1. Хто такі Лявон
Калі б Лявона спатрэбілася апісаць адным словам, дык гэтае слова – летуценьнік. Але пакуль што ніякіх абмежаваньняў на словы дый нават на старонкі няма, і можна расказаць пра яго падрабязна. У час нашага знаёмства я працаваў наладнікам на адной зь менскіх тэлефонных станцый, а Лявона, студэнта, даслалі да мяне на практыку. Хоць за гэтыя два тыдні мы ня надта шмат гутарылі, разгледзець яго я пасьпеў як сьлед. Сярэдняга росту і складу юнак: шэра-блакітныя вочы паволі лупалі, зьлёгку хвалістыя цёмна-русыя воласы былі коратка састрыжаныя і тырчалі вожыкам на патыліцы, мяккія рысы яшчэ памяталі дзяцінства. На ягоных вуснах заўжды блукала паўсьмешка, а калі яму даводзілася гаварыць з кімсьці тварам да твару, дык ён крыху паварочваў галаву і пазіраў у вочы скосу, нібы ўнікаючы адкрытага погляду.
Апранаўся Лявон па-свойму выразна: сьветлая, пераважна белая кашуля з кароткім рукавом кантраставала з абавязковымі чорнымі нагавіцамі і чорнымі туфлямі. Кашуля запраналася ў нагавіцы, зморшчыны зганяліся за сьпіну, строгі скураны пас моцна стужаўся. Нагавіцы ледзь прыкметна блішчэлі – на адпрасаваных стрэлках, на азадку і збоку, на кішэні, дзе Лявон хаваў ключы да кватэры. Мяккія туфлі з круглымі насамі былі густа наваксаваныя, але бліскацелі не заўсёды – Лявон, хоць і насіў з сабою падарожную шчотку, часта аб ей забываўся.
Але сама незвычайныя ў ягоным выглядзе былі жэсты і хада – запаволеныя і млявыя, яны нагадвалі рух вадалазаў, што перадольваюць супраціў водных тоўшчаў. Ясны погляд Лявона рухаўся яшчэ павольней і падоўгу спыняўся на тых ці іншых рэчах альбо пунктах па-над гарызонтам. Нягледзячы на гэтае дзівацтва, гаворка Лявона прыемна зьдзіўляла складнасьцю і разважлівасьцю, а голас – выразнасьцю. Калі яму даводзілася апавядаць пра сябе, прыкладам новаму знаёмаму, Лявон зьніжаў на яго вочы дый ціха і нетаропка казаў, што вучыцца на ўнівэрсытэце, жыве ў цётачкі на Жудро, любіць музыку і чытаньне. Знаёмага гэта цалкам задавальняла; ён цікавіўся, якую менавіта музыку любіць Лявон, ці чытаў ён такое, ці да смаку яму гэткае, ну і далей, як звычайна адбываецца ў моладзі. Але наогул сябраў у Лявона вадзілася няшмат, зносінаў ён не шукаў і часта нават унікаў іх. Большасьць аднагодкаў таксама цураліся яго – ён здаваўся ім дзіваком, чужынцам з прычыны маруднасьці, задуменнасьці і звычкі выдаляцца ўвагай ад суразмоўцы ў вакно, да дрэў, далёкіх дамоў і нябёсаў.
Лявонава жыцьцё складалася з трох асноваў: летуценьняў, разважаньняў і неба. Лявон летуцеў і марыў заўсёды і ўсюды – раніцай на ложку, дарогаю на ўнівэрсытэт, на лекцыях, на перапынках, кожны вечар і ўсе выходныя запар. Асабліва добра яму марылася гледзячы ў неба. На вуліцы гэта прыводзіла да спатыканьняў і спазьненьняў, а ў памяшканьні Лявона нібы магнітам цягнула да вакна. У адчыненае вакно ён высоўваўся, абапіраючыся локцямі на падваконьнік, а да зачыненага набліжаў твар амаль усутыч, так, што ад подыху на шкле зьяўлялася вільготная пляма. Летуценьні і мары былі смутныя, нявызначаныя – пра бязьмежную будучыню, пра сьветлыя зьдзяйсьненьні. Часам ён бачыў сябе ў прасторным матэматычным кабінэце, дзе ён зь мімалётнай усьмешкай вырашаў значныя навуковыя задачы, часам – на залітым сонцам узьбярэжжы, дзе шырокім жэстам паказваў камусьці, у якім месцы трэба будаваць новы жытловы масіў.
Часам мары пакідалі будучыню, набліжаліся да сучаснасьці і ўтвараліся ў прыгожых дзяўчын, якія маглі б яму сустрэцца на вуліцы ці ўва ўнівэрсытэцкіх калідорах. Іхныя абрысы, лёткія, паўпразрыстыя, адначасна ўзбударажвалі яго і прыводзілі ў прыемны сум. А зрэдку мары згушчаліся ў спартовы ровар, і Лявон імчаў на ім прахалоднай, роснай ранішняй шашою. Міма праплывалі лёгкія летнія гаі, зьверху яго суправаджалі прыязныя вялізарныя аблокі. Стаміўшыся круціць понажы, Лявон элегантава тармазіў побач з хутарам, які паслужліва зьяўляўся ля дарогі. Аблокі спыняліся. Зь сенцаў усхвалявана выходзіла хутаранка, цудоўная, чорнавалосая. Ружовая са зьбянтэжанасьці, яна давала яму напіцца вады з коўшыка. Лявон нязмушана даставаў мабільны тэлефон (яшчэ адна слабая матэрыяльная мара), запісваў ейны нумар і зараз жа кранаўся далей, каб не змутняць мары банальнай размовай.
Зрэдку Лявону здаралася глядзець у вакно разам з кімсьці яшчэ, тады ён скоса пазіраў на суседа і бязмыльна вызначаў, ці існуе паміж імі душэўная сваяцтва, і колькі яго: калі той апускаў вочы ўніз, да вуліцы і мінакоў, дык адразу атрымоўваў нізкую адзнаку. Да суседзяў, якія назіралі на аблокі разам зь ім, Лявон адчуваў падабаньне, але і тут былі свае нюансы. Калі чалавек пачынаў прыдумляць, да чога падобнае тое ці іншае воблака, Лявон моршчыўся. Неба – яно заўсёды выдатнае, у сваёй плыўнай велічнай зьмене; параўнаньні аблокаў да зямных рэчаў прыніжалі нябёсы і сьведчылі аб занадта практычным розуме наглядальніка. I, бо практыкамі аказваліся бадай што ўсё, Лявон зь некаторага часу аддаваўся нябеснаму сузіраньню пераважна ў адзіноце, каб лішняга разу не расчароўвацца ў знаёмых. Аднойчы яму ў галаву прыйшла думка, што і цудоўная хутаранка, гледзячы на аблокі, хутчэй за ўсё пачала б радавацца на іхную падобнасьць да львоў, кітоў, чалавечых галоў, а то і горай – апусьціла б погляд, пазяхнула ў вузкую далоньку дый сказала, што ёй сумна і хочацца на танцы. Сваёй сілы ейны вобраз з гэтага ані ня страціў, нават наадварот, але з тых часоў Лявон праязджаў міма ейнае хаты пасьля заходу, калі неба ўжо зьнікала.
* * *
Позьнія вечары Лявон звычайна праводзіў у сваім пакоі, на некаторы час адрываючыся ад летуценьняў, каб пагартаць часопісы ці паслухаць магнітафон. Магнітафон быў часткай музцэнтра, старога, але надзвычайна дыхтоўнага, мяркуючы на колькасьць клявішаў, круцёлак і лямпачак на ягонай пярэдняй панэлі. Каб усталяваць касэту, трэба было націснуць пэўнае месца на панэлі – і тады ейная частка павольна адкідвалася, адкрываючы погляду электронныя вантробы з пахам цёплае плястмасы. Устаўляючы касэту, ён заўжды ўважліва прыслухоўваўся да асаблівых, далікатна-шурпатых адчуваньняў на кончыках пальцаў, калі касэта сьлізгала ў магнітафонавую зяпу – чорны плястык аб шэры плястык. Зяпа зачынялася зь мяккай пстрычкай, пачыналі рух ціхія маторыкі, і Лявон уяўляў, як музыка выцякае з магнітафона праз правады. Правады ад музцэнтра цягнуліся да чорных дынамікаў, з намаляваным на кожным шчарбатым графікам частотаў. Графік выклікаў у Лявона вялікую павагу – Лявон лічыў, што стваральнікі дынамікаў і магнітафона, якія аддалі столькі сілаў на іхнае вынаходзтва і абдумваньне, проста не маглі не дасягнуць абсалютнае дасканаласьці.
Касэты да магнітафона захоўваліся ў кніжнай шафе, на верхняй палічцы, а ніжэйшыя, за шклянымі дзьверкамі, былі запоўненыя старымі кніжкамі. Колькі разоў Лявон браў наўздагад адну зь іх і разгарнаў. Было відаць, што раней за яго гэтага не рабіў ніхто: чыстыя і зьляжалыя старонкі пахлі пылам і сухасьцю. Гаворка ўва ўсіх кнігах чамусьці кожнага разу ішла пра нейкіх князёў і нейкія ваенныя падзеі. Лявон нават усумніўся аднойчы, а ці не дастае ён заўсёды адзін і той жа том? Аднак узгадаць, якога колеру вокладка трапілася яму ўчора, не выходзіла. Назвы гэтых кніг таксама імгненна зьнікалі з галавы. Але ўва ўсякім выпадку, думка, што можна сапраўды чытаць нешта пра князёў, выклікала ў Лявона зьдзіўленьне – гісторыя не цікавіла яго. Пад кнігамі, у самым нізе, зьмяшчаліся ягоныя ўпадабаныя часопісы: «Навука і жыцьцё», «Папулярная мэханіка», «Навука і рэлігія». Лявон выцягваў выпадковы часопіс і клаўся на ложак. Больш за ўсё яму падабаліся аповяды пра незвычайныя вынаходзтвы. Прыкладам, артыкул з малюнкамі пра прынцыпова новы водаправодны кран, распрацаваны нямецкім інжынэрам, прыносіў Лявону шчырае задавальненьне. Ён усьміхаўся, апускаў галаву на руку і разважаў, як добра было б абсталяваць усе дамы гэтым рэвалюцыйным кранам… І засынаў.
Прачынаўся праз колькі гадзін, з самлелымі рукамі і шыяй. Магнітафон даўно маўчаў. Лявон перакладаўся на сьпіну і цярпліва чакаў, калі непрыемныя адчуваньні пройдуць. Спрабуючы ўзгадаць, што яму сьнілася, ён падоўгу пакідаў погляд на розных месцах у пакоі, на рэчах. Прыкладам, на лямпе пад стольлю. Калі гарэла сьвятло, у пляфоне бачыліся тры сухія мухі, і аднойчы ўвечары ўвага Лявона засяродзілася на мухах. «Апошні раз я мыў лямпу каля паўгода таму», – напружыўшыся, успомніў Лявон. Ён прыкладна вылічыў абыймо і вывеў, што пляфон месьціць 36000 мух і можа запоўніцца імі цалкам праз шэсьць тысяч гадоў. Гэтая думка ўсхвалявала яго. «Значыцца, у канцы майго жыцьця ў пляфоне апынецца ўсяго толькі зь дзьвесьце мухаў...» Лявон узьняўся і заходзіў туды-сюды. «А ці залежыць колькасьць мухаў, што трапілі ў пляфон, ад працягласьці гарэньня сьвету? Яны ж павінныя ляцець на сьвятло», – прыйшла яму ў галаву яшчэ адна думка. Тут ён злавіў сябе на тым, што думае нейкую лухту. Лявон паставіў новую касэту, узмацніў гук і пайшоў на кухню па сок.
Гэта хтосьці са знаёмцаў аднойчы расказаў яму, што апэльсінавы сок нашмат карысьнейшы за ўсе іншыя сокі спрэс. Сказана гэта было такім упэўненым у сабе і ў соку тонам, што словы ўцяміліся Лявону ў галаву, і ён цалкам перайшоў на апэльсінавы сок, балазе яго было досыць у кожнай краме. А неўзабаве ў адным з часопісаў яму трапіўся артыкул, у якім раілася грэць сок, каб ён лепей засвойваўся арганізмам. З тога часу Лявон абавязкова падцяпляў яго: калі дома, дык у рондальцы, калі на вуліцы, дык пад сонцам ці хоць бы ў далонях. Выпіваў ён каля літру штодня: шклянку ўвечары, шклянку ўранку і астатняе на працягу дня. А часам так смыжыла, што прыходзілася ісьці ў краму па дадатковы маленькі пакунак з трубачкай. Улюбёнай шклянкаю соку была вечаровая; нават шклянка, якая ўжывалася ўвечары, была адмыслова абраная Лявонам і адрозьнівалася ад іншых звычайных: высокая, трохі пашыраная дагары, з празрыстага шкла, з выцісьненым малюнкам вінаграду і вінаграднага лісьця. Піць вечаровы сок належыла седзячы ў фатэле – павольна, уважліва смакуючы дробныя апэльсінавыя валокны на кончыку языку. Прыкладна ў гэты час касэта сканчалася, і Лявон пераварочваў яе на другі бок. Ягоныя думкі ляцелі да хутаранкі. Ровара зараз не патрабавалася, увесь шлях да ейнае хаты мільгаў смутным ценем. І вось яны ўжо стаяць побач на ганку, і яна глядзіць на яго цёмнымі вачыма. Лявон разгарнаў ложак, падсоўваўся пад цяжкую коўдру і мякка церся шчакою аб прахалодную пухоўку, уяўляючы плячо хутаранкі. І тады ўверсе жывата, у сонечным супляценьні, пачынала салодка цягнуць, як бывае, калі высока ўзьлятаеш на арэлях, але бяз боязі зваліцца. Потым ён засынаў.
* * *
Ураніцу Лявон быў халодны і горка пакеплівы. Надыходзіў час разважаць. «Як гэта ганебна, – думаў ён, – што выводныя шляхі ў чалавечым арганізме зьяднаныя з ворганамі ўтварэньня і задавальненьня». Спускаючыся лесьвіцай, ён з прыкрасьцю спрабаваў уявіць, чым мусіла кіравацца Боства, ствараючы гэткую недарэчнасьць. Зьдзек дужэйшага над слабейшым? Насьмешка над бездапаможным? Няўдалыя экспэрымэнты? «Калі б я быў Богам, ужо я б намогся нічым не пазмрочыць функцыі расплоджваньня. Патрэбна толькі аднесьці чэлес з похваю далей ад страваводу, і адразу ўсё зьменіцца. Аніякага бруду, аніякіх агідных пахаў, аніякага сораму, аніякага прыніжэньня. Дарэчы, тыя асаблівасьці, што зараз ужываюцца ў нашым арганізме, можна лічыць лепшым довадам існаваньня Бога. Эвалюцыя не магла стварыць гэткай абуральнай супярэчнасьці». Лявон змрочна глядзеў на аблокі, падазраючы іх у саўдзеле. Ці можа яны такія ж нешчасьлівыя стварэньні як і людзі? Ён даставаў з заплечніка сок і рабіў на хаду глыток.
Да ўнівэрсытэту можна было дайсьці рознымі шляхамі, прыкладна аднолькавай даўжыні, аднак Лявон аддаваў перавагу аднаму, які быў не найбліжэйшы, затое праходзіў уздоўж Камсамольскага возера, праз алеі са старымі высокімі дрэвамі. Там гулялі з сабакамі і грэліся на лаўках нешматлікія тутэйшыя жыхары, пераважна сівыя дзядулі з тэрмасамі. Лявону падабалася, як сьвет бліскае праменьчыкамі празь лісьце. Сонечныя коскі пагойдваліся пад нагамі, на камялях, на лаўках, на дзядулях. Горкая пакеплівасьць Лявона патроху выдувалася цёплым ветрам, ён зычліва глядзеў на дзядуляў ды гадаў – што там, ў іхніх тэрмасах?
Зьмеціўшы незанятую лаўку, ён садзіўся і, каб даць волю нагам, напалову высоўваў іх з туфляў. Сьпінкі лаў былі зручныя, высокія, на іх можна было адкінуцца і ўтульна адпачыць, пазіраючы на людзей ды на сабакаў. Гледзячы на чалавека, Лявон часта ўяўляў шкілет, які знаходзіцца ўнутры яго, і забавіўся, выдаляючы ў думках павярхоўную мякаць і пакідаючы толькі сухія белыя косьці. Стаўшы звычным, гэтае разумовае практыкаваньне не складала цяжкасьці, а калі ён аднойчы падрабязна разгледзеў у часопісе пабудову шкілета, выходзіла ўжо без усялякага напружаньня і прыносіла нязьменнае задавальненьне. Асабліва падабалася Лявону разглядаць рэльеф тога ці іншага носу, вызначаючы месца, дзе сканчаецца трохкутны выступ чэрапу і пачынаецца бескасьцёвы храсток, што фармуе кончык.
Сабакі таксама прыцягвалі ўвагу Лявона. Ён дрэнна знаўся на пароды і ня ведаў амаль аніводнае назвы, але некаторыя сабачыя морды памятаў лепей за твары іхніх гаспадароў. Прыкладам, пачварную зубатую са стомлена-разумным позіркам; буйную белую пушыстую з хвастом-колцам, якую хацелася абдымаць; маленечкую карычневую зь віслымі вушамі, што брахала тонкім галаском, толькі паварушыся; магутную старую аўчарку зь цяжкай хадою.
Нагледзеўшыся на мінакоў, Лявон заплюшчываў вочы і ляцеў да хутаранкі. Цяпер ён бачыў, як яна гуляе зь вялікім сабакам, зарываючыся пальцамі ў густую чорную поўсьць, сьмеючыся і жартоўна валтузячы яе. А сабака скакаў, спрабаваў стаць пярэднімі лапамі на грудзі, гучна і часта дыхаў расчыненай пашчаю, быццам сьмеючыся разам з гаспадыняй. Яна нахіляла галаву да сабакі, і ейныя валасы, ператужаныя паніж шыі ў тоўсты жмут, рассыпаліся па поўсьці. Некаторы час таму Лявон яшчэ вагаўся паміж русым і чорным колерам ейных валасоў, але ў нейкі момант даканцова зразумеў, што яны павінныя быць менавіта чорныя. І што яны адліваюць на сонцы драўняна-карычневым. Ці сінім? Лявон прычыняў вочы.
Паспаўшы паўгадзіны, ён аднаўляў шлях, змачыўшы горла сокам. З добрага настрою і добрага самаадчуваньня знутры ўзрастала энэргія, прымушала паскараць крок і штурхаць нагой каменьчыкі. Бліжэй да канчатку алеі, на правым баку, стаяла незразумелага прызначэньня сіняя скрыня на двайной белай ножцы, укапанай у зямлю. Аднаго разу, пахмурнага дню, калі алея была зусім бязьлюдная, Лявон, паддаўшыся нечаканаму імпэту, дастаў з заплечніка флямастар і напісаў збоку на скрыні: ГЕМАРОЙ. Праз боязь, што буйныя літары атрымаюцца няроўнымі і таму сьмешнымі, напіс выйшаў маладушна маленькім. Азірнуўшыся абапал і адыйшоўшы на колькі крокаў, ён зразумеў, што слова амаль неўзаметку з алеі, і трэба яго перапісаць. Але імпэт ужо выдыхнуўся, і Лявон схаваў флямастар. Цяпер, праходзячы ля скрыні, ён з сумесьсю павагі і незадаволенасьці адзначаў свой напіс. Чаму гемарой? Гэта было першае, што прыйшло яму на розум. Паходзіў жа гемарой, вядома, ад бацькі, які часта гаварыў гэтае слова.
* * *
Бацька Лявона зь ягоным малодшым братам жылі ў невялічкім мястэчку ў Гомельскай вобласьці. Лявон ужо даўно там не бываў, але гэта зусім яго не засмучала. Усе ўспаміны пра дом былі афарбаваныя раздражненьнем на бацьку – з прычыны ягонае грубасьці, неахайнасьці ды гультайства. Калі бацьку нешта здавалася складанае ці непрыемнае, дык ён моршчыўся і казаў: «які гемарой», «навошта мне гэты гемар». Адвечнымі гемароямі былі працёклая даха, падгнілы ганак, нахілены плот і чатырнаццацігадовы Мыкола, двоечнік і хуліган з такімі клясычнымі атрыбутамі, як сядзеньне па два гады ў адным клясе, цыгарэты, бойкі, гістэрыкі настаўніцы і адведзіны міліцыянтаў. Але ў цэлым бацька здольваў пасьпяхова ўхіляцца ўсіх гемарояў, і жыцьцё цякло звыкла і прыемна.
Вярнуўшыся з працы, бацька здымаў цёмна-сінія нагавіцы, каб не памяліся, у майткох ішоў на кухню і пачынаў есьці наўпрост з халадзільніка. Суцішыўшы першы голад, ён праходжваўся па хаце, муркаў якую мэлёдыю і пачухваў ногі. Калі Лявон яшчэ вучыўся ў школе, да часу вяртаньня бацькі з працы ён ужо пасьпяваў зрабіць урокі і ляжаў на ложку ў дрымоце. Ён чуў, як бацька набліжаўся да ягонага пакою, і рыхтаваўся да традыцыйных роспытаў, заўсёды аднолькавых. Дзьверы адчыняліся; каля хвіліны нічога не адбывалася. Лявон не глядзеў у той бок, але ведаў, што бацька стаіць, прыхіліўшыся да вушака, паціраючы і пагладжваючы ногі. Нарэшце ён ізноў пачынаў свой напеў і набліжаўся да стала. «Ну што, двоечнік?» Прытым, што двоек у Лявона ніколі не было. Лявон анічога не казаў, толькі паводзіў галавой у знак таго, што чуе. «Давай сюды дзёньнік». Лявон падымаўся, корпаўся ў партфэлі і працягваў дзёньнік. Бацька любіў гартаць яго з самага пачатку і перачытываць заўвагі, якія зрэдку пісалі настаўніцы. «Глядзеў у вакно на ўроку, ха-ха! Што гэта ты там убачыў, га?» Калі сёньня ці заўтра быў урок сьпеваў, дык бацька абавязкова цікавіўся, што праходзілі і што задалі. Яшчэ яму падабалася зазірнуць на апошнюю старонку, дзе былі прастаўленыя адзнакі за чвэрць, прааналізаваць схільнасьці Лявона да навук і намаляваць ягоную будучыню. Лепш за ўсё Лявону давалася матэматыка, да якой бацька ставіўся скептоўна. «Матэматыка добрая ў дадатак да чагосьці. А сама сабою яна нічога ня вартая. Хочаш быць настаўнікам у школцы, ці што?»
Лявон маўчаў, бо ня ведаў, кім ён хоча быць. Яму падабалася шпацырыць лесам, зьбіраць грыбы, сядзець ля вогнішча, купацца. Лесьніком? Чытаць кніжкі таксама падабалася. Бібліятэкарам? Бацька хацеў, каб Лявон пайшоў вучыцца на мэдычны інстытут і зрабіўся лекарам. Лявон жа лекарам рабіцца не хацеў. Аднаго разу ён ляжаў у раённым шпіталі з апэндыцытам, і яму не спадабалася агульна ўсё. Доктар быў злосны, прапахлы табаком, і аднойчы недарэчна аблаяў Лявона за незачыненыя дзьверы ў палату. Кармілі зусім прэснай ежай, а соль у сальніцах агідна зьліплася. Сетка ў ложку нязручна правісала. Суседзі гучна храплі і ўсе былі старэчага веку. Сяданкі ўнітазаў былі ў брулях. Вядома, усё гэта мела толькі ўскоснае дачыненьне да мэдыцыны, але Лявон цьвёрда пастанавіў ня быць лекарам. Тады ён яшчэ не адважваўся пярэчыць бацьку і толькі глядзеў безуважна ўбок. Бацька ані ня крыўдзіўся на гэтае маўчаньне, успрымаючы яго як паслухмянасьць; выходзіў і рушыў далей, да пакою Мыколы. Мыкола звычайна хаваўся ў каго зь сяброў, і бацька, адчуваючы абавязак выкананым, ізноў ішоў на кухню. Там яго чакала гарэлка ў халадзільніку і радыёпрымач на падваконьніку. Ён закусваў яблыкам першыя пяцьдзясят і браўся за радыёпадарожжы.
Навінаў ён не любіў і аддаваў перавагу песьням ці рамансам, асабліва пад гітару. Хоць радыёстанцыяў, якія перадавалі песьні пад гітару, было няшмат, і бацька мог бы занатаваць ці запомніць хвалі, ён гэтага не рабіў. Яму падабалася кожны раз нанова блукаць ува эфіры, зноў і зноў радуючыся выпадковаму трапленьню на ўпадабаныя станцыі. Мабыць, думаў Лявон, шыпеньне і пералівы, вымаемыя бацькам з прымача, уяўляюцца яму гульнёй брызу ў ветразях, плёскам хваляў, а сам ён, стоячы на капітанскім мастку ў беласьнежным кіцелі і фуражцы, жмурачыся на сонца і салёныя пырскі, узірае наперад, у гарызонт. У дзіцячыя гады Лявон яшчэ не адчуваў моцнага раздражненьня да бацькі, якое разьвілося пазьней; ў тыя часы ён бадай заўсёды выходзіў на кухню ды садзіўся побач. Бацька паварочваўся да яго і пытаўся, ці не жадае Лявон яечні. Потым працягваў падарожжа па станцыях. Часам Лявон прасіў яго спыніцца і даць яму паслухаць тую ці іншую песьню. Бацька настройваўся дакладней, каб шуму было меньш. Уставаў, запальваў і гучна адрыгіваў. Бацька недзе даведаўся, што адрыгіваць – традыцыйная нямецкая звычка і што анічога дрэннага ці сорамнага ў ёй няма. Яму здавалася, што гэта ўсіх нават забавіць. Але Лявон гідзіўся гэтае гадасьці ўжо тады. Настроіўшы станцыю, бацька пачынаў смажыць яечню і павольна зьядаў яе, праглынаючы яшчэ колькі чарак. У праніклівыя музычныя моманты ён дырыжыраваў відэльцам, наводзячы на Лявона шматзначна-п'яны погляд.
* * *
«Усё ж дзіўна, – разважаў Лявон, мінуючы сінюю скрыню. – Колькі год прайшло, і я ўжо дарослы чалавек, здольны самастойна і разумна разважаць, а дзяцінства па-ранейшаму моцна трымае мяне. Цікава, гэтак усе? Ці толькі я занадта ўражлівы?» Ён спрабаваў зразумець, ці ня шкодзіць усё гэта ягонае мужнасьці, па меншае ў вачох хутаранкі. А часам нешта прымушала яго прыдумляць недарэчныя сцэны, у якіх ён выглядаў сьмешна і жаласна. Прыкладам, быццам ягоны бацька адрыгівае побач з хутаранкай. Лявон дранцавеў з сораму і губляўся, ня ведаючы, як сябе паводзіць. Хоць падобныя думкі наведвалі яго і нячаста, але пасьля кожнага іхнага ўплыву на ўскрайку сьвядомасьці доўга заставаўся каламутны асадак.
Вяртаючыся з унівэрсытэту, Лявон рабіў невялікі крук і заходзіў у прадуктовы аддзел на першым паверсе ЦУМа, каб аднавіць запасы апэльсінавага соку. Прадаўнікі ў аддзеле ніколі не зьмяняліся, даўно ўжо памяталі яго і гатовыя былі ўсьміхацца і вітацца, але Лявон рабіў выгляд, што нікога ня ведае, што ён тутака ўпершыню. Прадаўнікі тады таксама сур’язьнелі, адводзілі погляды і зноў пачыналі гутарку паміж сабою. Лявон аніколі не задумваўся, чаму ён цураецца гэтых любых і зычлівых людзей. Мабыць, ён падсьвядома баяўся, што, пачаўшы вітацца і наблізіўшыся да іх, ён адкрые нейкую сваю таямніцу ды стане ім падуладны. Сокі стаялі ў глыбіні, па-за малочнымі прадуктамі. Кожнага разу Лявон уважліва аглядаў палічкі ў пошуках новых гатункаў: марка, якую ён звычайна піў, ужо надта надакучыла яму, нават сваім вонкавым выглядам. На пакунку былі намаляваныя два апэльсіна, адзін цэлы, другі разрэзаны. «Бязьмежная фантазія», – пасьміхаўся Лявон. Але выбар сокаў заўсёды заставаўся ранейшым, іншага такога ж, натуральнага і бяз цукру, не было. Адначасна ён прыслухоўваўся да прадаўнікоў, іхная гутарка нязьменна круцілася вакол нейкіх ціхіх песень. Вышэйшы прадаўнік, ня дужа стары, але сіваваты, заўсёды вельмі сур'ёзны, тлумачыў калегам нешта пра ўнікоўнасьць. Невысокі і мажны згаджаўся, але з агаворкамі, мабыць ён любіў навуковую дакладнасьць і верыў у аб'ектыўнасьць. Трэці, зусім юнак, у размове ўдзелу ня браў, але часта нягучна напяваў, пазіраючы на Лявона. «Як ім не надакучае пра адно і тое ж? – думаў Лявон. – Што за песьні такія?» Ён браў два-тры літровыя пакункі са сваім сокам і кіраваўся да выйсьця.
У тую пятніцу, зь якой пачынаецца гісторыя, шляхам дадому Лявона апанаваў настрой, які зрэдку авалодваў ім – прага пераменаў і нават нейкага вычыну. У такія хвіліны ён рабіўся непадобны да сябе: погляд загараўся, апускаўся зь нябёсаў, рухі рабіліся рэзкія і дакладныя, зьяўлялася здольнасьць да складнае мовы. Такія настроі былі падобныя да тога імпэту, што некалі падштурхнуў яго размаляваць сінюю скрыню, але мацнейшыя ды сьвятлейшыя. Адкуль яны бяруцца і што зь імі рабіць, ён не разумеў, і толькі паскараў крок, бліскаючы вачыма. Дык вось, у тую пятніцу Лявону прыйшла ў галаву адважная думка – пачаць вітацца з прадаўнікамі ў ЦУМе. І, мажліва, пазнаёміцца. І – хто ведае? – можа нават распытаць іх пра гэтыя ціхія песьні. Ён наважна ўзьбег каменнай лесьвіцай, штурхнуў дзьверы і рушыў да прадуктовага аддзелу, чакаючы ўбачыць накіраваныя на яго з-за прылаўкаў тры пары зычлівых вачэй, і падрыхтаваўшы гучнае прывітаньне. Але, да ягонае прыкрасьці, за касай сядзеў толькі невысокі і мажны, ён нешта пісаў, апусьціўшы галаву. Несупадзеньне пляна з рэчаіснасьцю было такое нечаканае, што калі невысокі і мажны нарэшце падняў на Лявона вочы, той сумеўся і адвёў погляд у бок, не сказаўшы ні слова.
Пасьля сцэны ў краме прага перамен і вычынаў амаль сьціхла, але нейкага, хоць бы невялічкага ўчынку ўсё роўна хацелася. І, калі Лявон дабраўся да хаты, зьмеркаваньне раптам прыйшло: ён пойдзе ў лазьню не ў нядзелю, як звычайна, а ў суботу. І не ў абы-якую, а ў сама далёкую, што ведаў: ружовую Чыжоўскую лазьню. Каб ня проста мыцьцё, а маленькае падарожжа.