацца.

Рыгор быў ужо гатовы – і абурыцца, і пакрыўдзіцца, і за сябе, і за Скрабіна, і за рамантызм – і спрэчка пакацілася застарэлай каляінай.

– А гэтыя вашы Палястрыны халодныя і пустыя! Як завітоўкі на іхніх парыкох. Пазалочаныя вэнзэлі зь віньеткамі. Не разумею, як вы гэта слухаеце? Шарманка, аднастайная мэханічная шарманка.

– І Альбіноні табе шарманка? – уздымаў бровы тата.

– Альбіноні наогул боўдзіла! – горача адмахваўся Рыгор. – Шкляная цацка! Ні сюжэту, ні зьместу!

– І Букстэхудэ табе боўдзіла? І Фрэскабальдзі? – фальшыва дзівіўся тата, каб яшчэ горш раззлаваць Рыгора.

– Усё лепшае, што яны панапісалі, толькі тым і добра, што месцамі падобнае да Бэтховэна!

– Да Бэтховэна падобнае? Ну можа і падобнае... Але я б гэта параўнаў зь першай зморшчынкай на твары харашуна, якая на’т упрыгожвае яго, надаючы жвавасьці, – павучальна і сур'ёзна сказаў тата і гучна высмаркаўся ў хустачку. – Але калі ягоны твар праз зморшчыны ўжо падобны да печанага яблыка... пачварнасьць, сябра, а не хараство.

Рыгор чуў словы таты, але не задумваўся над імі дый гнуў сваю лінію. Яму здавалася, што ягоныя перакананьні магутныя, нібы танк, што ён зараз раздушыць і зраўнуе зь зямлёй татавы слабыя і нелягічныя гледжаньні.

– Адна толькі «Няскончаная сымфонія» Шубэрта значнейшая за ўсе вашы напудраныя парыкі, разам узятыя. Хоць я вас і паважаю, тата, але ж... Вы хоць слухалі яго?

– Па-твойму, пакуты па Млынарысе заслугоўваюць большае цікавасьці, чымся чыстая абстракцыя? – тата запальваў цыгарэту. Рыгор ведаў, што цяпер пачнуцца пляўкі ў попельніцу, і раздражняўся яшчэ больш.

– Якая Млынарыха? Я вам пра сымфоніі кажу. Але хай на’т і Млынарыха, халера зь ёй! Млынарыха – гэта сапраўднае жыцьцё! Каханьне! А ўсе гэтыя вашы канцоны – проста нікчэмныя бразготкі. У каго няма сапраўднага жыцьця дый сапраўдных пачуцьцяў, вось той і брэнькае ў бразготкі.

– Не ўжо, сынку. Жыцьцё, ды і музыка сама па сабе – нашмат шырэйшыя за гэткія пачуцьці. Вось паспрабуй, прыбяры з гэтых песень Млынарыху, і што застанецца? Нічога, акрамя клічу самца да самкі. Аднак мусіць жа заставацца. Ты малады, як Шубэрт, гармон гуляе ў табе, – тата падміргнуў, – і скажае прапорцыі сусьвету. Справа на’т ня столькі ў сэксуальнасьці, колькі ў агульнай антропацэнтроўнасьці. Ты шануеш чалавека за пункт адліку, а ён жа ня больш за нязначную адзіначку, без якой можна лёгка абыйсьціся, – тата выпускаў дым і сплёўваў.

– Лёгка абыйсьціся, так? Ну дык паспрабуйце!

– Пачакай, а сьняданак!..

Але Рыгор, чырвоны з гневу, пляснуў дзьвярыма і выйшаў прэч. Калі ён завязаў матузкі, з пакою таты ўжо паплылі гукі нейкай дурной сарабанды. «Я яго аднойчы заб'ю, гэтага старога кабана! Пэўна, ён проста зьдзекуецца зь мяне. Ведае, што я нікуды ад яго не падзенуся». Рыгор уявіў тату ў парыку і легінсах, быццам той галантоўна танцуе на люстраным паркеце пад гукі клявэсына, і гэта трохі яго разьвеяла. Зьбягаючы лесьвіцай уніз, ён ужо больш спакойна падумаў, што немажліва быць чалавекам, ня будучы пунктам адліку. Што хіба не чалавек спарадзіў на’т гэтыя кастрацкія канцоны? І што рамантычную музыку таксама можна ўявіць у выглядзе абстракцыі, апісаўшы яе матэматычнымі формуламі, толькі значна больш складанымі, чымся формулы барока. Але дзе ж, чорт дзяры, узяць нарэшце грошы на кватэру?

* * *

На вуліцы яго сустрэла яркае сонца, і Рыгор незадаволенна адзначыў, што ўжо пачаў пацець. Дзядзька Васіль і дзядзька Міхась сварыліся каля суседняга пад'езду: дзядзька Васіль адной рукой трымаў дзядзьку Міхася за верхні гузік кашулі, а другою трос у паветры. Рыгор падзівіўся на моц спрэчкі, празь якую справа дайшла аж да фізычнага кантакту. Іншага разу ён абавязкова пацікавіўся бы пра тэму, але сёньня не хацеў спазьняцца да сустрэчы зь Лявонам. Добра было б нават крыху раней прыйсьці, каб да зьяўленьня Лявона прагрэць апарню як мае быць. А зь іншага боку, было б прыемна паказаць яму працэс ува ўсёй прывабнасьці, каб ён уразіўся.

Рыгор павярнуў за рог дому і сутыкнуўся тварам да твару з Андронам.

– Здароў, браценік, – нарасьпеў мовіў Андрон, спыняючыся і знарок павольна падымаючы руку да ўзроўню пляча, каб потым з размаху пляснуць Рыгора па далоні.

На раёне Андрона ведалі за хвацкага крымінальніка. У свой час ён адседзеў у вязьніцы за ўзлом аўто і крадзёж магнітолаў, а цяпер займаўся, паводле ягоных слоў, бізнэсам. Што гэта быў за бізнэс, Рыгор ніколі не цікавіўся. Часам яны бачыліся на вуліцы, гутарылі пра музыку, калі-нікалі мяняліся дыскамі. Ува ўсім, што датычылася музыкі, Андрон цалкам згаджаўся з Рыгорам і гатовы быў слухаць усё запар, таму хоць неяк ахарактарызаваць ягоны густ было немажліва. Рыгор нават падазраваў, што Андрон наогул ня слухае музыку, а размаўляе пра яе празь нейкія іншыя меркаваньні.

Рыгор глянуў у спакойныя злачынныя Андронавы вочы, і ў ягонай галаве бліснула і загарэлася выразная думка: няма чаго разважаць, трэба пайсьці і абрабаваць банк. Думка была ўпэўненая, цьвёрдая і ўжо адразу вырашаная. Рыгор узрадаваўся гэтай вырашанасьці і пэўнасьці будучых дзеяў. І таксама Андрону, які сустрэўся вельмі дарэчы – гэта быў менавіта той чалавек, у якога можна даведацца пра зброю.

– Пашто сумны? Маркотны ты нейкі, – ад Андрона, як заўсёды, моцна пахла адэкалёнам. Кароткая стрыжка, навюткія красоўкі, ладны спартовы гарнітурык, зашпілены даверху, што ў гарачую сонечную раніцу крыху зьдзіўляла. – Давай, раскажы старому сябру.

Яны закурылі, і Рыгор расказаў Андрону, што сілаў ягоных больш ніякіх няма трываць гукі клявэсыну. Андрон паставіўся сур'ёзна і прапанаваў дапамогу:

– Клявэсын – сапраўды брыдота, Рыгору. Нельга гэткае трываць. Хочаш, мае хлапцы яму ногі пераламаюць? – ён зрабіў няпэўны, але пагрозьлівы жэст.

Рыгор пасьпешліва папрасіў Андрона не чапаць цесьця:

– Хто яму потым ваду будзе насіць? Мне ж і прыйдзецца. Дый наогул чалавек ён нядрэнны. Ты мне лепей скажы, дзе пісталет можна здабыць? Вось як пачне тата клявэсын слухаць, я йго пісталетам і шугану! Адразу мазгі на месца ўстануць.

Андрон зарагатаў: ці можа гранатай шугануць? Рагатаў ён з роспачным выглядам, шырока адкрываючы рот і вочы, з чаго здавалася, што сьмех струмяніць не весялосьць, а пагрозу, і што ён любога моманту можа кінуцца на суразмоўцу і пачаць зьбіваць. Рыгора заварожваў гэты эфэкт, вось і цяпер ён ізноў адчуў прыцягненьне да Андрона; каб утрымацца і не паклікаць яго з сабой у банк ці ў лазьню, ён узгадаў сонна-нябытны Лявонаў твар. Паглуміўшыся, Андрон паведаў пра аднаго знаёмага прапара з вайсковага гарадку ўва Ўруччы, які захапляецца жывапісам, зьбірае альбомы і за добры альбом можа вынесьці са складу амаль што мінамёт.

– Да брамы падыдзеш дый гукнеш яго. Клічуць Антосем. Ён звычайна ля КПП бадзяецца. Як ісьці туды ведаеш? Ну і насьмяшыў ты мяне, браценік. Я б табе сам Макарава падагнаў, але выяўляцца не хачу. Будзь! Шчасьліва.

Андрон, як звычайна, рэзка спыніў размову і рушыў прэч. «Якая ўдалая сустрэча! – радаваўся Рыгор. – Вось і са зброяй ужо нешта зразумелася. Возьму пару альбомаў у таты, ён не зьбяднее».

* * *

Тым часам Лявон ужо чакаў на лаўцы непадалёк ад уваходу ў лазьню, перакінуўшы руку за сьпінку і пагульваючы чаромхавай галінкай. Ён не разьлічыў часу і прышоў значна раней за дамову. Шляхам Лявон стаміўся, і думкі пра гарачы пар, задуху і навал целаў выклікалі агіду. Не пайду ў лазьню. Нашмат больш прыемна назіраць на беласьнежны дым з тонкага высокага коміну – як ён тоўста і павольна падымаецца, радзее і расьсейваецца ў ярка-сінім небе. Ці гэта ня дым, а пар? Цішыня нічым не парушалася, толькі аднаго разу міма прайшоў старэча, ціхай і няўпэўненай хадою, з валасамі колеру дыму. Лявон сеў ніжэй, каб абаперці галаву на сьпінку лаўкі, заплюшчыў вочы і колькі разоў глыбока ўдыхнуў пах чаромхі.

* * *

– Гэй, Лявоне! Сьпіш ці што? – Лявон прачнуўся ад Рыгорава голаса. – Ну даеш! Я думаў, ты ўжо парышся даўно. Пойдзем!

Лявон сеў, паставіўшы локці на калені, і спрабаваў засяродзіцца. Старэча з валасамі колеру дыму. Мыцца ў лазьні. Рабаваць банк.

– Пачакай... – сказаў ён. – Давай пяць хвілінак пасядзім яшчэ, я прачухаюся.

Рыгор сеў побач і штурхнуў нагой нагу Лявона.

– Ну, як ты, дружа? Чаму ня выспаўся? Дзе ўначы скакаў? – пытаньне была жартаўлівае, але Рыгор чакаў адказу зь лёгкай напругай.

– Спаў я ўначы... стаміўся, пакуль сюды ад хаты дабраўся, вось і прыснуў.

– Нічога, зараз я цябе так папару, што надоўга прачнесься! У мяне сёньня венічак жорсткі.

Лявон кіўнуў.

– Ну, а пра банк памятаеш яшчэ? Пойдзем банк рабаваць? – кажучы гэта, Рыгор раптам захваляваўся, што Лявон забыўся пра іхную папярэднюю размову дый зноў успрыме ягоныя словы як жарт.

Але Лявон ізноў кіўнуў, ягоны твар быў цалкам сур'ёзны. Рыгор не зразумеў, што гэта было – пасіўнасьць ці рашучасьць, але рассудзіў пакуль што ня ціснуць на Лявона і паглядзець, як ён будзе паводзіцца далей.

– Вось і выдатна! Я на’т наконт зброі вызнаў. У бліжэйшыя дні здабуду. Па банку ёсьць прапановы?

Лявон вадзіў туфляў па пяску і маўчаў. Рыгор па-свойску стукнуў яго ў плячо:

– Прачынайся, дружа! Я кажу – які менавіта банк адкаркуем? Ці ты не зразумеў, пра што гаворка?

Але Лявон усё зразумеў. Ён цьвёрда паглядзеў на Рыгора і сказаў, што ўжо добра прачнуўся, што яму патрэбныя грошы, і што калі адкаркоўваць банк, дык ужо які вялікі; ў маленькім пэўна і грошай мала. І Лявон прапанаваў напад на галоўнае аддзяленьне Беларусбанка, на Паўднёвым Захадзе, побач з мэдінстытутам.

– Ха, я таксама пра яго адразу ж!.. – Рыгор узрадаваўся супадзеньню іхніх думак. – Колькі гадоў таму праходзіў тым раёнам і бачыў яго. Вялізная такая будыніна. Хутчэй за ўсё, там яны грошы і захоўваюць! Але на’т калі і ня там, дык патрэніруемся на ім. Можа даведаемся, дзе сапраўды захоўваюць. Схопім якога бухгальтара ды выпытаем! Як мяркуеш, у які дзень лепей? Давай можа ў пятніцу ўвечары, дакладней не зусім увечары, а пасьля абеду?

Другая палова пятніцы была Рыгоравым ўлюбёным часам тыдню. Ужо даўно ён дамовіўся з татам, што ў аўторак і ў пятніцу ён можа маяцца зь сябрамі і піць дзе заўгодна, галоўнае – вярнуцца начаваць дадому.

– Не атрымаецца, – адмовіўся Лявон. – Акурат у пятніцу ў мяне іспыт, таму ня ведаю дакладна, у колькі вызвалюся.

– Іспыт? Добра. Іспыт – гэта сур'ёзная справа. А па якім прадмеце?

– Так, рыхтавацца трэба... Сэмэстар іскончыўся, і я мушу трымаць іспыт, каб перайсьці на наступны курс.

Рыгору здавалася, што на інстытуце трымаюць колькі іспытаў па розных прадметах, але ён ня стаў удакладняць, з боязі здацца невукам. Ён крыху саромеўся перад Лявонам, што ня мае вышэйшае адукацыі.

– Добра, дамовіліся! Тады давай у суботу зранку. Потым, можа, яшчэ і ў лазьню пасьпеем, – Рыгор засьмяяўся. – Або наадварот, спачатку ў лазьню, а потым у банк?

– Не, пасьля лазьні ўжо сілаў ня будзе, – з сумневам адказаў Лявон.

– Праўда. Значыць так: сустрэнемся ў наступную суботу а дзясятай каля ўваходу ў банк дый зробім справу. А потым ужо будзем разважаць. Калі раптам што зьменіцца, дык я табе напішу. А цяпер пойдзем! Годзе сядзець!

– Наконт суботы дамовіліся. Але даруй мне, Рыгору… я не пайду ў лазьню... Ніякавата мне. Вярнуся лепш дадому, – Лявон прадбачыў гарачыя пратэсты, але нічога ня мог з сабою зрабіць, агіда да мыцьця не праходзіла. Ён хацеў дахаты.

– Як не пайду?! Мы ж намасьціліся! Я ж сьпяшаўся! – Рыгор быў так шчыра засмучаны, што Лявону зрабілася сорамна.

– Пэўна, ураніцу зьеў нешта ня тое, – паспрабаваў абгрунтаваць адмову Лявон. – Хочаш, ты парся, а я цябе тут пачакаю? Потым пагутарым.

Але харчовая тэма з усімі ейнымі цяжкасьцямі была вельмі блізкая Рыгору, і ён, са спачуваньнем пляснуўшы Лявона па плячы, не дазволіў чакаць.

– Усё роўна ж піва ня вып'еш, калі са страўнікам праблемы. Дый мяне напружваць будзе, што ты мяне тутака чакаеш сядзіш. Давай, тупай дахаты, лякуйся. Сьпішамся. Посьпеху табе на іспыце!

«Усё ж ён крыху дурнаваты, гэты хлапец», – спыніўшыся на лазьнёвым ганку, Рыгор глядзеў, як сыходзіць Лявон. Ягоная постаць павольна выдалялася і раптам здалася яму самотнай і сумнай, захацелася дагнаць яго, зрабіць нешта добрае. Але тут дзьверы ў лазьню расчыніліся, і на ганак шумна вываліліся вымытыя да зьзяньня мужыкі. Рыгор адвярнуўся і рушыў унутар.

А Лявона раптам наведала дзіўнае пачуцьцё – быццам ён з кожным крокам памяншаецца памерамі, становіцца празрыстым і ўсё лягчэйшым. Ён спыніўся і пакруціў галавой, праганяючы адчуваньне. Дастаў з заплечніка сок, напіўся, і гэта дапамагло.