Цімафей Ільіч

Трамвай хадзіў раз у паўгадзіны. Я набліжаўся да прыпынку нясьпешна, разглядаючы ўсё навокал: няроўныя гурбы, крывыя камялі, галкі з моцнымі дзюбамі. Падняўшыся па прыступках, я адвярнуўся ад дарогі і глядзеў назад. Ішлі людзі: хлапец з доўгімі валасамі, мажны мужчына з цыгарэтай, танканогая дзяўчына ў кажушку, стары ў шапцы-піражку, у чорным паліто. Ля прыступкаў стары спыніўся, ухапіўся за парэнчы, зьняў чаравік і перавярнуў яго, вытрасаючы каменьчык. Ён рухаўся няёмка, скавана – і раптам, страціўшы раўнавагу, абапёрся нагою ў шэрай ваўнянай шкарпэтцы на сьнег. Але другая нага сьлізганула, падкасіліся, і ён, выпусьціўшы чаравік, учапіўся ў парэнчы абедзьвюма рукамі. Я зьбег уніз, каб дапамагчы, падхапіў старога пад пахі, ураўнаважыў, падняў чаравік і паднёс яму.

– Каменьчык, – прабразгатаў стары, усьміхаючыся, – Каменьчык трапіў.

Я патрос чаравіком, і мы назіралі, як белы каменьчык вылецеў і паскакаў па лёдзе. Гэткімі каменьчыкамі дворнікі пасыпаюць сьцежцы, каб не было сьлізка. Я паставіў чаравік побач з ваўнянай шкарпэткай, і стары нахіліўся да яго, але ня мог дацягнуцца – ці то паясьніца, ці то затуга ўхутаўся. Прысеўшы на кукішкі, я прыпадняў ягоную нагу, строс сьнег са шкарпэткі, нацягнуў чаравік – ён сеў вельмі шчыльна – і зашпіліў наваксаваную маланку. Выпрастаўся, і мы апынуліся тварам да твару. Маршчыністы, сітаваты, зь вялікім носам, зь сівымі валасінкамі з ноздраў, з маленькімі бледнымі вачыма. Зь яго рота ішоў слабы пар зь лёгкім пахам лекаў.

– Хадземце да мяне, – запрасіў я. – Вып'ем гарбаты з малаком. Я тут недалёка.

Я ўзяў яго пад нягнуткі локаць, і ён даверыўся мне, прываліўся. Мы йшлі павольна, у асьцярожным старэчым тэмпе. Яго звалі Цімафей Ільіч. Каб мы маглі разысьціся зь мінакамі, мне даводзілася ступаць у гурбы на адхоне сьцежцы, і я набраў поўныя боты сьнегу. Цімафей Ільіч паказаў рукавіцай на свой дом – белая дзевяціпавярхоўка віднелася за таполямі. У пад'езьдзе я прапусьціў яго наперад, але ён стаў, заняўшы ўвесь тамбур, і сказаў, што анічога ня бачыць, хоць было ўжо даволі сьветла. Пасьмейваючыся, мы разьмінуліся, бачком, ушчыльную, і я запаліў сьвятло. Цімафей Ільіч падоўгу адпачываў на кожнай пляцоўцы і, ссунуўшы шапку-піражок на патыліцу, прамакваў лоб хустачкай.

– Буйна будавалі, – паважліва аддзімаўся ён, – Ня тое што цяпер, да столі рукой дастаеш.

Дома я разьвесіў ягонае паліто на плечыках, прынёс зэдлік, даў яму лямцавыя тапкі і праводзіў у ванную. Цімафей Ільіч старанна вымыў рукі і пачаў прычэсвацца пэрлямутравым грабеньчыкам, а я тым часам паставіў імбрычак. Ён увайшоў на кухню, ухвальна агледзеўся і выбраў месца далей ад акна. Ён папрасіў наліць яму гарбаты адразу, пакуль ня надта моцна заварылася. Вяршкі з малочніка ён ліў сам, тоненькім струменьчыкам, а я разглядаў ягоныя рукі, вялікія, сустаўныя, са мноствам дэталяў: жылак, зморшчын, плямак і валасінак. Цімафей Ільіч распавёў, што ён з трыццатага году і добра памятае вайну, немцаў, сьпярша з аўтаматамі, а потым палонных, з рыдлёўкамі.

– Цяжка было? – спытаў я.

Ён задуменна паківаў. Мы елі печыва з джэмам, вафлі і маленькія крэкеры, і чаяваньне расьцягнулася амаль да поўдня. Цімафей Ільіч адседзеўся, заружавеў, і нібы памаладзеў. Голас ягоны памякчэў і цяпер не бразгатаў, а ліўся роўна і рахмана. Цімафей Ільіч паціху расказаў мне ўсё сваё доўгае жыцьцё: юнацтва ля такарнага станка, вучоба па начах, заняткі самбам, вайсковая служба ў тайзе, запалкавая фабрыка, вясковае вясельле, сямейнае шчасьце, сын і дочухна, Югаславія, Казахстан... Я прапанаваў паабедаць, і ён пагадзіўся. Мы елі кіслую капусту з варанай бульбай, бліны з грыбамі, салодкі рыс з разынкамі ды кісель, і Цімафей Ільіч распавядаў пра ўнукаў-выдатнікаў, што яны ўжо зусім дарослыя і вучацца ў інстытутах.

– Хоць і кароткае яно, чалавечае жыцьцё, а ўсё ж доўгае, – сказаў ён.

Пасьля абеду Цімафей Ільіч пазяхнуў, ягоныя павекі пачырванелі, вочы сьлязіліся. Я павёў яго ў пакой, класьціся спаць. Ён папрасіў захінуць запавесы і пачаў распранацца. Ён зьняў пінжак, зьняў камізэльку, зьняў кашулю, зьняў нагавіцы, і застаўся ў шчыльнай цяльняшцы і чорным трыко. Плечы, калені цыбата тырчалі. Ягонае адзеньне ўтульна пахла цяплом і гвазьдзіковым адэкалёнам, я склаў яго на фатэль і пакрыў сурвэткай. Ён няёмка закінуў ногі на ложак, накрыўся коўдрай і ляжаў на краёчку падушкі, пазіраючы ўверх. Потым рухануўся і паскардзіўся на холад. Я атуліў яго пледам, падаткнуўшы ў нагах. Празь некалькі хвілін накінуў зьверху пакрывала.

– Так добра?

Ён заварочаўся, закрактаў, кашлянуў. Я выглянуў у шчыліну між запавесамі – фортка была зачыненая. Справа йшла да вечара, на двары ўжо апускалася цьмяная сінь. Скінуўшы швэдар і джынсы, я лёг да Цімафея Ільіча і абняў яго. Паблізу ён пах зусім па-дзіцячы – малаком, мёдам, салодкай ліпай. Сухая скура была прахалодная, ён мёрзнуў і адразу прыціснуўся да мяне. Я паклаў руку яму на грудзі, а сагнутую нагу – на жывот, каб датыкацца найбольшай паверхняй. Я адчуваў, як уздрыгваюць ягоныя далоні, як пад выпуклымі рэбрамі слаба пульсуе сэрца. Маё дыханьне варушыла пасмачку валасоў на ягонай скроні. Цімафей Ільіч рыпнуў, павярнуўся і пацалаваў мяне цьвёрдым ротам ў куток вуснаў.

– Добрай ночы.

Уранку Цімафей Ільіч падняўся перш за мяне, я застаў, як ён брыецца ў ваннай. Ён галіўся па-даўнейшаму, набіваючы памазкай пену на мыле. Ён выцягваў галаву ўверх, каб расправіць зморшчыны на шыі, і вёў брытвай, пакідаючы жаўтлява-ружовую паласу ў пене. Калі ён змыў рэшткі сівога шчаціньня і апырскаўся адэкалёнам, я падраўняў яму шыю ззаду, прыбраўшы лішнія валасінкі. Я зварыў сабе кавы, а яму падаў фруктовы ёгурт. Цімафей Ільіч маўчаў, міргаў і пагладжваў сябе па шчацэ, нібы правяраючы гладкасьць галеньня. Здаецца, ён яшчэ не прачнуўся. Я прапанаваў яму газэту, і ён млява зацікавіўся, разгледзеў фотаздымак на перадавіцы, правёў пальцам па ледзь зубчастаму краёчку паперы.

– Цімафей Ільіч, у пакоі тэлевізар, калі хочаце. Да вечара.

Увечары ва ўсёй кватэры ярка гарэла сьвятло, стаяў пар. Цімафей Ільіч, надумаўшыся вымыцца і папрацца, зрабіў невялічкі патоп. Ён сядзеў на зэдліку, зьбіраў анучай ваду і выкручваў у таз. Суседзі пакуль не прыходзілі. Я ўзяў у яго анучу і хуценька прыбраўся. Цімафей Ільіч зьбянтэжана выбачаўся, але я засьмяяўся і прыціснуў яго да грудзей, пагладзіў па сьпіне. Мілы, мілы Цімафей Ільіч! Мы разьвесілі ягоную бялізну на батарэі і селі вячэраць. З добрага настрою я выпіў паўчарачкі гарэлкі, а ён не, яму ўжо даўно было нельга. Ён піў цыкорый са згушчаным малаком і расказваў, што раней два разы на тыдзень хадзіў у лазьню парыцца, і нават сам езьдзіў у лес па венікі.

– А цяпер і сэрца, і ціск, і сілаў аніякіх няма, – ён уздыхнуў, але бяз горычы.

Пабеглі дні. Часам здараліся дробязі, кшталту перавернутага малочніка або разьбітых кубкаў, а ў астатнім усё было спакойна. Цімафей Ільіч палюбіў сядзець у фатэле ля акна, загарнуўшыся ў плед і гледзячы на дрэвы. Ляцелі галкі, набліжалася вясна. Трамвай хадзіў ужо штогадзінна, цямнела пазьней, сьнег патроху сыходзіў, і дворнікі больш ня сыпалі белых каменьчыкаў. Зьявіліся першыя туліпаны, і я прыносіў Цімафею Ільічу то чырвоныя, то бэзавыя. Мне падабалася, як ён нюхаў іх сваім вялікім носам, як усьміхаўся, як браў мяне за руку ў знак падзякі. Цімафей Ільіч вельмі любіў кветкі і расказваў, як яны з жонкай і дзеткамі, бывала, цэлыя дні праводзілі ў батанічным садзе.

– У чэрвені будуць півоні, Цімафей Ільіч, і я вам прынясу.

Але аднойчы, у першых чыслах красавіка, калі я ўвайшоў у хату са звычайным вясёлым прывітаньнем, Цімафей Ільіч не адгукнуўся. Было ціха, вада ў ваннай не лілася, сьвятло ў прыбіральні не гарэла. Паліто вісела на вешалцы, шапка-піражок ляжала на паліцы, чаравікі стаялі пад тумбачкай. У хваляваньні я расхінуў дзьверы ў пакой – ён сядзеў у фатэле, але не паварочваўся. Я гучна паклікаў яго, але ён застаўся нерухомы. Цімафей Ільіч! Я падбег да яго, схапіў за руку, Цімафей Ільіч, мой любы Цімафей Ільіч! Але ён спаў так моцна, што ня чуў мяне. Я стаяў на каленях, сьціскаў ягоныя пальцы – з шырокімі косткамі, зь вялікімі пазногцямі, зь сівымі валасінкамі – цалаваў іх, але ён спаў так моцна, што нават ня дыхаў.

2013 г.