Справядлівасьць

У мяне ёсьць калега Валодзя, ледзь старэйшы за мяне і ледзь ніжэйшы, худзенькі і ціхі. Ён носіць прастакутныя плястмасавыя акуляры і прастакутную чорную сумку, а я троху горблюся ды засоўваю рукі ў кішэні, чым глыбей тым лепей. Нам падабаецца хвіляў на дзесяць-пятнаццаць затрымацца на службе, каб пазьбегнуць натоўпу, а потым ідзем разам да мэтро, размаўляючы пра кіно ці нават моўчкі.

1.

Вось ідзем мы гэтак аднойчы, старанна абыходзім золю, моршчымся зь лютаўскага ветру, маўчым. Пад ліхтарамі ляціць мокрая завіруха, хуткія белыя струменчыкі паўсьнега-паўвады. Валодзя абыходзіць лужыны з боку дарогі, я – з боку дамоў. Сьцюдзёна. І тут міма рушыць магутная машына, шэры джып, расьсякае шынай лужыну як раз насупраць нас, і пырскае цёмнай мутнай жыжкай Валодзю на нагавіцы. Валодзя глядзіць на нагавіцы, потым на мяне, і я хмурнею, з прыкрасьцю качаю галавой. Глядзім на джып, які стармазіў перад сьветлафорам мэтрах у стах наперадзе і чакае зялёнае. Я перасякаю ходнік, стаўлю нагу на агароджу, стаўлю локаць левай рукі на калена, падтрымліваю левай правую за прыдалоньне і цэлюся. Імгненьне – і чырвоная кропка лязэрнага прыцэлу падрыгвае на джыпавам коле. Сьветлафор уключае зялёнае, джып кранаецца, але позна – я страляю. Кола пыхае і ападае, машына хіліцца на правы бок, нязграбна, ня слухаючыся руля, паварочвае да абочыны і спыняецца.

Пляскаюць дзьверы, вонкі выскоквае высокі плячысты хлопец у джынсах і цёмным швэдары. Ён абегае вакол джыпа, бачыць прабітае кола і садзіцца побач зь ім на кукішкі. Ён думае, што наехаў на нейкую жалязяку. Мы нясьпешна набліжаемся, памахваючы шыпаванымі дубінамі. Шыпаваную дубіну зрабіць проста: бярэш дубіну, забіваеш у яе жменю цьвікоў-сотак, потым адкусваеш абцугамі капялюшыкі ў цьвікоў. Галоўнае каб не раскалолася. Хлопец, жвава жэстыкулюючы, нешта кажа скрозь ішкло ўнутар, у машыне мабыць ёсьціка пасажыры. Потым набірае ў мабілцы нумар і падносіць да вуха. Чакаючы, пакуль яму адкажуць, ён мнецца, паварочваецца з боку ў бок – і вось нарэшце заўважае нас. Мы ўжо блізка, ідзем і глядзім яму ў вочы. Ён апускае погляд на дубіны, лыпае – і раптам разумее, што мы кіруем менавіта да яго.

– Вы чаго, хлопцы?

Нашы шырокія шчаціністыя падбародьдзі не абяцаюць дабра. Вытрымаўшы цяжкую паўзу, Валодзь паказвае яму на запэцканыя гразьзю нагавіцы і цэдзіць скрозь зубы:

– Бач, што ты нарабіў.

– Хлопцы, ды вы што? Я ж не знарок! Золь якая на вуліцы, паспрабуй аб'ехаць!

Валодзя з хыканьнем б'е дубінай па задняй дзьверы джыпа. Цьвікі ўтыкаюцца. Знутры чуецца ўскрык і мільгае жаночы твар з круглымі вачыма.

– Вы што рабіцё! – раве хлопец. – Ды вы ведаеце, з кім зьвязаліся?! Ды вас цяпер ня знойдуць! Вы мерцьвякі цяпер!

Валодзя змрочна паварочвае дубіну ў бляшанай ране, скрыгоча разьдзіраемы мэтал. Жанчына ўсярэдзіне вішчыць. Хлопец адскоквае на некалькі крокаў, сутаргава тыкаецца ў тэлефон, крычыць у яго: «Алё, алё!!» Я кідаю ў яго дубіну і трапляю ў нагу. Ён войкае, губляе мабілку ў лужыну і адступае назад, кульгаючы. Наступіўшы на тэлефон абцасам – хрусь – я хапаю хлопца за каўнер, падымаю і нясу да джыпа. Ён крычыць, тузае мяне за руку, спрабуе ўкусіць. Б'ю яго з розмаху тварам аб бампэр. Валодзя тым часам насоўвае на свой вялізарны кулак цьмяна бліскучы кастэт, падыходзіць, храбусьціць суставамі пальцаў.

– Маліцца будзеш?

Хлопец мыкае разьбітымі вуснамі, што памые, ўсё памые, прабачце мяне.

Удар. Хрусь. Удар. Хрусь.

Пляскаюць дзьверы, на дарогу выскоквае дзяўчына на шпільках, ў кароткім кажушку. Няёмка бяжыць прэч, тонка крычыць, размахвае рукамі. Мы пераглядаемся.

– Што? Няхай бяжыць? – кажа Валодзь.

– Не, – кажу я. – Гэтае племя трэба вынішчаць пад корань.

Здымаю з пляча базуку і цэлюся.

2.

У нас па шляху, крыху не даходзячы да мэтро, стаіць шапік з марозівам. Улетку мы купляем марозіва кожны дзень, а ўзімку – рэдка, толькі калі ўжо зусім моцна есьці хочацца. Валодзь любіць чакаляднае, а я люблю чысты плямбір. Учора мы ад гультайства так згаладнелі, што пачалі ўспамінаць пра марозіва яшчэ не даходзячы сьветлафора. Толькі ў мяне грошаў няма зусім, кажа Валодзя. Не праблема, кажу я. У мяне ў кішэні апошняя, але някепская асыгнацыя. Мы сынхронна паскараем крок.

Акенца крамкі зачыненае, але на ім вісіць аркушык «Стукайце» – гандлярка хаваецца ад халоднага ветру. Я стукаю, яна адчыняе. Я працягваю ўнутар асыгнацыю і пытаюся Валодзю, ці чакаляднае яму.

– Шукайце дробныя купюры! – у прадавачкі строгі і катэгарычны голас.

– Няма ў нас, – мой голас ўмольны.

– А ў мяне няма рэшты, – адсякае яна. – Ідзіце зьмяняйце дзесьці.

Засмучаны, я гляджу на Валодзю. Што ж, застанемся без марозіва? Ён пахмурнее тварам і абыходзіць шапік збоку. Тузае дзьверы: зачынена. Стукае нагой:

– Адчыняй, падла. Горай будзе.

– А ну пайшоў адсюль! Зараз міліцыю паклікаю! Зусім з глузду зьехалі! – крычыць прадавачка.

Адступіўшы на крок ад крамкі, я адварочваю галаву ў бок, жмуруся і б'ю з усёй намогі па вітрыне даўгім сталёвым дубцом. Такія дубцы можна здабыць на будоўлі, іх заліваюць ўнутар бэтонавых пліт для трываласьці. Шкло вітрыны са звонам рушыцца, ва ўсі бакі пырскаюць дробныя аскепкі, сыплюцца на брудны сьнег этыкеткі. Гандлярка пачынае галасіць. Валодзя сячэ дзьверы сякерай, ляцяць трэскі.

– Ды што ж гэта робіцца! – лямантуе яна. – Людзі, ратуйце! Жывога чалавека забіваюць!

Мінакі спыняюцца, глядзяць. Патроху зьбіраецца натоўп і гудзе ўхвальна. Валодзя выцягвае прадавачку за сівыя космы вонкі, яна вішчыць. На ёй зялёны пухавік і мужчынскія зімовыя чаравікі. Штурхае яе на заледзянелую гурбу, яна цяжка падае. Валодзь пачынае расшпільваць дзягу, але я штурхаю яго пад локаць, каб спыніўся, людзі ж бачаць.

– Што, рэшты ў цябе няма, значыцца? Добра я зразумеў? – кажу зь ціхім дакорам.

– Няма, міленькія, няма! – лежачы на баку, яна плача ў голас і выварочвае магалейку. – Усю раздала! Не згубляйце, унучачка мяне дома чакае!

– У яе ніколі рэшты няма, – заўважае голас з натоўпу.

З кашалька прадавачкі вылятае, кружачыся, маленькая квадратная фатаграфія, падае ў сьнег. Прысеўшы, падношу яе да вачэй. На здымку дзяўчынка гадоў пяцёх, глядзіць сур'ёзна.

– Добра, старэча, жыві. І памятай нашу дабрыню. Ідзі, ідзі, пакуль цэлая.

Мы з Валодзем плёскаем з іржавых вёдраў на сьцены разбуранага шапіка газай.

– Мужыкі, запалкі ёсьць у каго?

Чыясь рука працягвае скрынак. Чыркаю запалкай і кідаю, полымя імгненна ўздымаецца, накрывае жарам. Адступаем назад. Я пазіраю на Валодзю, ён пацірае пальцам кончык носа і папраўляе сумку на плячы. У шкле ягоных акуляраў скачуць паменшаныя агеньчыкі.

3.

Сёньня ўжо сакавік. Валодзя пытаецца, што я буду дарыць жонцы на восьмае сакавіка. Патэльню, кажу я, дыямэтрам дваццаць восем сантымэтраў, з празрыстай накрыўкай. Ён кажа, што не чакаў ад мяне гэткае загрунтаванасьці. Высьвятляецца, што ён лічыў мяне рамантыкам. Сам Валодзя зьбіраецца дарыць духі і кветкі. Кліча мяне з сабой у краму, там можна перанюхать ўсе фляконы, а потым заказаць праз інтэрнэт, каб таньней. Час падумаць яшчэ ёсьць, зарплата толькі заўтра.

Тут уваходзіць дырэктар і запрашае нас пакурыць на лесьвіцу. Звычайна мы курым асобна, а калі ён кліча, дык значыць хоча паведаміць нешта важнае. Ідзем за ім. Наш дырэктар высокі, лысаваты і мяккі, заўсёды ўсьміхаецца і ніколі не крычыць. Але мы ведаем, што гэта толькі маска, на самой справе ён цьвёрды, разумны і хітры.

Запальваем. Ён хмурыцца, уздыхае, скланяе галаву і кажа, што продажы за апошнія месяцы ўпалі ўдвая. Што наперадзе яшчэ горш. Але што мы яму вельмі дарагія і ён ня хоча нас губляць. Ён разводзіць рукамі: выдаткі трэба скараціць, інакш мы ня выжывем. Прыйдзецца ўсім зрэзаць зарплату. Не назаўсёды, вядома. Да лепшага часу.

Пасьля хвілі маўчаньня Валодзь пытаецца, на колькі. Дырэктар называе лічбу. Мая патэльня сьціскаецца да пятнаццаці сантымэтраў і губляе празрыстую накрыўку. Валодзевы духі ператвараюцца ў шампунь. Я разглядаю кафлю на падлозе.

– А вы, – кажа раптам Валодзя, – Кафку чыталі?

– Што? – дырэктар падымае бровы.

– Кафку. Аповяд, дзе чалавек у таракана ператвараецца, чыталі?

– Не, – дырэктар не разумее, куды Валодзь кіруе размову.

– А хацелі б прусаком пабыць?

Зьдзіўленая цішыня. У цішыні Валодзя звонка пстрыкае пальцамі, і дырэктар ператвараецца ў вялізарнага пруса-альбіноса. Зь вертыкальнага становішча ён плыўна завальваецца назад, на сьпіну, і пачынае хутка-хутка перабіраць лапкамі, вылазячы з гарнітура. Але чаму альбінос? – пытаюся Валодзю. Ён кажа, што гэтак выпадкова выйшла. Прусак ужо выбраўся з адзежкі, перавярнуўся на чэрава і варушыць доўгімі вусамі, зьбіраючыся з думкамі. Валодзя скача да яго і з розмаху б'е чаравіком у ягонае брыдкае брушка. Прусак шамаціць крыламі, імкнецца да лесьвіцы, уцякаць. Але Валодзь наступае яму на заднюю лапу правай нагой, а левай ізноў б'е ў чэрава. Мне здаецца, што лапка зараз адарвецца.

– Стой! – крычу я Валодзю і хапаю яго за плячо. – Пусьці яго! Ты ж яму лапу зламаеш!

Валодзя паварочваецца да мяне, нядобра ўсьміхаецца і падымае руку. Пальцы складзеныя для пстрычкі. Я выскокваю зь лесвічнай пляцоўкі і ляпаю дзьвярыма. За імі чуваць трэскат – Валодзя заводзіць бэнзапілу. Сэрца калоціцца. Трэба спыняць гэтае сяброўства.

2009 г.