3. Як Лявон ды Рыгор пазнаёміліся
У чыжоўскай лазьні Лявон бываў толькі аднойчы, некалі даўно, і зараз трохчасовы шлях да яе стаўся сапраўднай прыгодай, з тых прыгод, што вылучаюць дзень з роўнай чаргі падобных. Дарогай Лявон уяўляў, быццам ягоныя ногі пакідаюць за сабой паўпразрыстыя сьляды, якія назусім застаюцца на зямной паверхні. Гэта была ўпадабаная Лявонава забаўка падчас шпацыраў новымі мясьцінамі – маляваць у розуме вялікую гарадзкую мапу з пункціравымі траекторыямі ўсіх ягоных шляхоў. Пракладаньне на гэтай мапе новай лініі тым больш задавальняла, чым далей яна знаходзілася ад клубка старых і будзённых ліній, якімі ён рухаўся звычайна. Сёньняшні шлях, з усімі адмысловымі адгалінаваньнямі, спантанавымі зваротамі і колькімі панічнымі імгненьнямі – ў моманты, калі страчваліся арыенціры – гэты шлях, хай і ня ўвесь, але хоць часткай пралягаў празь белыя плямы на мапе. Лявон адчуваў сябе першапраходцам, ягоны настрой няўхільна ўздымўся, і ён наблізіўся да лазьні, размаляванае ружовымі і белымі прастакутнікамі, у найлепшым гуморы.
* * *
Суботняя лазьня выявілася значна шматлюднейшая, шумнейшая ды душнейшая за нядзельную. Ён зразумеў гэта адразу, ледзь пераступіўшы парог у распранальню. Але трэба было ісьці мыцца, бо вярнуцца дадому значыла згубіць паўдня, змарнаваўшы яго на хаду туды-сюды. Адкінуўшы сумневы і стараючыся не думаць пра зьневажальнае становішча індывіда ўва ўмовах цясноты, Лявон накіраваўся ўглыб, куды яму махнуў лазеньнік. Парожнія шафкі адрозьніваліся ад занятых наяўнасьцю зьверху бляшаных тазікаў – з нумарамі, намаляванымі чырвонай фарбай.
Адным з сама прыемных лазьневых уражаньняў для Лявона быў першы ўваход пад душ. Зьняўшы нагавіцы і зачыніўшы шафку, Лявон прайшоў у мыйную залю. На шчасьце, адзін з душаў, адразу ля дзьвярэй, быў незаняты. Выцягнуўшы рукі да круглага вэнтыля-рамонка, ён пусьціў моцную ваду і ўважліва адрэгуляваў тэмпэратуру, не сьпяшаючыся і даючы ёй час устаяцца. Потым разам ступіў пад пругкі гарачы дождж, з радасьцю адчуваючы, як імгненна бракне і цёпла цяжэе кашуля, майткі і шкарпэткі, як вільготна і ласкава тканіна аблеплівае скуру. Лявон зажмурыўся, закінуў галаву тварам да вады, падняў рукі і ўсім целам пацягнуўся ўверх. Ён усьміхаўся, адчуваючы, як тонкія, але моцныя струмені ствараюць вірчыкі ў ягоным носе і вачніцах, пырхаў і напяваў.
Потым Лявон распрануўся, кінуў мокрую адзежу ў тазік і напоўніў яго вадой. Насыпаўшы ў ваду пральнага парашку з адмысловага непрамакальнага пакуначка, ён выпраў сваю бялізну, старанна прапаласкаў яе, адціснуў і акуратна склаў у сіні мяшок «Nivea», каб па вяртаньні дадому разьвесіць на балконе і высушыць. Цяпер надыйшоў час парыцца.
* * *
Лявон першым убачыў Рыгора. Калі Лявон увайшоў у парную – пасьля высьветлілася, што трэба казаць «апарня» – ля печы, сьпіной да яго, стаяў сярэдняга росту хлопец у шэрай лямцавай шапцы-будзёнаўцы. Ён асьцярожна плюхаў на распаленыя камяні з коўшыка і пытаўся мужыкоў на верхніх паліцах, ці не занадта ім горача. Мужыкі пагладжвалі венікамі грудзі, плечы, сьцёгны і прасілі яшчэ трошачкі. Лявон не сьпяшаўся падняцца наверх, абвыкаючы. Стоячы за крок ад печы, ён разглядаў Рыгора: ягоны мужную, зьлёгку цяжкаватую постаць, магутную сьпіну, упэўненыя рухі. Каб паддаць пару, Рыгор выцягваў руку з каўшом, паварочваў яе, і пад скурай на перадплеччы пераліваліся доўгія цягліцы. Здаецца, да вады была дададзенае піва, адчуваўся далікатны хлебны водар. Наверсе ўжо пачалі хвастаць сябе венікамі, і нарэшце хтосьці гукнуў: «Хапае!» Гэта азначала, што ўжо досыць горача і больш пару ня трэба.
Рыгор апусьціў коўш у вядро і, адыходзячы ад печы, наступіў на нагу Лявону. «Даруй, браценік», – Рыгор выбачальна дакрануўся да ягонага пляча шырокай далоньню. Лявон ветліва кіўнуў, і яны разам падняліся наверх, на пляцоўку для аматараў парыцца стоячы, вакол якой зьмяшчаліся прыступкі для менш актыўных. Лявон залез на верхнюю прыступку, дзе запал быў наймацнейшы, сеў, падклаўшы пад зад разважліва прынесеную з сабою дошчачку, і заціх. З кожнага руху скуру пякло. Рыгор стаяў побач, спачатку ён махаў венікам перад сабой, спараджаючы хвалі распаленага паветра, а потым ужо і захвастаў сябе, ўсё мацней і мацней. «Аднак любіць паесьці», – адзначыў Лявон ягонае чэраўца. Потым ён прыкрыў вочы і забыўся пра Рыгора, уяўляючы, як чырвона-чорны жар працінае ягонае цела наскрозь.
Папекшыся ў парнай хвілін дзесяць, Лявон зь лёгкай запамарокай выйшаў у мыйную залю і доўга стаяў пад прахалодным душам. Тугія бруі білі з бляшанага конуса, цяжка ціснулі на галаву і на плечы. Лявон цешыўся гэтым цяжарам, гучным плёскатам і шумам вакол, ярка-фруктовым шампунавым пахам і пяшчотнымі бурбалкамі шумы, што паўзьлі ўніз па грудзёх і жываце. Ён ненадоўга вылез з-пад душу, каб пацерці нейкаму дзядзьку тоўстую сьпіну, і, адмовіўшыся ад узаемнасьці і вярнуўшыся пад бруі, назіраў, як той старанна вымывае сабе падпахі і ядры. Усё вакол здавалася Лявону ў вышэйшай ступені слушнае і патрэбнае, ён чарговага разу адчуў салодкую сапрыналежнасьць і суяднаньне з усімі гэтымі мокрымі, мыльнымі целамі.
Стаміўшыся, Лявон выйшаў у прахалодны прылазьнік, апусьціўся на сяданку свае шафкі і накінуў на плечы вялікі зялёны рушнік. Скура ягоная, здавалася, набрыняла і гула, але не балюча, прыемна. Ён паспрабаваў знайсьці слова, якое б падыходзіла да ягонага цяперашняга стану, і спыніўся на «зьнемажэньні». «Душа зьнемагла ў расстаньні», – спамянуўся радок з улюбёнага бацькоўскага рамансу. Лявон заплюшчыў вочы, і думкі звыкла паляцелі над дарогай да хутару, пад аблокамі. Сёньня хутаранка ўбачылася яму здалёку, са сьпіны, яна ішла сьцежкаю паўз залацістых палёў. Чорныя валасы, сабраныя ў тоўсты жмут, пагойдваліся ў тахт ейных крокаў, рукі трымалі нешта ля грудзяў. Ён нагнаў яе і паляцеў побач, амаль дакранаючыся да пляча. Жаўтлява-белая ільняная сукенка пахла сьвежай тканінай. Пяшчотным высокім голасам яна сьпявала чароўную незнаёмую песьню, кожнае слова якой было зразумела, але агульны сэнс вытанчаўся і зьнікаў у паветры.
* * *
Прачнуўся Лявон з холаду. Рушнік зваліўся са сьпіны і ляжаў адным канцом на падлозе, мокрай і бруднай. Ён правёў рукой па плячы ў цьвёрдых дрыжыках, потым па галаве. Валасы высахлі – мусіць, праспаў ён каля гадзіны. Лявон выцягнуў зь мяшка чыстыя майткі і шкарпэткі, адзначыўшы, што ў паступовым і даканцовым высыханьні ёсьць свая рацыя: шкарпэткі ня ліплі да скуры і напяліся лёгка. Выцерціся рушніком да такой сухасьці ніколі б не атрымалася. Стоячы нагамі на туфлях, каб не змачыць шкарпэтак, ён павярнуўся да шафцы. Каб надзець нагавіцы ў лазьні, патрабаваўся досьвед і спрытнасьць – крануўшыся падлогі, калашыны б немінуча запэцкаліся, таму іх трэба было пакласьці на сяданку ці трымаць у руках. Па чарзе балансуючы тое на адной назе, тое на другой, Лявон нацягнуў нагавіцы, акуратна разгарнуў сваю ўпадабаную белую кашулю са стаячым каўняром і панюхаў яе. Пахла сьвежа, але зь нейкім прысмакам, і ў смутнай спробе вызначыць яго Лявон наморшчыў лоб. Ён надзеў кашулю, запрануў яе ў нагавіцы, сагнаўшы зморшчыны на сьпіну, і зашпіліў пас.
* * *
У бары на першым паверсе стаялі пяць-шэсьць столікаў, заўжды занятыя чыстымі румянымі мужыкамі, якія падоўгу сядзелі там пасьля мыцьця. Ціхія і ўлагоджаныя, прыемна стомленыя, яны паважна пілі піва з бутэлек ці з аднаразовых куфляў і гутарылі. Лявона вабіў гэты лянотны пасьлялазьнёвы дух, хацелася таксама пасядзець за столікам і выпіць, з асалодай праз пустэчу ў галаве. Лявон падыйшоў да стойкі, спытаў у буфэтніка пакуначак апэльсінавага соку і агледзеўся, шукаючы месца. За бліжэйшым столікам сьпіной да яго сядзеў хлопец зь цёмнымі валасамі і ў беласьнежнай кашулі-пола. Вакол яго стаяла колькі вялікіх плястыкавых талерак са сьлядамі кетчупу і дзьве піўныя бутэлькі. Лявон наблізіўся і запытальна дакрануўся да крэсла насупраць. Хлопец падняў галаву і кіўнуў. Лявон пазнаў тога парыльнага майстра, што паддаваў жару і наступіў яму на нагу. Ён адсунуў крэсла і сеў, паставіўшы заплечнік на падлогу. На яго зышоў той настрой, калі хацелася з кімсьці гутарыць, павольна, падрабязна, пра сябе ды пра яго.
– Добра сёньня было! – Лявон усьміхнуўся Рыгору, вылушчыў плястыкавую саломку і ўторкнуў яе ў пакуначак. – Чым ты пырскаў у печ, півам ці квасам?
– Піва трохі да вады дадаў. Чыстае піва на камяні ліць нельга, смаленым будзе пахнуць, – ахвотна адказаў Рыгор і глынуў з бутэлькі. – Навак?
– Так, у гэтай лазьні я ўсяго пару разоў быў, ды і то ўнядзелю. Лявон, – назваўся Лявон.
– Рыгор.
Рыгор ссунуў талеркі адна на адну, каб было месца для Лявона. Ён ужо разгледзеў суразмоўцу, адзначыўшы ягоную маладосьць і просты, але не бязглузды твар. «Машыны ў яго вядома няма, і жонкі няма. Студэнт», – зьмеркаваў ён.
– А ў саўну ходзіш? – працягваў Лявон.
– Не люблю я яе, кволая. Гэта для ўсялякіх там спарцмэнаў і для хворых, каму грэцца пажыўна, але хто ў сапраўднай лазьні памерці можа.
– Дакладна! – Лявон усьміхнуўся зноў, быццам згаджаючыся. Калі задумацца, дык ён і насамрэч быў згодны, але Лявон не задумваўся. Рыгоравы словы нават не адпалі ў ягоную памяць; зараз яму проста падабалася слухаць гук голасу і разумець, што ён зьвернуты менавіта да яго.
Яны пагаварылі пра лазьню, потым пра сок, чаму Лявон п'е сок, а ня піва. Лявон сказаў, што нічога супраць піва ня мае, здароўе ў яго таксама добрае, проста ён звыклы да апэльсінавага соку і любіць яго. Тады Рыгор усхваліў тутэйшыя бутэрброды – і хлеб, і каўбаса, і сыр сьвежыя. Лявон адказваў, што таксама абавязкова паспрабуе, толькі трошкі пазьней, зараз яму да тога хораша, что нават жаваць ня хочацца. Потым за столікам у дальным куце нягучна засьпявалі, і іхная гутарка перайшла на музыку. Высьветлілася, што Лявон музыку любіць, але пэўных музычных прыхільнасьцяў ня мае і нават цяжарыцца ўзгадаць хоць бы колькі сваіх улюбёных запісаў. Рыгор дапіваў другую бутэльку піва, ён ужо прыхмялеў і не зьдзіўляўся на такія дробязі. Ён спытаў Лявона, што той думае пра клясыкаў, рамантыкаў і мадэрністаў, і Лявон аддаў ім усім роўную пашану. Калі Лявон глядзеў яму ў вочы, Рыгору рабілася добра, утульна і лёгка, ён адчуваў увагу да сваіх слоў і праз гэта казаў яшчэ болей і лепей.
Падыйшоў буфэтнік, каб прыбрацца са стала. Рыгор напаўголасу спытаў яго, што за песьні сьпяваюць за столікам у куце, незнаёмыя нейкія. Гэта ціхія песьні, адказаў буфэтнік. Лявон падняў вочы да столі, успамінаючы, дзе ён ужо чуў пра іх, а Рыгор засьмяяўся:
– Я чую, што ціхія, а ня гучныя! Хто напісаў іх, вось я пра што, – буфэтнік ня ведаў, і Рыгор махнуў рукой. – Ну дый добра, ня ведаеш дык ня трэба. Прынясі мне яшчэ пару бутэраў з каўбасой, зрабі ласку. І два «Сябра». Вып'емо «Сябра», Лявон? Я частую.
– Не, мне соку, – папрасіў буфэтніка Лявон. – Даруй, Рыгор, я ўсё-ткі соку. Няма сёньня настрою на піва, дзякуй. А дзе ты працуеш?
Ягоная ўсьмешка была такая добрая і чыстая, што Рыгору і ў галаву не прыйшло крыўдаваць на адмову. Ён сам зьеў абодва бутэрброды, шчодра іх запіваючы, і ахвотна расказаў Лявону пару пацешных выпадкаў з жыцьця аўтасьлесара. Потым Рыгор сказаў, што ўжо заседзеўся і хоча надвор, да паветра. Калі яны выйшлі вонкі і спыніліся на прыступках, Лявон звыкла падняў галаву і загледзеўся на нябёсы. Цела было ў прыемным паслабленьні, кожны збытны рух патрабаваў намогі. Шлях дадому здаўся Лявону непамерна доўгім, замарылася пра ровар. Рыгор глядзеў на юны Лявонаў профіль на фоне вечаровых нябёсаў і таксама думаў пра вяртаньне дадому, але з раздражненьнем і бадай што з агідай. Асабліва непрыемнымі зараз былі думкі пра тату і пра сваю несвабоду.
– Гэх, Лявон, дзе грошай здабыць? – чула ўздыхнуў ён. – Дужа патрэбна ўжо кватэру купіць нарэшце. Зрабіцца гаспадаром і сабе самому, і сям'і. Вось ты глядзіш на мяне дый цяміш – дарослы мужык? Самастойны? А вось і не, дружа, не. Табе яшчэ гэта незразумела, але чым ты старэйшы, тым горай ад некага залежаць...
– Дзе наогул людзі грошы бяруць? – задуменна і адасоблена спытаў Лявон, не адрываючыся ад нябёсаў. – Я б таксама не адмовіўся. Купіў бы сабе ровар, езьдзіў бы.
Рыгора насьмяшыла гэткая дробязь, ровар, і ён, забыўшыся пра свой сум, глынуў яшчэ піва, рагатнуў ды прапанаваў абрабаваць банк. Лявон ветліва і запытальна ўсьміхнуўся, быццам не разумеючы, пра што гаворка.
– Чаму не? Рызыкнем аднаго разу, затое потым! Усе праблемы адразу вырашацца. Я куплю хату, куплю хай-эндавую апаратуру, выпішу па каталёгу вагон фірмовых дыскаў, – Рыгору відавочна спадабалася ягоная ідэя, ён натхніўся.
Лявон паківаў галавой і з сур'ёзным выглядам пагадзіўся:
– Давай абрабуем, я ня супраць. Толькі як? Падкапаем пад суседняй вуліцай? Ці пераапранемся ў інкасатараў? Ці заскочым з аўтаматамі?
– Першыга разу лепей зрабіць усё проста: з калашамі, газавымі шашкамі і закладнікамі, – Рыгор склаў рукі, нібы страляючы з уяўнага аўтамата. – І абавязкова трэба на галаву надзець панчохі, каб не пазналі! Ці шапку вязаную, толькі вочы прарэзаць.
– Гэта ўсё зразумела. Але ты ведаеш, што ў кожнай касыркі пад сталом чырвоны гузік? Як толькі мы ўвойдзем, яна зараз жа націсьне і паведаміць міліцыянтаў.
– Пакуль міліцыянты прыедуць, мы пасьпеем усё зрабіць! Не турбуйся! Раней, ніж хвілін празь дзесяць-пятнаццаць яны ніяк ня зьявяцца.
– Адвольнае дапушчэньне. Могуць і празь пяць хвілін прыехаць. Акрамя таго, звычайна тамака яшчэ і ахоўнікі. Сам я ў банках не бываў, але чытаў недзе.
Лявон казаў гэта з сумным выглядам, быццам шкадуючы на гэтае рабаваньне, якое загадзя асуджанае праваліцца. Але Рыгор быў упэўнены, што Лявон толькі падыгрывае ягоным жартам і на ўсю моц весяліўся, ягоныя цёмныя вочы п'яна і буяна гарэлі.
– Ахоўніка завалім адразу. Дый наогул усіх завалім. Разам батальён не прыедзе. Спачатку дваіх-траіх дашлюць, ня больш, – Рыгор махаў бутэлькай, – А мы стаімся і хоп! Мяшок на галаву ды ў калодзеж!
Лявон скрывіўся:
– Лепш абысьціся без ахвяраў. Брыдка гэта – забіваць некага. Тым больш дзеля грошай.
– Сьмяротнай кары баісься?
– Не, я пра гэта на’т ня думаў. Непрыемна проста. Гвалт – гэта не пра мяне.
Рыгор адчуў, што Лявон гаворыць сур'ёзна. Ня ведаючы, што дадаць, ён нагнуўся і правёў пальцамі па прыступку, спрабуючы, ці не запэцкаюцца сьветла-сінія джынсы. Пальцы засталіся чыстымі. Рыгор прысеў. Дапіў апошні глыток з бутэлькі і апусьціў яе ля сьметніцы. Тым часам Лявон разважаў услых:
– Але зь іншага боку, якая розьніца, заб'ем мы іх сёньня ці яны самі памруць праз дваццаць гадоў? Усё роўна ж памруць, і перашкодзіць гэтаму немажліва, – Лявон памаўчаў. – Больш таго, мне зараз прыйшла ў галаву выдатная думка! Можна зірнуць на пытаньне па-хрысьціянску... Ты ж хрысьціянін, Рыгору?
Рыгор няпэўна кіўнуў. Ён дастаў з торбы новы пачак цыгарэт і вылушчыў яго з празрыстай плеўкі. Плеўка, нібы прылепленая, трымалася на ягоных пальцах і не хацела ляцець у сьметніцу.
– Ну дык вось, па-хрысьціянску для душы чалавечай вельмі карысна, каб цела памерла крыху раней. Удумайся: чым раней чалавек пакідае зямныя юдолі, тым менш пасьпявае награшыць. Бо верагоднасьць, што аднойчы ён адумаецца і перастане грашыць, зьнікнавенна малая. З кожным днём чалавек умацоўваецца і касьцянее ў грэху.
– Згодны, – заўважыў Рыгор, зь весялосьці перакінуўшыся ў п'яную ўдумлівасьць. – Па сабе ведаю – чым дольш жывеш, тым большым скотам робісься.
– Менавіта! Але гэта першае. А другое, калі чалавека забіць, дык атрымаецца, што ён нявінна пацярпеў, а за гэта яму многае даруецца на тым сьвеце. Чым больш люта забіць, тым лепш. Учыні над малым сім зьверства, і заўтра ён будзе ў раі!
Рыгору нарэшце ўдалося выкінуць плеўку, скруціўшы яе ў галку. Ён закурыў і падаў пачак Лявону.
– А сам ты гатовы, каб цябе потым чэрці смажылі? У адвечным полымі, як той казаў?
– У адвечным полымі? – Лявон патрос галавой, адмаўляючыся ад цыгарэт. – Дзе там! Вось тутака і крыецца салодкая рызына, я б на’т сказаў, смоква. Заўваж, мы йдзем забіваць не дзеля карысьлівасьці і ня ў гневе, але па любові. Ратуем банкаўскіх працаўнікоў ад пекла! Душы сваёй не шкадуем дзеля блізкага! Хто ж мы пасьля гэтага? Адказ просты: мы сьвятыя!
Лявон намаляваў пальцам круг над галавой. Зараз твар і пастава ягоныя былі адухоўленыя і з гэтага асабліва харошыя. Рыгор мімаволі залюбаваўся. У гэты момант дзьверы адчыніліся і вонкі выйшла кампанія мужыкоў. Яны кашлялі, хісталіся і гучна абмяркоўвалі піва «Крыніца».
– Як вам «Крыніца», хлапцы? – зьвярнуўся да Лявона і Рыгора адзін зь іх, разгойданы бляндын.
– Я ўжо даўно яе ня п'ю, – аўтарытэтна адказаў Рыгор. – Бяры лепш «Сябар», ён лепей будзе.
– Паважаю! Гутэ нахт! – згодна ўсклікнуў бляндын, з размаху паціснуў Рыгору руку і нязграбна пабег за сябрамі. У дарогі ён іх нагнаў, і адтуль пачуўся сьмех, гучны чых і сьпевы хорам: «Майн лібхэн, гуууте наааахт!» Лявон і Рыгор пераглянуліся. Рыгор устаў і стрэльнуў недапалкам у сьметніцу.
– Па-нямецку сьпяваюць, ці што? Во сьвіньні... То ў іх ціхія песьні, то гучныя. Пайшлі мо шчэ півасіку возьмем? Ды па піццы?
Яны вярнуліся ў бар. Пасьля кампаніі застаўся пусты столік у куце, Рыгор паказаў Лявону на яго, а сам пайшоў да стойкі. Праз колькі хвіляў ён вярнуўся зь дзьвюма бутэлькамі «Сябра».
– Ты піццу якую любіш? Там ёсьць з сырам, а ёсьціка з каўбасой.
– Дзякую, – Лявон імлява ўсьміхнуўся і матнуў галавой. – Я не галодны, бяры толькі сабе. Калі раптам будзе вельмі смачна, дык пачастуеш кавалачкам.
– Ну як скажаш.
Рыгор памахаў буфэтніку, і той кіўнуў яму ў адказ. Лявон падумаў, што гэты жэст Рыгора азначае адмову ад другое піццы. Рыгор сеў і дастаў з кішэні джынсаў маленькі гайкавы ключык, растлумачыўшы, што памер 13 ідэальна падыходзіць для бутэлькавых коркаў. Ён перадаў адну бутэльку Лявону і прызыўна падняў сваю, гледзячы яму ў вочы. Яны чокнуліся за знаёмства. Рыгор адпіў колькі глыткоў, моцна паставіў бутэльку на стол і, наладзіўшыся на грунтоўную размову, спытаў:
– Ну, Лявоне, раскажы, хто ты? Чым жывеш?
– Дык няма чаго асабліва расказваць... – зьбіраючы думкі, сказаў Лявон. – Студэнт, вучуся на інстытуце. Жыву на Захадзе, у цётачкі, на трэцім паверсе. Музыку слухаю, чытаю.
Не ведаючы, пра што яшчэ сказаць, Лявон змоўк. Ён апусьціў бутэльку на стол, так і не глынуўшы. Яму ўжо хацелася спаць. Але ў Рыгора настрой быў актыўны. Ён ляпнуў Лявона па руцэ і засьмяяўся, не зусім зразумела, чаму:
– А я аўтасьлесар! Працую! Жыву ў цесьця зь цешчай! Музыку люблю! – ён рагатаў.
Лявон падумаў, што той рагоча над яго, Лявона, апісаньнем сябе і парадыруе. Гэта ані яго не пакрыўдзіла, бо ён выдатна ўсьведамляў усю беднасьць свае прамовы. буфэтнік паднёс дзьве вялікія талеркі з піццай. Выявілася, што Рыгор масьціўся зьесьці абедзьве, «паціху», паводле ягонага выразу. Ён адразу ж ўзяўся за першую. Піццы былі набытыя ў краме, разагрэтыя ў мікрахвалёўцы і шчодра палітыя маянэзам. Лявон падумаў, ці ня зьесьці яму кавалак.
«Не, не хачу піццы. Але як хацелася бы мне стаць на колькі хвіляў ім – Рыгорам! Пракрасьціся ў ягонае цела, адчуць маянэз на ягоным языку, піўную шуму на ягоных вуснах, цяжар ягонага ўпертага ў стол чэрава, убачыць сьвет празь ягоныя вочы. Як крыўдна, як зьневажальна, што нашы змогі да тога дробныя і бедныя. Размовы, назіраньні, дотыкі – гэта ўсё, што нам даступнае ў дачыненьні да іншага чалавека. І калі на’т выказаць здагадку, што ўзаемапратачэньне ня мае сэнсу праз нашу аднолькавасьць, дык ці суцяшае гэтая думка? Не, не суцяшае... Узяць хоць бы абрыс ягоных пазногцяў: як гэта – мець менавіта такія пазногці? Ніколі не пазнаю», – так разважаў Лявон, назіраючы, як Рыгор кусае ды жуе.
Ягоныя разважаньні былі нечакана перапыненыя. Да іхнага століка падыйшоў буйны пэнсіянэр і, закрануўшы нагою столец, зрабіў даволі моцны шум і напалохаў Лявона, які ўжо засынаў. Лявон і Рыгор дружна паднялі да яго твары.
– Тата?! – усклікнуў Рыгор. – Як вы тутака апынуліся? Вы ж звычайна ў ваннай мыецеся, сьцюдзёнаю вадзіцай?
– Цябе вельмі доўга не было. Я ўсхваляваўся, – тата падцягнуў нагавіцы на каленях і зноў зрабіў шум стольцам, сядаючы. Ён дастаў з унутранай кішэні хустку і грунтоўна высмаркаўся, пасьля чаго прамакнуў ноздры, нацягнуўшы хустку на мезенец.
– Вы паглядзіце на яго! Ён усхваляваўся! – нахабай Рыгор спрабаваў схаваць зьбянтэжанасьць, але было відаць, што ён пачырванеў.
– Лявон, – назваўся Лявон, каб зьмякчыць.
Ён падаў руку, і тата павольна і асьцярожна паціснуў яе. Татава далонь, як і Рыгорава, была вялікая, шырокая і цёплая. «Цікава паглядзець, як яны паціскаюць рукі адзін аднаму. Дзьве вялізарныя клюшні, якія прыкладаюць узаемныя намаганьні».
– Кліч мяне татай, сынку. Лявон, кажаш? І колькі табе гадкоў? – Тата ўва ўпор глядзеў на Лявона цяжкім позіркам, трохі спадылба, і Лявону зрабілася ніякавата.
– Кіньце, тата! Гэта мой новы сябар. Мы зь ім у апарні пазнаёміліся, – абыякава сказаў Рыгор і павярнуўся да Лявона. – Мой цесьць – рэдкі чалавек! Дабрэйшая душа, і сьціплы да крайнасьці. Напускае на сябе прасьцяцкі выгляд, а сам акрамя клявэсыну нічога ня слухае.
– Новы сябар, кажаш? – нарасьпеў вымавіў тата і падняў тоўсты паказьнік на Лявона.
– Так! Слухайце, які мы зь Лявонам анэкдот злажылі. Сустрэліся неяк раз тры цара: будыйскі, юдэйскі і хрысьціянскі ды паспрачаліся, хто больш дабра людзям зробіць. Будыйскі цар загадаў усім жыхарам свае сталіцы раздаць па кнізе. Юдэйскі цар загадаў усім жыхарам свае сталіцы раздаць па кішэні золату. А хрысьціянскі цар загадаў усіх жыхароў свае сталіцы пакараць сьмерцю. Будыйскі і юдэйскі цар пытаюцца – што ты такое нарабіў? гэта ж не дабро, а зло! Хрысьціянскі цар адказвае – дурні, ня ведаеце, у чым дабро! мае людзі нявінна пацярпелі, і зараз патрапяць наўпрост у рай!
Лявону не было сьмешна. Аднак ён зьдзівіўся, што Рыгор ня толькі зразумеў іхную размову, але і пасьпеў яе пераварыць. Тата, таксама бязь ценю ўсьмешкі, заўважыў, што назаві адзін цар іншых дурнямі, дык тыя адразу б абвясьцілі яму вайну. «Вайну!» – паўтарыў ён з націскам. Павісла паўза. Нарэшце Рыгор рэзка ўстаў, пахіснуўшыся.
– Ну ўсё! Хадзем дадому! – сказаў ён тату. – Лявон, рады быў знаёмству. Дай мне свае кантакты, можа шчэ сустрэнемся.
Лявон прадыктаваў адрас і тэлефон. Рыгор занатаваў іх на мятую паперку, дапіў залпам піва і рушыў да выйсьця. Тата таксама ўстаў, моўчкі паціснуў Лявону руку і пайшоў усьлед. Gf Лявон сядзеў у замяшаньні. Што магла значыць уся гэтая сцэна? Чаму Рыгор занэрваваўся? Саромеецца свайго цесьця?
Зьявіўся буфэтнік, узяў пустыя бутэлькі і спытаў Лявона, ці будзе ён даядаць піццу. Лявон паматаў галавой. буфэтнік прыбраў талеркі й, зірнуўшы на яго, з усьмешкай падміргнуў у бок выйсьця, дзе толькі што зьніклі Рыгор з татам.
– Так сябруюць, так сябруюць!
Голас у буфэтніка быў тонкі і пакеплівы, яму відавочна карцела пабалбатаць, але Лявон на сёньня ўжо перапоўніўся зносінамі і прамаўчаў. Нясьцерпна карцела прылегчы і паспаць. Ён прымусіў сябе спачатку ўстаць, потым дайсьці да дзьвярэй бара, потым да выйсьця з лазьні. Там было неба, і яму палягчэла.
